Μινωικός Πολιτισμός: αστρονομία, ναυσιπλοΐα, πρόδρομοι υπολογιστές

Του Γιώργου Αλεβίζου*

Προσπάθεια Ένταξης του Μινωικού Πολιτισμού στην UNESCO -ΑΣΤΡΟΝΟΜΙΑ-ΝΑΥΣΙΠΛΟΪΑ – ΠΡΟΔΡΟΜΟΙ ΥΠΟΛΟΓΙΣΤΕΣ (Παλαιοκάστρου Σητείας)

Η αστρονομία θεωρείται η αρχαιότερη των επιστημών ενώ η αστρολογία είναι εξειδίκευση αγοραπωλησίας ελπίδας μεταξύ των ανθρώπων.

Βασικά στοιχεία της αστρονομίας είναι ο ήλιος, η σελήνη, οι αστέρες, πλανήτες και απλανείς. Στον καθαρό έναστρο ουρανό οι απλανείς έχουν ασημί τρεμοσβήνον φως και οι πλανήτες σταθερό πορτοκαλλόχρουν. Οι απλανείς έχουν σταθερή θέση στο ουράνιο στερέωμα ενώ οι πλανήτες ανατέλλουν και δύουν. Γνωστοί στην αγροτική ύπαιθρο ο Αυγερινός και ο Αποσπερίτης.

Η σελήνη. Το φεγγάρι, ένεκα της μαγνητικής έλξης που ασκεί στη γη, επηρεάζει την καθημερινότητα του ανθρώπου.

Ως ναυτιλλόμενος πρόλαβα την περίοδο, όπου η μαγνητική πυξίδα και ο ναυτικός εξάντας παρέμεναν τα ακλόνητα όργανα ναυσιπλοΐας σε περίπτωση βλάβης των ηλεκτρονικών οργάνων. Γυροπυξίδα, ραντάρ ραδιογωνιομέτρου.

Ακόμη και σήμερα πηγαίνοντας σε αμερικανικές ακτές των ΗΠΑ, εάν ο πλοίαρχος υποστεί τον έλεγχο της Αμερικανικής Ακτοφυλακής, ερωτάται για την ύπαρξη εξάντα και μαγνητικής πυξίδας.

Σε ηλιοφάνεια με διακριτή γραμμή ορίζοντος. Σε καθαρό έναστρο ουρανό, λίγο πριν το λυκαυγές ή μετά το λυκόφως. Τα με έμπειρο μάτι λαμβανόμενα ύψη ήλιου ή αστέρων. Με βοηθητικούς πίνακες και ναυτικούς υπολογισμούς, δίνουν ικανοποιητικό στίγμα της θέσης του πλοίου επί του ναυτικού χάρτη της περιοχής. Φυσικά όλα αυτά συμβαίνουν στο ανοιχτό πέλαγος. Στον ωκεανό.

Καθοριστικός σύμβουλος για τους ναυτιλλόμενους ο Πολικός (Polar) αστέρας. Ακριβώς στο σημείο του Βορρά. Η δια του εξάντα μέτρηση του ύψους από τον ορίζοντα δίνει ακριβώς το γεωγραφικό σου πλάτος. Στο περίπου δια έμπειρου γυμνού οφθαλμού.

Στην ίδια ουράνια γειτονιά και ο αστερισμός της Μεγάλης Άρκτου. Πέντε φορές το μήκος της εξωτερικής πλευράς του τραπεζίου, αντίθετα της ουράς, σε οδηγεί στον Πολικό αστέρα. Στο τέλος της ουράς της Άρκτου ο επιβλητικός Arcturus. Και συνεχίζοντας τη γραμμή καμπύλης συναντάμε τον Spica. Χρήσιμο για τα στίγματα των πλοιάρχων. Προτιμητέοι για τον εξάντα των πλοιάρχων οι σχηματίζοντες ισόπλευρο τρίγωνο αστέρες Vega-Deneb-Altair.

Αυτή η καταγραφή δεν γίνεται για επίδειξη ναυτικών γνώσεων. Γίνεται για να γνωρίσουν οι στεριανοί την χρησιμότητα της αστρονομίας στη ναυσιπλοΐα των καλύτερων ναυτικών της αρχαιότητας. Των Μινωιτών. Των Ελλήνων.

