Οδηγός για τη διαχείριση απορριμμάτων και την ανακύκλωση

Των Ματθαίου Ισούκη*

Δημήτρη Παυλόπουλου**

Στο παρόν άρθρο  παρουσιάζονται τα υλικά που ανακυκλώνονται στη χώρα μας (χαρτί, πλαστικό, αλουμίνιο, γυαλί, λευκοσίδηρος), καθώς και τα ειδικά ρεύματα υλικών (τσιμέντα, μπαταρίες, κομπόστ).

1. Υλικά

Ως ανακύκλωση ορίζεται η διαδικασία που στοχεύει στην επανένταξη υλικών από απόβλητα στον οικονομικοκοινωνικό κύκλο. Τα τέσσερα βασικά υλικά που ανακυκλώνονται στην Ελλάδα είναι, μεταξύ άλλων, το χαρτί, το πλαστικό το γυαλί και το αλουμίνιο.

Χαρτί – Χαρτόνι: Τα οφέλη από την ανακύκλωση χαρτιού είναι ποικίλα και σημαντικά, αρκεί να σκεφτεί κάποιος ότι κάθε τόνος ανακυκλωμένου χαρτιού εξοικονομεί 17 δέντρα, 6.953 γαλόνια νερού, 463 γαλόνια πετρελαίου, 587 κυβικά εκατοστά αέρακαι 4077kw ενέργεια.

Είναι σημαντικό να αναφερθεί ότι το μη ανακυκλωμένο χαρτί αποτελείται από ποικιλία δένδρων, η οποία περιλαμβάνει δένδρα τροπικά, δένδρα από όλο τον κόσμο, καθώς και δέντρα που μεγαλώνουν γρήγορα. Τα δέντρα, τα κλήματα, τα χόρτα και τα άχυρα αποτελούνται κατά το ένα τρίτο περίπου του βάρους τους από κυτταρίνη, με αποτέλεσμα να συσσωρεύονται ως απορρίμματα της βιομηχανίας τροφίμων, της υλοτομίας, της χαρτοποιίας, και της συγκομιδής δημητριακών.

Πλαστικό: Το πλαστικό είναι υλικό υψηλής τεχνολογίας και ποιότητας. Στα πλεονεκτήματά του συγκαταλέγονται το χαμηλό του κόστος και η εύκολη χρήση του στις συσκευασίες. Το κύριο αρνητικό του στοιχείο είναι η μεγάλη ρύπανση που προκαλεί στο φυσικό περιβάλλον.

Τα οικοσυστήματα καταστρέφονται εξαιτίας της συχνής χρήσης του και της αργής αποδόμησής του. Είναι γεγονός ότι μέσα από απλά καθημερινά παραδείγματα και σύμφωνα με τις στατιστικές που γίνονται στη χώρα μας, κάθε χρόνο 30.000 τόνοι πλαστικό καταλήγουν ανεξέλεγκτα στις χωματερές, μόνο από τις πλαστικές τσάντες των καταστημάτων, οι οποίες για την κατασκευή τους χρειάζονται 27.000 τόνους πλαστικό, ενώ οι περισσότερες εταιρείες εμφιαλώνουν τα προϊόντα τους (νερό, αναψυκτικά κ.α.) μέσα σε πλαστικά μπουκάλια μιας χρήσης τα οποία δεν δύναται να επιστραφούν και καταλήγουν στα σκουπίδια.

Η ανακύκλωση του πλαστικού που πραγματοποιείται στις μέρες μας είναι μηδαμινή, ενώ η αξιοποίηση των πλαστικών υλών είναι δαπανηρή και συντελείται με μεγάλη δυσκολία. Παρόλα αυτά οι βιομηχανίες πλαστικών αναπτύσσουν την ανακύκλωση των υπολειμμάτων πλαστικού (σκραπ) από την παραγωγική διαδικασία. Στην Ελλάδα, από τους 300.000 τόνους πλαστικού που καταναλώνονται κάθε χρόνο, περίπου οι 25.000-30.000 τόνοι προέρχονται από πλαστικά που δύναται να ανακυκλωθούν.

