Μινωικές θέσεις στο Λασήθι
ΑρχιτεκτονικήΕπωνύμωςΠεριβάλλονΦυσικοί πόροιΧωροταξία 18 Μαΐου 2025 Αργύρης
Παρουσιάζει ο Νικόλαος Γ. Μωραϊτάκης Νομικός, Φιλόλογος, MSc Αρχαιολόγος
Η γεωγραφική θέση τής περιοχής τού σημερινού νομού (Π.Ε.) Λασηθίου στο ανατολικό άκρο της Κρήτης διευκόλυνε την επικοινωνία μέσω Κάσου, Καρπάθου και Ρόδου με την απέναντι ακτή και έτσι ευνοήθηκε η ανάπτυξη εμπορικών σχέσεων και πολιτισμικών αλληλεπιδράσεων με τους κατοίκους της Μικράς Ασίας και της ενδοχώρας της, με άλλα κέντρα του Αιγαίου, ακόμη και με την Αίγυπτο. Εμπορεύματα και ιδέες, τέχνες και τεχνικές διακινούνταν αμφίδρομα και διαχέονταν στη συνέχεια στα ενδότερα της Μεγαλονήσου συμβάλλοντας ως ένα βαθμό στη δημιουργία του μεγαλειώδους – και πρώτου χρονικά επί Ευρωπαϊκού εδάφους – Μινωικού Πολιτισμού.
Τελετουργικός αμφορέας από πολύχρωμο λίθο. Ζάκρος 1450 π.Χ.
Πράγματι, η περίφημη Μινωική Θαλασσοκρατία προσέφερε ασφάλεια, το εμπόριο εισκόμισε πλούτο και ο πλούτος εξασφάλισε οικονομική άνθιση και ευημερία, γεγονός που εξηγεί τον μεγάλο αριθμό των θέσεων μινωικού ενδιαφέροντος που έχουν μέχρι στιγμής εντοπισθεί σε ολόκληρο τον νομό όπως π.χ. οικισμοί, επαύλεις και, ειδικότερα, το περίφημο οικοδομικόσυγκρότημα της Νεοανακτορικής περιόδου (περ. 1700 – 1450 π. Χ.) της Ζάκρου (ενός από τα έξη μέχρι στιγμής που έχουν εντοπισθεί και ανάμεσα στα κυριότερα Μινωικά κέντρα).Βρίσκεται στο μέσο περίπου της ανατολικής ακτής σε στρατηγικό σημείο με ασφαλές λιμάνι και σταδιακά εξελίχθηκε ως το κύριο κέντρο εμπορικών ανταλλαγών με άλλες εκτός Κρήτης περιοχές, όπως τούτο προκύπτει από ορισμένα εκεί ευρήματακαι τα υλικά κατασκευής αυτών (φαγεντιανή, τέσσαρεςχαυλιόδοντες ελεφάντων, έξι χάλκινα τάλαντα, κ.ά.
Ζάκρος: Η κεντρική αυλή του ανακτόρου
Το συγκεκριμένο διώροφο συγκρότημα, που στην ουσία ανέδειξε ο αρχαιολόγος Νικόλαος Πλάτων και συνεχίζει να ερευνά ο επίσης καθηγητής γιος του Ελευθέριος Πλάτων, ακολουθεί τη χωροταξική διάταξη και το αρχιτεκτονικό πρότυπο των λοιπών γνωστών ανακτόρων. Διαρθρώνεται γύρω από μια ορθογώνια κεντρική αυλή σε τέσσερις πτέρυγες με πολυάριθμα δωμάτια, αποθηκευτικούς χώρους, εργαστήρια, ιερό, δεξαμενές κ.ά. Τα αριστουργηματικά τέχνεργα που βρέθηκαν στο ασύλητο θησαυροφυλάκιό του προκαλούν δέος και θαυμασμό.
Λίαν αξιόλογος επίσης είναι ο κτισμένος στην πλαγιά χαμηλού λόφου Μινωικός οικισμός στα Γουρνιά σε στρατηγική θέση στο βόρειο άκρο του ισθμού της Ιεράπετρας με ευχέρεια πρόσβασης σε καλλιεργήσιμες εκτάσεις, σε ορεινά εδάφη και στη θάλασσα. Γνώρισε τη μεγαλύτερη ακμή του μεταξύ 1550 – 1450 π.Χ. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει το ρυμοτομικό σχέδιο με οδικό δίκτυο που επιτρέπει την πρόσβαση σε όλους τους τομείς του οικισμού, όπου έχουν έλθει στο φως οικίες, αποθήκες, εργαστήρια, λίθινες κλίμακες κλπ χώροι που χωρίζονται με λίθινες βάσεις τοίχων ενώ η ανωδομή κατασκευασμένη από ωμόπλινθους έχει χαθεί.
