Μήπως η πανδημία είναι κρίση δικής μας κατασκευής;

Του Βασίλη Λύκου*

Το παραπάνω μπορεί να ακούγεται ακραίο, αλλά η κρίση του COVID-19 και οι κρίσεις του κλίματος καθώς και της βιοποικιλότητας είναι βαθιά συνδεδεμένες.

Πράγματι, σύμφωνα με σημαντικές επιστημονικές έρευνες,η συντριπτική πλειοψηφία (περίπου το 75%) των νέων μολυσματικών ασθενειών των ανθρώπων προέρχεται από την άγρια ζωή καθώς και από τη συγκέντρωση & εκτροφή οικόσιτων ζώων, που αναπτύσσουμε ολοένα και σε μεγαλύτερο αριθμό.

Η βιοποικιλότητα, σήμερα, (όλη η βιοποικιλότητα από τα γονίδια, στα είδη και στα οικοσυστήματα) μειώνεται ταχύτερα από οποιαδήποτε άλλη στιγμή στην ανθρώπινη ιστορία. Αποψιλώνουμε δάση και εισβάλλουμε σε παρθένους οικότυπους, φέρνοντας τα άγρια ​​ζώα«πιο κοντά» στους οικισμούς του ανθρώπου. Παράλληλα κυνηγάμε και εμπορευόμαστε άγρια ​​ζώα, συχνά σπάνια ή απειλούμενα, αυξάνοντας τον κίνδυνο μετάδοσης ασθενειών από την άγρια ορνιθοπανίδα στον άνθρωπο.

Ο κατάλογος των ασθενειών, που έχουν «μεταπηδήσει» από ζώα σε ανθρώπους (“ζωονοσογόνες ασθένειες“) είναι όντως μακρύς: ο ιόςHIV, ο Έμπολα, ο Ζίκα, οHendra, ο SARS, ο MERSο Nipahη γρίπη των πτηνών κ.α.

Όπως και ο πρόδρομος SARS, έτσι και οCOVID-19 πιστεύεται ότι προέρχεται από νυχτερίδες, που στη συνέχεια μεταδόθηκε στους ανθρώπους μέσω ενός οικόσιτου ζώου, πιθανώς σε μια αγορά ζωντανών ζώων με αρκετά υψηλή σχετική υγρασία.

Για παράδειγμα ο ιός Ebola προέκυψε στην Κεντρική Αφρική όταν οι αλλαγές της χρήσης γης και οι μεταβαλλόμενες κλιματολογικές συνθήκες ανάγκασαν τις νυχτερίδες και τους χιμπατζήδες να συγκεντρωθούν γύρω από ημιαστικές περιοχές προς εξεύρεση τροφής. Αλλά και ο ιός Hendra συνδέεται με την «αστικοποίηση» των φρούτων, που μεταδόθηκε από νυχτερίδες – οι οποίες έτρωγαν τα φρούτα  – στα άλογα και μετά στον άνθρωπο. Βλέπετε οι νυχτερίδες μετά την καταστροφή των οικοτύπων τους δεν είχαν άλλη λύση παρά να εισβάλλουν στις πόλεις…

Όμως και η κλιματική  αλλαγήφαίνεται να επιτείνει την πανδημία. Μαζί με την απώλεια ενδιαιτημάτων, η μετατόπιση των κλιματικών ζωνών (λειψυδρία, ερημοποίηση, υψηλές θερμοκρασίες κλπ) προκαλεί τη μετανάστευση των άγριων ζώων σε νέα μέρη, όπου αλληλεπιδρούν με «ντόπια» άγρια είδηή ακόμη και οικόσιτα, που δεν «γνώριζαν» προηγουμένωςΑυτό αυξάνει τον κίνδυνο εμφάνισης νέων ασθενειών. Επιπλέον φαίνεται ότι η κλιματική αλλαγή μας κάνει ακόμη περισσότερο ευάλωτους σε τέτοιες πανδημίες. Δημιουργεί το υπόβαθρο για μεγαλύτερη εξάπλωση και μεγαλύτερη θνησιμότητα ως πολλαπλασιαστής κινδύνου των λοιμώξεων για την παγκόσμια υγεία εκτός από τους άμεσους και βαθείς τρόπους με την οποία την επηρεάζουν π.χ. καταστροφικές πλημμύρες, εκτεταμένες πυρκαγιές κλπ

