Μινωικός Πολιτισμός: σφραγιδογλυφία, αρχιτεκτονικά σχέδια

Του Σταύρου Καπριδάκη*

Τα μοτίβα, τα σχέδια, οι Αρχιτεκτονικές προσεγγίσεις, των ανθρώπων της Μινωικής εποχής, επηρέασαν κυριαρχικά τον τρόπο ζωής και έκφρασης στην Κρήτη διαχρονικά και παρέμειναν ως κληρονομιά μέχρι τα πρόσφατα χρόνια.

Όπως είναι γνωστό το εμπόριο ήταν μια βασική δραστηριότητα των Μινωιτών. Αυτό συνεπάγεται και την διαχείριση των εμπορευμάτων (Αποστολή, Παραλαβή, Αποθήκευση, Καταγραφή, Παρακολούθηση κλπ), δηλαδή κανονική Λογιστική οργάνωση. Γ ια τον λόγο αυτό χρησιμοποιούσαν ειδικές Σφραγίδες ( Είτε με μορφή Δακτυλιδιών, είτε κανονικές σφραγίδες, πέτρινες, μεταλλικές, σκαραβαίους κλπ, διαφόρων σχημάτων). Τα εμπορεύματα σε μορφή δεμάτων ή πακέτων, δεμένα με σχοινιά, ασφαλιζόντουσαν με μια μικρή ποσότητα πηλού πάνω στο σχοινί, η οποία σφραγιζόταν από τον αποστολέα, τον παραλήπτη, τον αποθηκάριο – διαχειριστή κλπ.

Οι σφραγίδες πάντα είχαν χαραγμένες ειδικές παραστάσεις, οι οποίες ήσαν χαρακτηριστικές για κάθε χρήστη, προϊόν και ενέργεια. Πολλές σφραγίδες και δαχτυλίδια βρέθηκαν σε χώρους των παλατιών καθώς επίσης σε τάφους και σε ιερά (Κορυφές βουνών, Σπήλαια).

Τα αποτυπώματα των σφραγίδων στον πηλό, ψήθηκαν με τις φωτιές που κατέκαψαν τις αποθήκες και βρέθηκαν από τους ανασκαφείς (Δυστυχώς και όχι μόνο) και έχουν διασωθεί αρκετές χιλιάδες σε Συλλογές και Μουσεία. Τα θέματα των χαραγμάτων πάνω στους σφραγιδόλιθους, είναι εξαιρετικής τέχνης και ουσιαστικά αποτελούν για τους μελετητές μια πολύ σημαντική πληροφόρηση για τις δραστηριότητες των Μινωϊτών αλλά και του τρόπου της ζωής και της καθημερινότητάς τους. Πρέπει να αναφέρουμε ότι η πρώτη γραφή, η λεγόμενη ιερογλυφική, αποτυπώθηκε σε πηλό μέσω τέτοιων ειδικών σφραγίδων.

Η απασχόληση με τις Σφραγίδες ή τα αποτυπώματά τους και η μελέτη τους, κατά την άποψή μου, δίδουν πολύ σημαντικές πληροφορίες, πολύ περισσότερες από τις πινακίδες των Γραφών (Γραμμική Α’ και Β’)! Ειδικά για εμάς τους Κρήτες. όσοι ζήσαμε σε αγροτικές περιοχές μέχρι τα μέσα της δεκαετίας I960, που η ζωή παρέμενε σχεδόν ίδια όπως τα Αρχαία χρόνια. παρατηρώντας τα σφραγιστικά αποτυπώματα, καταλαβαίνουμε πολλά για την εποχή εκείνη.

Η θεματολογία των σφραγισμάτων σχετίζεται σε μεγάλο βαθμό με την αγροτική ζωή, το κυνήγι, την αρχιτεκτονική, τη θρησκεία, τις λατρευτικές αντιλήψεις, την φύση κλπ, δηλαδή την καθημερινότητα των μεσαίων και χαμηλών στρωμάτων της κοινωνίας. Η τέχνη των “Παλατιών”, κυρίως οι τοιχογραφίες, απεικονίζει την ζωή σε αυτά και πολλές φορές η θεματολογία αναφέρεται και σε ζώα και φυτά που μάλλον δεν υπήρχαν στην Κρήτη.