Αλουμίνιο (γνωστό ως πράσινο μέταλλο): Το αλουμίνιο θεωρείται ένα σύγχρονο υλικό που εξυπηρετεί τόσο τις τεχνολογικές όσο και τις οικολογικές απαιτήσεις. Η διαχείρισή του και η διαρκής αξιοποίησή του γίνεται με τρόπο που κατοχυρώνει τη βιώσιμη και αειφόρο ανάπτυξη, ώστε να μην προκαλείται ανεπανόρθωτη βλάβη στο περιβάλλον. Γι’ αυτό πραγματοποιείται συνεχής προσπάθεια μείωσης της ενέργειας στον τομέα της παραγωγής και γίνεται έλεγχος και περιορισμός των εκπομπών των ρύπων. Η ανακύκλωση του αλουμινίου αποτελεί το σημαντικότερο μέσο για την εξοικονόμηση ενέργειας και τη μείωση εκπομπών αερίων, παράγοντες που συμβάλλουν στο φαινόμενο του θερμοκηπίου.

Αξίζει να αναφερθεί ότι για την πρωτογενή παραγωγή ενός κιλού αλουμινίου με ηλεκτρόλυση αλουμίνας από βωξίτη απαιτείται ενέργεια 14 kWh, ενώ η ανακύκλωση ίδιας ποσότητας από σκραπ απαιτεί μόνο 5% της ενέργειας ηλεκτρόλυσης. Οι προσπάθειες που πραγματοποιούνται παγκοσμίως για οικονομικότερες διεργασίες ηλεκτρολύσεως, οδηγούν στη μείωση ενέργειας κατά 30%, συγκριτικά με εκείνη που χρειαζόταν πριν από 30 χρόνια. Το αλουμίνιο, σε αντίθεση με άλλα υλικά που χρησιμοποιούνται για συσκευασία ή δόμηση, διατηρεί πλήρως τα αρχικά χαρακτηριστικά του μετά την ανακύκλωση χωρίς να υποβιβάζεται ποιοτικά, γεγονός που το καθιστά «ενεργειακή τράπεζα».

Γυαλί: Το γυαλί δεν αποσυντίθεται στη φύση, γι’ αυτό είναι απαραίτητη η ανακύκλωσή του. Αν και χρησιμοποιούνται σε παγκόσμιο επίπεδο μεγάλες ποσότητες γυάλινων δοχείων, το μεγαλύτερο μέρος αυτών δεν ανακυκλώνεται. Η ενέργεια που εξοικονομείται για κάθε τόνο ανακυκλωμένου γυαλιού αντιστοιχεί σε 135 λίτρα πετρέλαιο. Επιπλέον, με την ανακύκλωση του γυαλιού χρησιμοποιούνται ακατέργαστα υλικά σε μικρότερο βαθμό, επιβαρύνοντας λιγότερο τη φύση. Ορισμένα από τα οφέλη της ανακύκλωσης του γυαλιού ως προς το περιβάλλον είναι η μείωση της ενέργεια που απαιτείται για την παραγωγή προϊόντων κατά 25-35%, η εξοικονόμηση πρώτων υλών, η μείωση του όγκου των αποβλήτων και η μείωση της ατμοσφαιρικής ρύπανσης. Το γυαλί, σε αντίθεση με το χαρτί, ανακυκλώνεται επανειλημμένα χωρίς να αλλοιώνεται και χαρακτηρίζεται από μηδενική διαπίδυση προς το περιεχόμενό του. Δικαίως λοιπόν θεωρείται το φιλικότερο προς το περιβάλλον υλικό.

Στην Ελλάδα εκτιμάται ότι η ποσότητα του γυαλιού που καταλήγει στις χωματερές ξεπερνά τους 100.000 τόνους ετησίως. Ουσιαστικά, το γυαλί αποτελεί το 3% των συνολικών απορριμμάτων. Στις περισσότερες Ευρωπαικές χώρες το ποσοστό ανακύκλωσής του αγγίζει το 80%, ενώ στη χώρα μας μόλις το 26%.

Λευκοσίδηρος: Η διαδικασία επεξεργασίας λευκοσίδηρου είναι όμοια με τα υπόλοιπα μέταλλα, όπως του αλουμινίου. Στη χώρα μας η ανακύκλωσή του γίνεται στο αποκλειστικά στο εργοστάσιο της Ηπείρου (Β.Ε.Λ. Ηπείρου). Είναι γεγονός ότι η παρουσία κασσίτερου δυσκολεύει σημαντικά την ανακύκλωση του λευκοσιδήρου.