Οι φάσεις της σελήνης. Γέμωση-λίγωση (χάση). Κατ’ επέκταση η διαφοροποίηση της μαγνητικής έλξης σελήνης-γης. Με συνέπεια τα φαινόμενα πλημμυρίδας-αμπώτιδος. Διαφοροποιεί τα θαλάσσια βάθη σε κάποιους λιμένες. Ιδιαίτερα ποταμίσιους. Κυρίως στη Β. Ευρώπη, όπου παρατηρείται το φαινόμενο, παραλιακά το πρωί να επιπλέουν οι βάρκες και το απόγευμα να επικάθονται στο λασπώδη βυθό.

Το αγγλικής εκδόσεως ημερολόγιο BROWNS NAUTICAL ALMANAC ετησίως εκδιδόμενο, αποτελεί απαραίτητο βοήθημα για κάθε πλοίαρχο. Μεταξύ άλλων δίνει καθημερινά στοιχεία για λιμένες. Κυρίως Βορειοευρωπαϊκούς, των οποίων το βάθος, κρίσιμα, επηρεάζεται από τις φάσεις της σελήνης. Στους Μεσογειακούς λιμένες το ύψος παλίρροιας για τα πλοία είναι ακίνδυνο.

Όμως στη λεκάνη της Μεσογείου υπάρχει υπολογίσιμο παλιρροιακό ρεύμα, συγκεκριμένης κατεύθυνσης για όλο το έτος. Αρχίζοντας από τα Στενά του Γιβραλτάρ με ταχύτητα 3-4 κόμβων (6-7 χιλιομ.), ελαφρώς εξασθενούμενη παραπλέει τις αφρικανικές ακτές. Κατευθυνόμενο ανατολικά, στρίβει προς βορράν. Παραπλέει τις ανατολικές ακτές Μεσογείου. Στη συνέχεια κατευθύνεται δυτικά. Παραπλέει τις βόρειες ακτές της Μεσογειακής λεκάνης. Στις ισπανικές ακτές σταδιακά ενισχύεται η ταχύτητα του ρεύματος, μέχρι να ξαναβρεθεί στο σημείο που ξεκίνησε. Στο Στενό του Γιβραλτάρ.

Αυτό το φαινόμενο, του διαχρονικά υπάρχοντος, συγκεκριμένης κατεύθυνσης, παλιρροιακού ρεύματος οφείλεται:

-Αφενός στο μεγάλο ποσοστό ηλιοφάνειας που επικρατεί στη λεκάνη της Μεσογείου. Με συνέπεια την απορρόφηση από τον ήλιο μεγάλων ποσοτήτων θαλασσινού νερού.

-Αφετέρου στην έλλειψη μεγάλων ποταμών, των οποίων η εκβολή θα κάλυπτε την απορροφούμενη από τον ήλιο ποσότητα.

Και επειδή η Φύση δεν αφήνει κενά, καλούνται τα καθαρά νερά του Ατλαντικού Ωκεανού, μέσω του Στενού του Γιβραλτάρ, να αναπληρώσουν τη στάθμη των νερών της Μεσογείου.

Της οποίας τα νερά, σύμφωνα με μετρήσεις του Αγγλικού Ναυαρχείου (BRITISH ADMIRALTY), κάθε 100 χρόνια ανανεώνονται.

Απλοϊκά αναφέραμε μερικά αναμφισβήτητα αστρο-ηλιο-σεληνιακά φαινόμενα. Επί χιλιετίες έχοντα σχέση με την επί γης ζωή του ανθρώπου.

Ανατρέχοντας στον Μινωικό (3000-1600 π.Χ.) και Κρητομυκηναϊκό (1600-110 π.Χ.) πολιτισμό. Με συμβατικές χρονολογίες όταν δεν υπήρχε εξάντας και μαγνητική πυξίδα. Άραγε πως ναυσιπλοούσαν οι καλύτεροι θαλασσοπόροι του τότε κόσμου, οι Μινωίτες; Οι Έλληνες; Οι Ίωνες; Και ίδρυσαν τότε ελληνικές πόλεις. Στη Λεκάνη της Μεσογείου. Στον κατ’ ευφημισμόν Εύξεινο Πόντο. Τον Άξενο.

Σίγουρα με στοιχεία εμπειρικής αστρονομίας. Με γνώση της περιοδικότητας και κατεύθυνσης της πνοής των ανέμων. Των ιδιαίτερων ακτογραφικών στοιχείων κάθε περιοχής.