Θυμηθείτε τη βιβλική πυρκαγιά, πρόσφατα, στην Αυστραλία. Εκτός των άλλων, αυτές οι εκτεταμένες φωτιές δημιούργησαν μια ασφυκτική κατάσταση στην ατμόσφαιρα λόγω των αιωρούμενων σωματιδίων του καπνού δηλαδή μια ανεπανάληπτη ρύπανση, που ταλαιπώρησε για εβδομάδες πάνω από το 50% του πληθυσμού (κυρίως λόγω αναπνευστικών προβλημάτων) ενώ οδήγησε σε θάνατο πάνω από 400 !

Για τις μολυσματικές ασθένειες όπως οCOVID-19, που χτυπούν το άνω& κάτω αναπνευστικό, η ατμοσφαιρική ρύπανση δημιουργεί έναν επιπλέον κίνδυνο. Ο ιός αυτός όπως και ο SARS έρχονται να πλήξουν ένα ήδη επιβαρυμένο αναπνευστικό σύστημα όπως άλλωστε συμβαίνει και με τους καπνιστές! Δηλαδή μιλάμε για ασθενείς με προηγούμενο υποκείμενο νόσημα, που εν δυνάμει μπορεί να είναι όλοι οι κάτοικοι μιας μεγαλούπολης με μεγάλη  ατμοσφαιρική ρύπανση…

Πράγματι σε μια πρόσφατη επιστημονική δημοσίευση από το ΠανεπιστήμιοAarhusτης Δανίας (από τα 100 καλύτερα στον κόσμο) αναφέρεται, χαρακτηριστικά, ότι η μεγάλη θνησιμότητα λόγω κορονοιού στις περιοχές Λομβαρδία και ΑιμίλιαΡωμάνια της Β. Ιταλίας δείχνει ( εκτός των άλλων αιτιών) να έχει μια ισχυρή συσχέτιση με το γεγονός ότι και οι δύο περιοχές αυτές είναι από τις περισσότερο επιβαρυμένες, λόγω ατμοσφαιρικής ρύπανσης, σε ολόκληρη την Ευρώπη, οι οποίες δεν έλαβαν κανένα αντίμετρο περιορισμού της παλαιότερα όπως π.χ. έγινε στη Δανία όπου έχουμε λιγότερους θανάτους. Επιπλέον έχει αποδειχθεί ότι τα σωματίδια της ατμοσφαιρικής ρύπανσης λειτουργούν επίσης και ως μεταφορείς παθογόνων μικροοργανισμών, συμβάλλοντας στην εξάπλωση των ιών και των μολυσματικών ασθενειών σε μεγάλες αποστάσεις.

Συνεπώς ο COVID-19, προειδοποιούν οι ειδικοί επιστήμονες, θα μπορούσε να είναι η τελευταία νέα μολυσματική ασθένεια, που ανέκυψε από τη σύγκρουση του ανθρώπου με τη φύση και τη συνεχή περιβαλλοντική υποβάθμιση!

Γιατί καθίσταται σαφές πια ότι Η ΑΝΘΡΩΠΙΝΗ ΥΓΕΙΑ ΕΞΑΡΤΑΤΑΙ ΑΠΟ ΤΑ ΥΓΙΗ ΦΥΣΙΚΑ ΟΙΚΟΣΥΣΤΗΜΑΤΑ.

