Νέος ΕΣΔΑ: Πολυεργαλείο αξιοποίησης σύγχρονων κοινωνιών

Του Νικόλαου Κορακιανίτη*

Εβδομάδα αφιερωμένη στο νέο Εθνικό Σχέδιο Διαχείρισης Αποβλήτων (ΕΣΔΑ) για την περίοδο 2020-2030 μετά την δημοσίευση του και επίσημα σε ΦΕΚ.

Ένα νομοσχέδιο που θα περιμέναμε η Κυβέρνηση να δείξει την απαιτούμενη προσοχή στις σωστές επισημάνσεις των φορέων και συλλόγων στο στάδιο της διαβούλευσης και όχι απλά να προχωρήσει «για τα μάτια του κόσμου» σε μια διαβούλευση που ουδέποτε έχει προσθέσει τις επισημάνσεις που έχουν γίνει…

Βλέποντας ωστόσο το ΦΕΚ και τα βασικά του σημεία αντιλαμβάνομαι ότι κύριες επισημάνσεις δεν μπήκαν μέσα, άρα για ακόμα μια φορά νιώθω ότι το συγκεκριμένο Υπουργείο απλά προχωρά μεταρρυθμίσεις για το «θεαθήναι» και όχι στο πλαίσιο ενός εκσυχρονισμού που χρειαζόμαστε.

Ας δούμε τα βασικά σημεία όπως αυτά γράφτηκαν πρόσφατα.

1. Τον εκσυγχρονισμό του “τέλους ταφής” αποβλήτων σε ΧΥΤΑ και την εφαρμογή στην πράξη της αρχής “Πληρώνω όσο Πετάω”.

Σε αυτό το σημείο νομίζω ότι κανείς δεν μπορεί να αμφισβητήσει ότι πρόκειται για το σημαντικότερο κομμάτι μίας νέα αρχής στο θέμα των απορριμμάτων και αναφέρομαι στην κυκλική οικονομία. Για να επιτευχθεί η μετάβαση στην κυκλική οικονομία και να εδραιωθεί ως νέο οικονομικό μοντέλο απαιτείται εκτεταμένη πολιτική υποστήριξη σε ευρωπαϊκό, εθνικό, περιφερειακό και τοπικό επίπεδο καθώς μιλάμε  για μια τεράστια ευκαιρία για να δημιουργηθούν ανταγωνιστικά πλεονεκτήματα σε βιώσιμη βάση. Η Ευρώπη έχει ήδη προετοιμάσει το έδαφος για αυτή τη μετάβαση με προσεκτικό σχεδιασμό και ήδη έχουν επιτευχθεί σημαντικά αποτελέσματα, σύμφωνα με τα στοιχεία της Έκθεσης της Ευρωπαϊκής Επιτροπής σχετικά με την υλοποίηση του σχεδίου δράσης για την κυκλική οικονομία, που δημοσιεύθηκε τον Μάρτιο του 2019.

Εμείς αλήθεια θα μπορέσουμε να προσαρμοστούμε όταν μιλάμε για μία πράξη η οποία ήρθε για πρώτη φορά το 2017 επί Κυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ και Υπουργού Σωκράτη Φάμελλου και φτάσαμε στο 2021 σχεδόν και πανηγυρίζουμε που δημοσιεύθηκε στο ΦΕΚ…

Και θεωρώ ότι η Ελλάδα έχει μεγάλες δυνατότητες εφαρμογής αυτού του μοντέλου αρκεί να προχωρήσει στο απαιτούμενο που είναι επιτέλους το κλείσιμο των ΧΑΔΑ έτσι ώστε να σταματήσουν τα πρόστιμα προς την ΕΕ.

Οι διαθέσιμοι πόροι υπάρχουν, επιστημονικό δυναμικό και τεχνογνωσία σίγουρα υπάρχει με τους Έλληνες Επιστήμονες, αλλά και χρησιμοποίηση του διαθέσιμου πλαισίου στρατηγικής από την ΕΕ και τα διαθέσιμα χρηματοδοτικά εργαλεία.