Άποψη του οικισμού των Γουρνιών
Συνεχίζοντας την ενδεικτική και συνοπτική αναφορά μου στις Μινωικές θέσεις στο Λασήθι σειρά έχει ο νησιωτικός οικισμός του Μόχλου. Διακρίνονται στον αρχαιολογικό του χώρο αρχιτεκτονικά κατάλοιπα από πέντε οικιστικές φάσεις από την Πρωτομινωική (περ.3000) έως τη Βυζαντινή περίοδο (περ. 14ος αι.μ.Χ.).
Οδός στον Μόχλο. Απέναντι ο παράκτιος ομώνυμος οικισμός.
Συγκεκριμένα, έχουν εντοπισθεί οικοδομικά τετράγωνα με πλακόστρωτους δρόμους, αρκετές οικίες, βιοτεχνικές εγκαταστάσεις, ιερό, νεκροταφείο και πλήθος από κινητά ευρήματα (πήλινα ειδώλια, κωνικά κύπελλα, διάφορα αγγεία κ.ά.).
Πολύ ενδιαφέρουσα από πολλές απόψεις είναι και το ορεινό μινωικό κτηριακό σύνολο στο Χαμαίζι, απέναντι από το ομώνυμο παραδοσιακό χωριό. Χρονολογικά ανήκει στη Μεσομινωική ΙΑ περίοδο (περ. 2100 – 1900 π.Χ.) και προκαλεί ιδιαίτερη εντύπωση η αρχιτεκτονική του μορφή. Πρόκειται για μια μοναδική κατά τους Μινωικούς χρόνους οικία με ελλειψοειδή μορφή με ακώλυτη θέα προς τον κόλπο της Σητείας και πλήρη εποπτεία προς τη γύρω περιοχή. Στο μέσο του υπήρχε ένα αίθριο στο οποίο «έβλεπαν» τα γύρω δωμάτια. Διακρίνεται στο εσωτερικό του χώρος μάλλον ιερού, υδατοδεξαμενή και, επίσης, μια κλίμακα που πρέπει να οδηγούσε σε επάνω όροφο.
Σημαντική θέση είναι επίσης και το Μινωικό ανάκτορο του Πετρά. Κτίσθηκε στη Μεσομινωική ΙΙΑ περίοδο (1900 – 1800 π.Χ.), έχει έκταση περ. 2500 τ.μ., ήταν διώροφο και, γενικότερα, διαθέτει σε μικρότερη κλίμακα τα βασικά χαρακτηριστικά των άλλων, μεγαλύτερων από αυτό, ανακτόρων. Είχε τοίχους από λαξευμένους κυβόλιθους, δάπεδα από κονίαμα και σύστημα απορροής των ομβρίων. Αποτελούσε διοικητικό, θρησκευτικό και εμπορικό κέντρο της ενδοχώρας του κόλπου της Σητείας. Διέθετε επίσης αποθηκευτικούς χώρους, εργαστήρια κατακευής πήλινων και λίθινων αγγείων, υφασμάτων κ.ά., ενώ βρέθηκαν σε αυτό πήλινες πινακίδες γραμμικής γραφής Α΄.
Κατάλοιπα του ανακτόρου του Πετρά και στο βάθος η πόλη της Σητείας.
Ο χώρος δεν επαρκεί για την παράθεση και πολλών άλλων θέσεων, ως προς τις οποίες απλώς παραθέτω τις ονομασίες και συγκεκριμένα αναφέρω τις εξής: Παλαίκαστρο, Πραισός, Φούρνου Κορυφή, Χοιρομάνδρες, Πύργος Μύρτου, Βασιλική, Αγία Φωτιά Σητείας κ.ά., για την παρουσίαση των οποίων επιφυλάσσομαι κατά τη σχετική προσεχή σε δημόσιο χώρο εκδήλωση!
Νικόλαος Γ. Μωραϊτάκης Νομικός, Φιλόλογος, MSc Αρχαιολόγος