Κάτι, που δυστυχώς όμως, ελάχιστα λαμβάνεται υπόψη στη λήψη των πολιτικών αποφάσεων όταναυτές αφορούν τα μεγάλα έργα πλησίον ή και μέσα σε φυσικά οικοσυστήματα όπως είναι η αποψίλωση των δασών, η αποστράγγιση υγροτόπων, η διάνοιξη μεγάλων δρόμων, οι αυξανόμενες μεταφορές, η οικιστική εξάπλωση και η συνεχής εκβιομηχάνιση, εντατικής μορφής αγροτικών & κτηνοτροφικών καλλιεργειών, σε παρθένα οικοσυστήματα.

Επομένως μήπως η σημερινή πανδημία είναι ένα τελευταίο σήμα κινδύνου από την ίδια τη φύση, μια έκκληση ή και μια απειλή ώστε να μπορέσουμε να συγκεράσουμε ή καλύτερα να εφαρμόσουμε το μαγικό αριθμό Φ(της χρυσής αναλογίας) ανάμεσα σε έννοιες όπως οικονομία, κοινωνική υγεία & περιβάλλον;

Μήπως αν θέλουμε να περιορίσουμε την εμφάνιση νέων λοιμώξεων και μελλοντικών πανδημιών, πρέπει απλώς να σταματήσουμε την εκμετάλλευση και την υποβάθμιση των φυσικών πόρων του πλανήτη και να μειώσουμε επειγόντως τις εκπομπές άνθρακα;

Μήπως εκτός από τους σημαντικούς πόρους, που αυτονόητα πρέπει να δοθούν για τη θωράκιση των δημόσιων συστημάτων υγείας μαζί με την πρόσληψη υγειονομικού προσωπικού, είναι σημαντικό να επενδύσουμε,επίσης, στην αντιμετώπιση των υποκείμενων αιτίων του προβλήματος μέσω της διατήρησης της βιοποικιλότητας και της ανάσχεσης της υποβάθμισης του κλίματος;

Γιατί η πρόληψη είναι καλύτερη από τη θεραπεία και ειδικά όταν ζούμε, μέχρι στιγμής, 7,6 δις. άνθρωποι στον πλανήτη όπου οι αποστάσεις έχουν εκμηδενιστεί.

Εν κατακλείδι, λοιπόν, προκειμένου να κατανοήσουμε και να ανταποκριθούμε αποτελεσματικά στον COVID-19 καθώς και σε άλλες μολυσματικές ασθένειες, που θα κληθούμε να αντιμετωπίσουμε στο μέλλον, οφείλει η κάθε σύγχρονη τομεακή πολιτική αλλά και οι πολιτικοί να υιοθετήσουν τη λεγόμενη «Πλανητική Συνείδηση», δρώντας τοπικά αλλά σκεπτόμενοι παγκόσμια. Να υιοθετήσουν δηλαδή την ολιστική άποψη ότι δεν μπορεί να υπάρξει δημόσια υγεία χωρίς την «υγεία» των φυσικών οικοσυστημάτων αλλά και «υγιής», αυτοτροφοδοτούμενη οικονομική ανάπτυξη χωρίς την «υγιή» διαχείριση της χρήσης των φυσικών πόρων μέσα από την αλλαγή του τρόπου με τον οποίο παράγουμε αλλά και καταναλώνουμε.

Γιατί είναι βέβαιο ότι με την πανδημία αυτή, έχουμε ξεκινήσει για κάπου ως κοινωνία και δεν ξέρουμε πού πηγαίνουμε. Ας ελπίσουμε, όμως, ότι αναλογιζόμενοι τη μέχρι σήμερα πορεία μας ως ανθρωπότητα,να έχουμε στρίψει εγκαίρως, το τιμόνι πριν ώστε όταν θα «φτάσουμε», να ξέρουμε πού βρισκόμαστε._

*Βασίλης Λύκος, Βιολόγος, Διδάκτωρ Ολοκληρωμένης Περιβαλλοντικής Διαχείρισης