Γ ια τον λόγο αυτό οι απεικονίσεις, τα σχήματα, τα ζώα κλπ, των σφραγίδων και των αποτυπωμάτων, μας είναι περισσότερο κατανοητά και οικεία, σήμερα.

ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ: ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ

ΧΑΝΙΑ Ο ΠΕΡΙΦΗΜΟΣ “ΔΕΣΠΟΤΗΣ”

Το σφράγισμα αυτό βρέθηκε στις ανασκαφές στο λόφο του Καστελιού στα Χανιά, όπου ως γνωστό έχει εντοπισθεί η θέση της Αρχαίας Κυδωνίας. Οι Ειδικοί θεωρούν πολύ πιθανόν, να απεικονίζει την ίδια την πόλη, όπως ήταν στην Μινωική εποχή. Επισημαίνω εδώ τον τρόπο κατασκευής των κτηρίων με τις ξύλινες κολώνες και τα οριζόντια δοκάρια και τα άλλα ξύλινα δομικά στοιχεία.

Στη συνέχεια παραθέτω μερικά ακόμη σφραγίσματα και σφραγίδες, με παρόμοια θεματολογία Αρχιτεκτονικής με βασικό στοιχείο το ξύλο, που απεικονίζεται είτε ως κολώνες είτε ως πλέγμα οροφής και ανοιγμάτων θυρών και εξωστών.

ΠΗΓΕΣ:

Ι.Α. Παπαποστόλου: Τα Σφραγίσματα Χανίων

Corpus der Minoischen und Mykenischen siegel (Band VI, 1 & VS1A

& Band I, Athen).

Διαμαντής Παναγιωτόπουλος: Η Αφήγηση τουν M!v, 1999.

Ας δούμε τώρα μερικά παραδείγματα οικοδομικής σε κατοικίες σε χωριά της περιοχής των Χανίων. Η πρώτη φωτογραφία απεικονίζει, έναν εξώστη κατοικίας σε ορεινή περιοχή. Σημειώνω τις δυό ξύλινες κολώνες με την διχάλα στην οποία έχει τοποθετηθεί το μεγάλο οριζόντιο δοκάρι, το λεγόμενο μεσοδόκι! Από πάνω του τα κάθετα μικρότερα οριζόντια δοκάρια και τέλος το δώμα που ήταν από λεπιδόχωμα.

Η δεύτερη φωτογραφία απεικονίζει το εσωτερικό, ενός τέτοιου σπιτιού.

ΕΞΩΣΤΗΣ ΣΚΑΤΟΙΚΙΑΣ ΣΕ ΟΡΕΙΝΟ ΧΩΡΙΟ ΧΑΝΙΩΝ

ΕΣΩΤΕΡΙΚΟ ΚΑΤΟΙΚΙΑΣ

ΦΩΤΟΓΡΦΙΕΣ ΑΠΟ “ΦΟΙΒΟΣ” ( ΜΟΥ ΕΔΩΣΕ ΤΗΝ ΑΔΕΙΑ ΤΟΥ ΚΑΙ ΤΟΝ ΕΥΧΑΡΙΣΤΩ ΠΟΛΥ).

Οι επόμενες δυό φωτογραφίες, απεικονίζουν το εσωτερικό μιας εκκλησίας σε φαράγγι των Σφακίων. Ο τρόπος είναι παρόμοιος με τον προηγούμενο. Κάθετες κυπαρισσένιες κολώνες, οριζόντιο μεγάλο μεσοδόκι και μικρότερα οριζόντια δοκάρια και από πάνω τα μικρότερα φιαλώματα κλπ.

Παλαιότερα η σκεπή ήταν χωμάτινη. Στη συνέχεια προστέθηκε ταράτσα. Υπάρχουν ακόμη στα Σφακιά παλιές κατοικίες κατασκευασμένες με αυτό τον τρόπο. Κάποιες έχουν διασωθεί επειδή πάνω από το δώμα προστέθηκε ταράτσα.