2. Την προώθηση της χωριστής συλλογής και την ενίσχυση δικτύου συλλογής ανακυκλώσιμων υλικών με 4 ρεύματα ανακύκλωσης (χαρτί, γυαλί, πλαστικό, αλουμίνιο).

Είναι προφανές ότι για να μπορέσεις να ενταχθείς στην κυκλική οικονομία θα πρέπει να αναπτύξεις το σύστημα διαχείρισης απορριμμάτων και να τον προχωρήσεις σε τέτοιο βαθμό ώστε να μπορείς να συλλέγεις μεγαλύτερα ποσοστά ανά είδος αλλά με την προϋπόθεση ότι θα είναι ξεχωριστά, χωρισμένα ανά είδος χωρίς ανάμειξη άλλων υλικών. Ας πάρουμε για παράδειγμα το χαρτί καθώς είναι γνωστό ότι μεγάλο ποσοστό του χαρτιού που χρησιμοποιούμε αποτελεί ανακυκλωμένο υλικό.

Συγκεκριμένα, έχει υπολογιστεί ότι για την παραγωγή 600.000 τόνων χαρτιού κόβονται δώδεκα εκατομμύρια δέντρα κάθε χρόνο. Αντίθετα, ένας τόνος ανακυκλωμένου χαρτιού αντιστοιχεί στη «διάσωση» περίπου 17 δέντρων. Αυτό για να πιάσω και την «οικολογική συνείδηση» του Υπουργού που συχνά πυκνά αναφέρει.

Χρειάζονται όμως σωστά βήματα που δεν ξέρω αν το Υπουργείο τα έχει συμπεριλάβει. Πρώτο βήμα είναι η διαλογή του χαρτιού όσον αφορά το είδος του και όχι η διαλογή του μέσα από άλλα υλικά που θα υπάρχουν στους κάδους!

Η συνέχεια περιλαμβάνει την είσοδο του χαρτιού στις βιομηχανικές μονάδες ανακύκλωσης.  Καθαρίζεται, μετατρέπεται σε πολτό στύβεται, στεγνώνεται, και περνώντας από ειδικές κατασκευές τυλίγεται σε μεγάλα ρολά, περίπου ενός τόνου το καθένα. Αυτά έχουν προβλεφθεί ή μέσα στην βιασύνη του το Υπουργείο ναι μεν τα σκέφτηκε αλλά δεν «προλαβαίνει τα εφαρμόσει σωστά;».

3. Την ολοκληρωμένη ανάπτυξη δικτύου συλλογής οργανικών αποβλήτων (καφέ κάδος) μέχρι το τέλος του 2022.

Εδώ δεν χρειάζεται να αναφέρουμε πολλά. Η προώθηση της συλλογής του καφέ κάδου είναι αυστηρή και δεν πρέπει να αναμιγνύεται με τίποτε άλλο. Άρα μιλάμε ότι θα χρειαστούν μελέτες για επεξεργασία και γρήγορη διαδικασία διαχείρισης τους.

4. Την αύξηση και αναβάθμιση των Κέντρων Διαλογής Ανακυκλώσιμων  Υλικών (ΚΔΑΥ) προκειμένου να ανταποκρίνονται στις νέες αυξημένες ανάγκες ανακύκλωσης της χώρας.

– Απόλυτα σωστό αλλά… Τα Κέντρα Διαλογής Ανακυκλώσιμων Υλικών (ΚΔΑΥ) είναι εγκαταστάσεις όπου με συνδυασμό μεθόδων μηχανικής – χειρωνακτικής διαλογής, διαχωρίζονται ανάμικτα μη επικίνδυνα στερεά απόβλητα ή ομάδες υλικών, τα οποία προέρχονται από διαλογή στην πηγή και ακολούθως πραγματοποιείται αναβάθμιση και δεματοποίηση των διαχωρισθέντων υλικών. Τα δευτερογενή υλικά που εξάγονται από ένα ΚΔΑΥ είναι περισσότερο εμπορεύσιμα (καθαρά) απ’ ότι εάν τα υλικά αυτά προωθούνταν απ’ ευθείας στην αγορά, λόγω της πρόσθετης διαλογής – συσκευασίας. Άρα καταλαβαίνουμε ότι χρειάζεται ποσότητα. Τα ΚΔΑΥ γνωρίζουν την δουλειά τους, αλλά για να γίνει χρειάζεται και το αντίστοιχο ανακυκλώσιμο υλικό. Άρα ας δουλέψουμε την ανακύκλωση αρχικά σε σωστά βήματα.