Αναχωρώντας ο Ιάσων από την Ιωλκό της Μαγνήτας (Μαγνησίας) για την Κολχίδα της Αρμενίας στον (Α)ξενο Πόντο. Με την κωπήλατη-ιστιοφόρο «Αργώ» (αργός=ταχύς) και τους έμπειρους συντροφο-Αργοναύτες του. να κατακτήσει το Χρυσόμαλλο Δέρας. Δηλαδή να φορτώσει σιτηρά από τους σιτοβολώνες του Πόντου (όπως και σήμερα). Με ανατολική πορεία συνάντησε πολλά καιρικά εμπόδια και επικίνδυνες δοκιμασίες. Επόμενο αφού οι πνέοντες από την αριστερήν πλευρά του πλοίου ΒΑ άνεμοι, τα μελτέμια, παρέκλιναν την Αργώ προς νοτιά. Με δυσκολίες επαναφοράς στη σωστή πορεία.

Ο Πίνδαρος στην Τέταρτη Πυθική Ωδή ιστορεί ότι η Αργώ σπρωγμένη από το φύσημα του Νότου φτάνει στην είσοδο των Στενών, όπου καιροφυλαχτούσαν οι δύο βράχοι. Οι Συμπληγάδες. Η Σκύλλα και η Χάρυβδις. Δηλαδή ισχυρά παλιρροιακά ρεύματα. Ο διάπλους των Στενών επικίνδυνος. Ο ισχυρός άνεμος χωρίς δυνατότητα ελιγμών και επαναφοράς στην ευστάθεια, έριχνε το πλοίο στα βράχια.

Κι όμως ο Ιάσων βοηθούμενος από τους εμπειροναύτες, κατάφερε να ξεπεράσει τις καιρικές αντιξοότητες. Τις Συμπληγάδες. Να περάσει τα Στενά. Χωρίς να γνωρίζουμε, αν αντιμετώπισε τις ίδιες αντίξοες συνθήκες, επιστρέφοντας πάλι από τα Στενά. Όμως με τη Μήδεια στην αγκαλιά του. Και πάλι τα μελτέμια. Ίσως ισχυρότερα αυτή τη φορά. Παρέκλιναν την Αργώ στις ακτές της Μινωική Κρήτης. Και ο Ιάσων θα βρεθεί σε άλλη …αγκαλιά.

Αυτά λέει ο μύθος της Αργοναυτικής Εκστρατείας. Μεταβιβάζοντας την ναυτική εμπειρία από γενεά σε γενεά. Τότε που στην Ελλάδα δεν ήταν ακόμη γνωστή η γραφή και η ανάγνωση. Και επειδή οι μύθοι μεταβιβάζονταν προφορικά, σε κάθε τους επανάληψη υφίσταντο σημαντικές αλλαγές. Ώστε ότι διασώθηκε να είναι αποτέλεσμα μιας μακράς εξελικτικής διαδικασίας.

Ο Μικρασιάτης εξ Ιωνίας αμπελουργός παππούς μου, συνήθιζε να λέει «Το Γενάρη κλάδευε φεγγάρια μη κυττάζεις». Καθότι όλοι συνιστούν να κλαδεύεις τα αμπέλια στη λίγωση. Στη χάση της Σελήνης. Τότε που οι εντός της κληματίδας παραγωγικοί χυμοί «είναι στα κάτω τους». Ενώ στη γέμωση του φεγγαριού οι χυμοί «είναι στα πάνω τους». Οπότε κλαδεύοντας την κλιματίδα θα χυθεί προς τα έξω σταγόνα-σταγόνα ο καρποφόρος χυμός.

Μόνο τον Γενάρη οι χυμοί της κλιματίδας παραμένουν αδρανείς. Οπότε δεν υπάρχει ο κίνδυνος που προαναφέραμε.

Το φαινόμενο ανάγεται στην μαγνητική έλξη που ασκεί η Σελήνη στη Γη. Γι’ αυτό οι γνωρίζοντες γεωργοί κλαδεύουν στη λίγωση. Ενώ μεταφυτεύουν γεωργικά φυτά στη γέμωση, όταν είναι οι χυμοί στα πάνω τους.

