Μικροί ελεύθεροι χώροι: νησίδες πράσινης ελπίδας για την πόλη και τους πολίτες

Από τον Βασίλη Σγούτα*

Πέρα από το ξεκίνημα που έχει γίνει με τα Πάρκα Τσέπης, λείπει ένα ολοκληρωμένο πρόγραμμα σταδιακής αξιοποίησης αστικών κενών, ακόμα και με μισθώσεις περιορισμένου χρόνου, ή και απαλλοτριώσεις. Ένας βελονισμός πρασίνου. Για τους πάνω από 150 αναξιοποίητους ελεύθερους χώρους της Αθήνας, ενθαρρυντική είναι η παρουσία του Πράσινου Ταμείου.

Πλατεία Κουμουνδούρου

Οι μικροί ελεύθεροι χώροι

Με δεδομένο ότι το άθροισμα των μεγάλων ελεύθερων και πράσινων χώρων της Αττικής, περιλαμβανομένων των λόφων και του περιαστικού πρασίνου, δεν προσεγγίζει καν τα επιδιωκόμενα πρότυπα, καλούνται οι διάσπαρτοι μικροί ελεύθεροι χώροι να καλύψουν μέρος του ελλείμματος. Ορισμένοι από αυτούς είναι ήδη υποτυπωδώς φυτεμένοι, άλλοι είναι κενοί.

Κήπος της Ακαδημίας από την οδό Ακαδημίας. Πόσοι τον προσπερνάνε χωρίς να τον βλέπουν;

Τα πάρκα γειτονιάς και τα πάρκα τσέπης σίγουρα αποτελούν εξαιρετικά ουσιαστικές παρεμβάσεις στη σωστή κατεύθυνση, δύσκολα και σύνθετα τα πρώτα, πολύ πιο εφικτά τα δεύτερα. Είναι σημαντικό ότι έχουν ήδη γίνει αξιόλογες ερευνητικές μελέτες για πάρκα γειτονιάς στα Κάτω Πατήσια και στη περιοχή γύρω από το ΚΤΕΛ Λιοσίων. Πολλά τα βήματα μέχρι την υλοποίηση, με πρώτο την θεσμοθέτηση φορέα διαχείρισης. Από το 1967 και το πρωτοποριακό Paley Park της Νέας Υόρκης, πάρκα τσέπης έχουν γίνει σε πολλές πόλεις του κόσμου, όχι όμως στην πυκνοκατοικημένη Αθήνα που τόσο χρειάζεται χώρους αναπνοής και ανάπαυσης, αρκεί οι χώροι αυτοί να μην καταλήξουν να γίνουν πλακόστρωτα τσέπης με τραπεζοκαθίσματα. Αυτό που λείπει είναι ένα πρόγραμμα σταδιακής αξιοποίησης αστικών κενών, ακόμα και με μισθώσεις περιορισμένου χρόνου, ή και απαλλοτριώσεις. Ένας βελονισμός πρασίνου. Για τους πάνω από 150 αναξιοποίητους ελεύθερους χώρους της Αθήνας, ενθαρρυντική είναι η παρουσία του Πράσινου Ταμείου.

Το μεγάλο ζητούμενο στις διαμορφώσεις των μικρών ελεύθερων χώρων είναι η σκιά, η απλόχερη σκιά που συχνά μοιάζει ξεχασμένη από τα έργα ανάπλασης. Στο πρώην οικοπέδου του ΤΕΕ στην οδό Ναυαρίνου, όπου έγινε ένα ελπιδοφόρο κοινωνικό πείραμα συμμετοχής των κατοίκων στην διαμόρφωση του χώρου, πόσο διαφορετική θα ήταν η εικόνα αν ανάμεσα στους ψηλούς τοίχους των παρακείμενων κτιρίων, υπήρχαν μεγάλα δέντρα με πραγματική σκιά. Τα πολύμηνα καλοκαίρια της Αθήνας δεν ζητούν τίποτε περισσότερο. Ιδέες πάντα θα υπάρχουν, λιγότερο συχνή η υλοποίηση τους. Ένας εύκολος, αλλά όχι αρκετά συχνά εφαρμοζόμενος, τρόπος οπτικής και ηχητικής απομόνωσης ελεύθερων και διαμορφωμένων χώρων κατά μήκος πολυσύχναστων δρόμων, είναι η δημιουργία συνεχούς πράσινου τοίχους από αειθαλή δέντρα και θάμνους. Όπως στη Πλατεία Μάνου Χατζηδάκη στη Λεωφόρο Κηφισίας, βόρεια του Γηροκομείου.

Αρχαιολογικό Μουσείο, οδός Τοσίτσα, Πολυτεχνείο

Καλή είναι η αξιοποίηση αναξιοποίητων ελεύθερων χώρων αρκεί η έννοια της αξιοποίησης να μην ενέχει κρυφές παγίδες. Άλση, όπως το Άλσος Παγκρατίου, δεν απέχουν του πρωταρχικού σκοπού τους. Όταν έρθει η ώρα διαμόρφωσης του παραμελημένου λόφου Λαμπράκη, τι να περιμένει κανείς; Όλα είναι θέμα προσέγγισης και μη απομάκρυνσης από τον κύριο στόχο, την αστική ανάσα. Με βάση την εμπειρία των μέχρι σήμερα υλοποιημένων έργων ανάπλασης, με προσμονή, και με ανησυχία μαζί, αναμένεται η ώρα της ανάκτησης πρώην βιομηχανικών χώρων και της αξιοποίησης πρώην στρατοπέδων.

*Βασίλης Σγούτας: Αρχιτέκτων. Μετά την Νότιο Αφρική και το Ιράκ, σταδιοδρομεί από το 1961 ως εταίρος του Κώστα Σγούτα και από το 1999 με τον Δημήτρη Σγούτα. Αντιπρόεδρος ΣΑΔΑΣ 1983-1984, μέλος Αντιπροσωπείας ΤΕΕ 1984-2006, Πρόεδρος Διεθνούς Ένωσης Αρχιτεκτόνων (UIA) 1999-2002, και από το 2019 Επίτιμος Πρόεδρός της. Το 2007 θεσπίστηκε το Vassilis Sgoutas Prize το οποίο απονέμεται ανά τριετία σε αρχιτέκτονες με έργο σε περιοχές κάτω από το όριο της φτώχειας. Το βιβλίο του A Journey with the Architects of the World (Jovis Verlag, 2017) έχει μεταφραστεί στην κινεζική.

-Πηγή του κειμένου είναι το βιβλίο του Βασίλη Σγούτα με τίτλο: «Ένας Αθηναίος για την πόλη του» από  τις εκδόσεις ΠΛΕΘΡΟΝ

-Φωτογραφίες: Χαράλαμπος Λουιζίδης, Κατερίνα Γληνού.

-Eξώφυλλο: Βάσω Αβραμοπούλου / Α4 Design