ΝΑΟΣ ΑΓΙΟΥ ΠΑΥΛΟΥ- ΣΦΑΚΙΑ ( ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ ΔΙΚΗ ΜΟΥ)

\ΝΑΟΣ ΑΓΙΟΥ ΠΑΥΛΟΥ- ΣΦΑΚΙΑΝΟ ή ΑΣΚΥΦΙΩΤΙΚΟ ΦΑΡΡΑΓΓΙ (ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ ΔΙΚΗ ΜΟΥ)

ΣΗΜΕΙΩΣΗ: ΘΕΩΡΩ ΟΤΙ ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΚΑΘΟΛΟΥ ΤΥΧΑΙΟ Η ΠΡΟΤΙΜΗΣΗ ΤΗΣ ΚΟΛΩΝΑΣ ΜΕ ΔΙΧΑΛΑ (ΠΕΡΑΝ ΤΗΣ ΑΙΣΘΗΣΗΣ ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΗΣ ΑΣΦΑΛΕΙΑΣ). ΜΟΙΑΖΕΙ ΠΟΛΥ ΜΕ ΤΟ ΑΛΛΟ ΙΕΡΟ ΣΥΜΒΟΛΟ ΤΑ ΔΙΠΛΑ ΚΕΡΑΤΑ!

Ο Μιχαήλ Δέφνερ( Βαυαρός Καθηγητής στο Πανεπ. Αθηνών ) έκανε ένα οδοιπορικό στη Δ. Κρήτη το 1918 και έγραψε το περίφημο “Οδοιπορικόν “. Ανέβηκε το Φαράγγι της Σαμαριάς, από Αγία ΡουμέΛη προς Ομαλό. Στο πάτο του Φαραγγιού, είδε έναν κορμό κυπαρισσιού, κομμένο και ξεφλουδισμένο τοποθετημένο στο χώμα οριζόντια να περιμένει την τοποθέτησή του, ως κολώνα. Σχεδίασε το σχήμα του και μας το άφησε στο βιβλίο του. Του έκανε μεγάλη εντύπωση το σχήμα του σαν Μινωική κολώνα!!

Το επόμενο βράδυ του, θα το περνούσε ως φιλοξενούμενος στον Σταθμό Χωροφυλακής στον Ομαλό, όπου έκπληκτος είδε ότι το κτήριο του Σταθμού είχε στην μέση μιας μεγάλης αίθουσας, μια κολώνα σαν αυτή που είχε δεί στο Φαράγγι!. Ρώτησε πώς την ετοιμάζουν από κορμό κυπαρισσιού, για να γίνει έτσι, δηλαδή στενή κάτω και φαρδιά επάνω. Του εξήγησαν ότι ότι οι ντόπιοι ξυλοκόποι γνωρίζουν και διαλέγουν τους κορμούς από κυπαρίσσια ντόπια του Φαραγγιού, τα οποία έχουν ένα χαρακτηριστικό ότι αν τα κόψεις από ένα σημείο, δεν ξεραίνονται, αλλά αντίθετα συνεχίζουν να αναπτύσσονται και προσπαθώντας να αναπτυχθούν με νέα κλαδιά, στο σημείο εκείνο, αυξάνεται ο πλάτος του κορμού τους. Έτσι στο τέλος έχει ετοιμαστεί μια ξύλινη κολώνα με το εικονιζόμενο σχήμα, που σχεδίασε πάλι ο Μιχαήλ Δέφνερ!

Εξ άλλου, για το χαρακτηριστικό αυτό των κυπαρισσιών της Σαμαριάς έχει αναφερθεί ο Θεόφραστος (Κυπάριττος παρά μεν τοις άλλοις από σπέρματος, εν Κρήτη δε και από του στελέχους, οίον το της ορείας εν Τάρρα… η κουριζομένη κυπάριττος.. βλαστάνει, πάντα τρόπον τεμνομένη και από γής και απο του μέσου και από του ανωτέρου).