5. Την ανάκτηση ενέργειας από την επεξεργασία των οργανικών αποβλήτων (βιομάζα) αλλά και την παραγωγή δευτερογενών υλικών (κόμποστ) στο πλαίσιο της κυκλικής οικονομίας.

Εδώ απλά αναφέρω ότι αφού γίνεται πρώτη επεξεργασία καταλαβαίνουμε ότι όσο καλύτερη διαχείριση αποκομιδής γίνεται τόσο θα έχουμε το καλύτερο αποτέλεσμα. Αμέσως λοιπόν ανακτάς ένα μεγάλο ποσοστό ενέργειας υπολειμμάτων το οποίο πλέον το εμπορεύεσαι. Το αξιοποιείς το πουλάς και βγάζεις κέρδος. Είτε είναι καύσιμο, λίπασμα, ακόμα και χώμα οικοδομικών εργασιών.

6. Τη δημιουργία του πρώτου ΧΥΤΕΑ (Χώρος Υγειονομικής Ταφής Επικίνδυνων Αποβλήτων) με σκοπό την ολιστική διαχείριση των αποβλήτων της χώρας σύμφωνα με τις επιταγές της ΕΕ.

Σίγουρα από τα πιο σημαντικά ζητήματα. Για να γίνει αυτό χρειάζεται ένα σύμπλεγμα το οποίο ωστόσο θα έχει ένα και μοναδικό αποδέκτη. Δεν είναι διαδικασίες που μπορούν να γίνουν σε οποιαδήποτε μονάδα. Να δημιουργηθούν ναι οι υπομονάδες αλλά πάντα να οδηγούνται σε ένα ΧΥΤΕΑ.

7. Τη δημιουργία συστήματος ευθύνης παραγωγών για τα πλαστικά απόβλητα θερμοκηπίων και τα τις πλαστικές συσκευασίας φυτοφαρμάκων.

Ένα σωστό μέτρο το οποίο μπορεί να μεταφραστεί ως κέρδος ανακύκλωσης του προϊόντος όπου «αναγκάζει» μέσω του ίδιου του δικτύου να γίνεται επιστροφή των υλικών στους παράγωγους μέσω των προμηθευτών τους. Παράδειγμα τα απίστευτα πλαστικά μπουκάλια και κουτάκια αναψυκτικών. Μπορεί να εφαρμοστεί ΄να μέτρο όπου θα επιβάλλει ναι μεν στον παραγωγό να πάρει πίσω ένα μέρος του προϊόντος έτσι ώστε να μειωθεί ο όγκος των απορριμμάτων, αλλά θα του δώσει το κίνητρο του τέλους επιβράβευσης. Αυτό εξάλλου εφαρμόζουν μεγάλες Ευρωπαϊκές χώρες οι οποίες μάλιστα έχουν βασιστεί σε σημαντικά κομμάτια της οικονομίας τους στο κομμάτι αυτό Βλ. Γερμανία.

8. Την επέκταση της διευρυμένης Ευθύνης του Παραγωγού σε νέες κατηγορίες προϊόντων, όπως έπιπλα, στρώματα, ληγμένα φάρμακα, απόβλητα φωτοβολταϊκών και αιολικών πάρκων, παιγνίδια κλπ.

– Εδώ απλά σχολιάζω ότι ναι όλες οι κατηγορίες μπορούν να μπουν στο σύστημα της ανακύκλωσης και σίγουρα μέσω των παράγωγων αλλά θα πρέπει να γίνει με ιδιαίτερη μεταχείριση και ειδική μέριμνα.

9. Τη συνεχή ενημέρωση και την ευαισθητοποίηση των ενδιαφερομένων μερών.