Τα περισσότερα αστρο-ηλιο-σεληνιακά φαινόμενα που επηρεάζουν την καθημερινότητα, την κίνηση των Μινωιτών. Των Ελλήνων γενικώς. Φαίνεται να ήταν γνωστά κατά την Μινωική Περίοδο. Όπως μαρτυρεί το αρχαιολογικό εύρημα Ο ΜΙΝΩΙΚΟΣ ΥΠΟΛΟΓΙΣΤΗΣ του ΠΑΛΑΙΟΚΑΣΤΡΟΥ (Σητείας) που τυχαία βρέθηκε τον Οκτώβριο του 1900 από έναν γεωργό στο χωριό Καρύδι Σητείας.

Για την μελέτη του οποίου έχει πρωταγωνιστήσει ο διακεκριμένος, πολυβραβευμένος κύριος ΞΕΝΟΦΩΝ ΔΙΟΝΥΣΙΟΥ ΜΟΥΣΑΣ. Καθηγητής Φυσικής του Διαστήματος του Πανεπιστημίου Αθηνών.

Ο οποίος συμμετέχει ενεργά στην Ομάδα Στήριξης της Ένταξης του Μινωικού Πολιτισμού στην UNESCO. Και από το ανά χείρας μου 20σέλιδο πόνημά του «Ο Μινωικός Υπολογιστής από τον Δαίδαλο στη σύγχρονη επιστήμη και τεχνολογία». Με την ευγενική άδειά του, αλιεύω:

Ο Μινωικός υπολογιστής είναι ένα σημαντικότατο όσο και σπάνιο εύρημα των αρχών ή μέσων της 2^ης χιλιετίας π.Χ. που βρέθηκε τυχαία. Επειδή δεν προέρχεται από αρχαιολογική έρευνα είναι δύσκολη η χρονολόγησή του.

Ο Μινωικός υπολογιστής αποτελεί αδιαμφισβήτητη απόδειξη της αστρονομίας, βασισμένες σε πολύχρονες παρατηρήσεις και την χρήση μαθηματικών για την δημιουργία ακριβών σεληνοηλιακών ημερολογίων και τις δυνατότητες πρόγνωσης των εκλείψεων, του ηλίου με κάποια ακρίβεια και της σελήνης με απόλυτη ακρίβεια.

Ο Μινωικός υπολογιστής λειτουργεί ως ψηφιακός υπολογιστής (και όχι αναλογικός όπως κακώς λέγεται), στο μοναδιαίο σύστημα αρίθμησης (unary), στο οποίο οι αριθμοί αναπαριστώνται με επανάληψη του ίδιου συμβόλου τόσες φορές όσες ο αριθμός. Δηλαδή ο Μινωικός υπολογιστής ή πιο σωστά η μήτρα, το καλούπι, με το οποίο οι Κρητικοί έφτιαχναν πολλούς φορητούς υπολογιστές τσέπης βρέθηκε τον Οκτώβρη 1900 από γεωργό, ο οποίος όργωνε χωράφι 150m ΒΔ του Παλαιοκάστρου (Σητεία).

Η παραγωγή πολλών ίδιων αστρονομικών ημερολογιακών υπολογιστών από την ίδια μήτρα αποδεικνύει ότι υπήρχε μια αγορά η οποία δημιουργήθηκε από την ανάγκη της τήρησης ακριβώς ημερολογίων με σκοπό την πρόβλεψη του καιρού και μάλιστα με χρήση ενός ακριβού υπολογιστή. Ο χαλκός και ιδιαιτέρως ο μπρούτζος ήταν (και εξακολουθεί να είναι) πολύ ακριβός. Η ύπαρξη της μήτρας αποδεικνύει ότι υπήρχαν πολλοί ικανώς μορφωμένοι Κρήτες και άλλοι Έλληνες οι οποίοι ήθελαν και μπορούσαν να αγοράσουν ένα ακριβό φορητό αστρονομικό υπολογιστή και οι οποίοι είχαν αρκετές γνώσεις να τον χρησιμοποιούν σωστά και αποτελεσματικά, με σκοπό να γνωρίζουν την ημερομηνία, την φάση του φεγγαριού, και ακόμη την πρόβλεψη των εκλείψεων ηλίου και σελήνης.