Δηλ. Βλαστάνει από από οπουδήποτε κοπεί!

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ:

Στην Κρήτη από τα πανάρχαια χρόνια, ο άνθρωπος όταν άρχισε να κατασκευάζει μόνιμες κατοικίες, προσαρμόστηκε πλήρως στις συνθήκες και τα δεδομένα του Κρητικού τοπίου και των κλιματικών συνθηκών. Χρησιμοποίησε τις διαθέσιμες πρώτες ύλες (πέτρες και ξύλα ) για τις οικοδομές, Δημόσιες και ιδιωτικές! Ακολούθησε τις επιταγές και τα μοτίβα που ήσαν συμβατά με τη θρησκεία και τα λατρευτικά πρότυπα. Αυτά τα μοτίβα, τα σχέδια, οι Αρχιτεκτονικές προσεγγίσεις, των ανθρώπων της Μινωικής εποχής, επηρέασαν κυριαρχικά τον τρόπο ζωής και έκφρασης στην Κρήτη διαχρονικά και παρέμειναν ως κληρονομιά μέχρι τα πρόσφατα χρόνια. Το Βασικό δομικό στοιχείο της Μινωικής εποχής, η Κολώνα με το αντίστροφο πλάτος βάσης προς την κορυφή με ή χωρίς διχάλα, χρησιμοποιείται ακόμη και σήμερα σε απομακρυσμένες ορεινές περιοχές του νησιού, όπου είναι

διαθέσιμα δάση κυπαρισσιού! Είναι απόλυτα φυσιολογικό, να επέζησε αυτός ο τρόπος δόμησης σε περιοχές όπου η ζωή δεν είχε αλλάξει καθόλου μέχρι και την δεκαετία 1980! Δεν υπήρχε ίσως ούτε αυτοκινητόδρομος για μεταφορά των υλικών της σύγχρονης δόμησης. Επέζησε ο τρόπος δόμησης της Κρήτης!

Είναι πολύ σημαντικό ότι όλα αυτά μπορούμε να τα διαπιστώσουμε, εκτός από τις ενδείξεις των αρχαιολογικών ανασκαφών στα παλάτια και άλλα κτίσματα, μέσω των σφραγίδων, των δακτυλιδιών και των αποτυπωμάτων τους. Φυσικά, τα μοτίβα και τα σχέδια των σφραγισμάτων εν γένει, παραπέμπουν κυρίως σε θρησκευτικά ή λατρευτικά πρότυπα (υποτίθεται ότι απεικονίζουν ιέρειες ή θεές και θεούς), όμως ταυτόχρονα περιγράφουν αναλυτικά τον τρόπο ζωής την εποχή εκείνη, την κατασκευή των κτισμάτων, τα υλικά, τα σχέδια κλπ.

Η Σφραγιδογλυφία των Μινωϊτών, είναι μια τέχνη εξαιρετική, αποτελεί μια άλλη γραφή, που μεταφέρει με μεγάλη λεπτομέρεια σημαντικές πληροφορίες, πολύ περισσότερες από τις Γραμμικές Γραφές.

*Σταύρος Καπριδάκης, Ηλεκτρολόγος Μηχανικός, Πρώην Executive Directory Ομίλου ΟΤΕ,  τέως  Αντιπρόεδρος της Ένωσης των Απανταχού Σφακιανών

-Το κείμενο αποτελεί ομιλία του κου Σταύρου Καπριδάκη στην Ημερίδα με θέμα: «H ένταξη του Μινωικού Πολιτισμού στους προστατευόμενους πολιτισμούς της UNESCO» που διοργάνωσε η Παγκρήτιος Ένωση, σε συνεργασία με την Επιτροπή Πρωτοβουλίας Μινωικός Πολιτισμός UNESCO την Τετάρτη 26 Απριλίου 2023 Στη Λέσχη Αξιωματικών Ενόπλων Δυνάμεων Ρηγίλλης 1 & Βασιλίσσης Σοφίας, Αθήνα.Δείτε εδώ στο ecopress