– Και ξεκινάμε από την βάση, από το φυτώριο τα σχολεία. Μαθαίνουμε την ανακύκλωση μέσα από το σπίτι μας και την κάνουμε τρόπο ζωής. Γίνεται ευκολά μέσα από εκπαίδευση και στην Κέρκυρα το είδαμε αυτό με γωνιές ανακύκλωσης κυρίως στην Βόρεια Κέρκυρας όπου ξεκίνησαν δειλά δειλά και έως τώρα μετράει 28. Και αφού πλέον έχουμε στα χέρια μας το κομμάτι αυτό, προσπαθούμε ελεγμένα πλέον σε ειδικούς χώρους και όχι ανεξέλεγκτα να το εξελίξουμε.

10. Την αύξηση της ενεργειακής αξιοποίησης των υπολειμμάτων των αποβλήτων και την ανάπτυξη μονάδων παραγωγής ενέργειας με σκοπό τη μείωση της ταφής.

– Για να μην επαναλαμβάνομαι και εδώ μιλάμε για μεγάλη δυνατότητα αξιοποίησης όπως γίνεται σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες. Και εδώ μπορεί ο κρατικός φορέας να πριμοδοτήσει επιχειρήσεις να μπορούν να στοχεύουν πάνω σε αυτό.

Κλείνοντας δεν είμαι κακοπροαίρετος ούτε μειώνω οποιαδήποτε προσπάθεια αλλά λαμβάνοντας υπόψη και άλλες παραμέτρους που θα αναλυθούν σε επόμενα άρθρα πχ. Οικονομικά κριτήρια, ΣΔΙΤ, κα καταλαβαίνουμε ότι για ακόμα μια φορά λοιπόν βλέπουμε ένα νομοσχέδιο «κομμένο και ραμμένο» για τους πολλούς και όχι για τους λίγους, ένα νομοσχέδιο το οποίο δεν θα έπρεπε να είχε μπει σε διαβούλευση Αύγουστο αγνοώντας το αίτημα πολλών παραγωγικών, και κοινωνικών φορέων για παράταση της διαβούλευσης.

Και επιμένω στο παράδειγμα Κέρκυρα γιατί βλέπω τις εξελίξεις και με ανησυχούν (εκκρεμούν ακόμα τα τεύχη δημοπράτησης, πληροφορίες αναφέρουν για δημοπράτηση εργοστασίου Νοέμβριο) ότι το νησί μας τουλάχιστον την τελευταία δεκαετία δεν κατάφερε να ανεβάσει τους δείκτες στα Ευρωπαϊκά πρότυπα και πραγματικά αυτό το νομοσχέδιο δεν βοηθά σε αυτή την κατεύθυνση.

Διαδικαστικά η ψήφιση του ΕΣΔΑ για την Κέρκυρα σημαίνει ότι θα υπάρξουν επιπτώσεις στο ζήτημα διαχείρισης απορριμμάτων. Οι λόγοι είναι δύο.

Ο πρώτος λόγος είναι διαδικαστικός: Η ψήφιση του ΕΣΔΑ ουσιαστικά επιφέρει επικαιροποίηση και λήψη νέων αποφάσεων από τους αρμοδίους αυτοδιοικητικούς φορείς Δήμο – Περιφέρεια.

Ο δεύτερος παράγοντας αφορά την ήδη δρομολογημένη διαδικασία του έργου κατασκευής του Εργοστασίου Ολοκληρωμένης διαχείρισης απορριμμάτων το οποίο τώρα επαναδημοπρατείται και στους νέους όρους δημοπράτησης θα πρέπει να ληφθεί υπόψιν ο νέος ΕΣΔΑ.

Άρα μιλάμε για μία χρονοβόρα διαδικασία η οποία απομακρύνει τον μεγάλο στόχο για οριστική επίλυση του χρόνιου προβλήματος της διαχείρισης των απορριμμάτων.

Ελπίζω και εύχομαι να προχωρήσουν όλα αυτά με εμάς όμως…όχι σαν απλοί θεατές…

*Νικόλαος Κορακιανίτης: Πολιτικός Μηχανικός – Πρώην Αντιπρόεδρος Συνδέσμου Διαχείρισης Στερεών αποβλήτων Δήμου Κέρκυρας.