Οι υπολογισμοί του Μινωικού υπολογιστή αφορούν στον ακριβή προσδιορισμό ημερομηνίας πάντοτε με σκοπό την πρόβλεψη του καιρού για αγροτικές εργασίες, για το πότε θα βάλουν τα πλοία στην θάλασσα, ίσως και πότε θα κυνηγήσουν. Μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως ηλιακό ρολόι και επίσης για τον προσδιορισμό του γεωγραφικού πλάτους. Οι αρχαίοι ναυτικοί και σχεδόν μέχρι πρόσφατα χρησιμοποιούσαν ένα σταθερό πλάτος λίγο βόρεια της Κρήτης για να ταξιδεύσουν ασφαλώς κατά μήκος της Μεσογείου από την Κύπρο, Ρόδο, Κρήτη, Σικελία και μέχρι την Ιβηρική, τις στήλες του Ηρακλέους.

Η αστρονομία ασφαλώς ήταν σημαντική συνιστώσα ενός ναυτικού πολιτισμού, της αυτοκρατορίας του Μίνωα, να την ονομάσουμε έτσι. Δεν μπορεί κανείς να ταξιδεύσει στην ανοικτή θάλασσα, ημέρα ή νύκτα χωρίς καλές γνώσεις αστρονομίας και δεν μπορεί να οργανώσει κοινωνία χωρίς καλό ημερολόγιο.

Ο Πλάτων συνδέει την αστρονομία με τον πολιτισμό, λέγοντας ότι γινόμαστε άνθρωποι, δηλαδή αναπτύσσουμε πολιτισμό καθώς κοιτάζουμε τον ουρανό, τον θαυμάζουμε, απορούμε τι είναι αυτά τα φωτεινά σημαδάκια και στην προσπάθειά μας να καταλάβουμε.

Ο Μινωικός υπολογιστής αποδεικνύει ότι πολύ πριν τον Πυθαγόρα που σύμφωνα με την ιστορία μας πρώτος είπε ότι η φύση περιγράφεται ακριβώς μόνο με τα μαθηματικά, 1500 έτη νωρίτερα, κάποιος στην Κρήτη, ας πούμε ο Δαίδαλος (που σημαίνει πανέξυπνος), δημιούργησε ένα μηχανικό τρόπο εκτέλεσης μαθηματικών υπολογισμών, βασισμένος στους νόμους της φυσικής ώστε να προβλέπει κάποια φυσικά φαινόμενα.

Οι σύγχρονες επιστήμες, η φυσική, τα μαθηματικά, η μηχανική, η βιολογία, βασίζονται στις μεθόδους και τις πρακτικές του Δαίδαλου, του Πυθαγόρα, του Αρχιμήδη που άνοιξαν τους δρόμους και τις λεωφόρους του σύγχρονου πολιτισμού που πλέον είναι παγκόσμιος.

Η μελέτη του Μινωικού υπολογιστή έγινε από τον κ. Τσικριτσή και συνεργάτες, Σ. Θεοδοσίου, Β. Μανιμάνη, Π. Μανταράκη, Δ.  Τσικριτσή το 2013 και άλλαξε για πάντα τις γνώσεις μας για την αστρονομία στην Ελλάδα και παγκοσμίως.

Όλους του κυρίους και σας κ. Μουσά, εκ μέρους ΟΛΩΝ των ΣΗΤΕΙΑΚΩΝ σας είμαστε ΕΥΓΝΩΜΟΝΕΣ.

*Γιώργος Αλεβίζος Ναυτιλλόμενος,,μέλος της Πρωτοβουλία Μινωικός Πολιτισμός UNESCO

Υ.Γ. (1) προς τους συμπολίτες μου. Τους Σητειακούς. Δυστυχώς ο Μινωικός υπολογιστής του Παλαιοκάστρου, αν και ανευρεθείς εντός του Γεωπάρκου Σητείας, προστατευόμενου από την UNESCO, δεν έχει τύχει της οφειλόμενης προβολής και γνωριμίας. Δεν πρέπει;

(2) Ενημερώνουμε υπευθύνως τους δημοσιογραφούντες, ότι εκ μέρους της Ελληνικής Πολιτείας ΔΕΝ έχει ακόμη κατατεθεί Φάκελος Ένταξης στην UNESCO. Και καταβάλλεται προσπάθεια, όταν κατατεθεί να είναι ΟΓΚΟΔΕΣΤΑΤΟΣ.