2. Ειδικά ρεύματα υλικών (μπαταρίες-κομπόστ-σκυρόδεμα)

Ηλεκτρικές στήλες – Συσσωρευτές: Η χρήση μπαταριών στη χώρα μας φτάνει τους 2.500 τόνους ετησίως. Οι περισσότερες είναι αλκαλικές και ψευδαργύρου του άνθρακα. Σύμφωνα με μελέτες του Υ.ΠΕ.Κ.Α. και του Ε.Ο.ΑΝ., τα απόβλητα φορητών ηλεκτρικών στηλών υπολογίζονται σε 1000 τόνους ετησίως, ενώ τα αντίστοιχα από συσσωρευτές οχημάτων και βιομηχανίας σε 45.000 τόνων ετησίως. Με βάση την ευρωπαϊκή και ελληνική νομοθεσία, απαγορεύεται η διάθεση των ηλεκτρικών στηλών και συσσωρευτών σε Χ.Υ.Τ.Α., καθώς και η αποτέφρωσή τους.

Ο κύκλος ζωής της μπαταρίας

Έτσι η εναλλακτική διαχείριση των αποβλήτων συσσωρευτών αποτελεί μονόδρομο. Η διαδικασία αυτή περιλαμβάνει τη συλλογή, τη μεταφορά, την αποθήκευση και την ανακύκλωσή τους σε μονάδες επεξεργασίας και ανακύκλωσης, με βασική προϋπόθεση να διαθέτουν την προβλεπόμενη αδειοδότηση, η οποία είναι σύμφωνη με τη νομοθεσία. Στην Ελλάδα ανακυκλώνονται μόνο οι συσσωρευτές Pb-οξέος, για τους οποίους υπάρχουν εγκαταστάσεις επεξεργασίας και ανακύκλωσης. Οι υπόλοιποι οδηγούνται σε κατάλληλες εγκαταστάσεις του εξωτερικού για επεξεργασία. Οι εγκαταστάσεις ανακύκλωσης συσσωρευτών Pb-οξέος που λειτουργούν στη χώρα μας εκτιμάται ότι έχουν δυναμικότητα περίπου 70.0000 τόνων ετησίως.

Κομπόστ: Στην κατηγορία κομπόστ ανήκουν τα οργανικά βιοαποδομήσιμα απορρίμματα, όπως τα απόβλητα από τις κουζίνες (φλούδες, λαχανικά, φρούτα), απόβλητα από κήπους (γρασίδι, κλαδιά), εφημερίδες και χαρτόκουτα σε κάποιες περιπτώσεις. Η επεξεργασία τους γίνεται είτε με τη μέθοδο της κομποστοποίησης (βιολογική επεξεργασία) είτε με αναερόβια χώνευση. Από την κομποστοποίησηπροκύπτει ένα σταθεροποιημένο υλικό, το κομπόστ, ενώ με την αναερόβια χώνευση παράγεται ενέργεια (βιοαέριο) καθώς και ένα σταθεροποιημένο, υδαρό υπόλειμμα. Το υπόλειμμα της αναερόβιας χώνευσης έχει τη μορφή λάσπης, ενώ είναι απαραίτητη η αφαίρεση της υγρασίας και έπειτα η πρόσθετη αερόβια σταθεροποίηση, ώστε να μετατραπεί σε υλικό τύπου κομπόστ.

Σκυρόδεμα: Η ανακύκλωση του σκυροδέματος αποτελεί εξελισσόμενη μέθοδο, η οποία αξιοποιεί τααπόβλητα άμμου, χαλικιών και τσιμέντου, που προέρχονται από κατεδαφίσεις, οικοδομήσεις και διάφορες καταστρεπτικές ενέργειες. Τα υλικά που συλλέγονται από την καθαίρεση σκυροδέματος τροφοδοτούνται σε ένα θραυστήρα. Ενδέχεται να εμπεριέχονται σε αυτό και άλλα υλικά όπως άσφαλτος, τούβλα και πέτρες. Τα μηχανήματα θραύσεως μπορούν να επεξεργαστούν αποκλειστικά σκυρόδεμα απαλλαγμένο από ρυπαρές ουσίες.

*Ματθαίος Ισούκης, Ηλεκτρολόγος Μηχανικός. Απόφοιτος Πανεπιστημίου Sheffield Αγγλίας. Τέως στέλεχος Πολυεθνικής Εταιρείας.

**Δημήτρης Παυλόπουλος, Μηχανολόγος Ηλεκτρολόγος, πρώην Πρόεδρος ΔΚΜ, πρώην Μέλος ΔΣ ΕΛΟΤ