Φωτολογία: οι κατάλληλες επιλογές πηγών φωτός για ασφάλεια και ποιότητα ζωής
ΕνέργειαΈργαΟικονομίαΠεριβάλλονΦυσικοί πόροι 29 Σεπτεμβρίου 2023 Αργύρης
Του Δρος Σπύρου Κιτσινέλη*
Ο κατάλληλος φωτισμός όχι μόνο είναι σημαντικός παράγοντας στη διαμόρφωση άνετου περιβάλλοντος διαβίωσης και εργασίας για όλους αλλά επίσης βελτιώνει την ποιότητα ζωής πολλών ανθρώπων με ιδιαίτερες ανάγκες ενώ μειώνει και την επικινδυνότητα πολλών χώρων. Φυσικά όλα ξεκινούν με τον τύπο τεχνολογίας που χρησιμοποιούμε. Παρακάτω θα αναφερθούν συνοπτικά κάποιοι από τους κινδύνους που κρύβονται πίσω από την κακή χρήση ή λάθος επιλογή πηγής φωτός σε εσωτερικούς αλλά και εξωτερικούς χώρους.
1—Το μπλε φως (κυρίως 460 – 480 nm) έχει τη δυνατότητα να μειώσει τα επίπεδα μελατονίνης προκαλώντας διαταραχές στον κιρκάδιο ρυθμό και τον ύπνο μας με σημαντικές επιπτώσεις στην υγεία. Μια τέτοια διαταραχή οδηγεί ακόμα και σε αυξημένα ποσοστά καρκίνων όπως του στήθους σε νοσοκόμες νυχτερινών βαρδιών σύμφωνα με δημοσιευμένες μελέτες. Οπότε τις βραδινές ώρες καλό είναι να αποφεύγουμε οθόνες και ψυχρό φωτισμό. Οι λαμπτήρες πυράκτωσης/αλογόνου και φθορισμού ή LEDμε θερμό λευκό φως είναι καταλληλότεροι.
2—Οι λαμπτήρες φθορισμού και πολλοί λαμπτήρες υψηλής πίεσης (μεταλλικών αλογονιδίων και νατρίου) περιέχουν υδράργυρο του οποίου η χρήση έχει απαγορευτεί σε πολλά ηλεκτρονικά προϊόντα σύμφωνα με την οδηγία RoHS. Αν και είναι πολύ πιο επικίνδυνος στην οργανική του μορφή (θανάσιμες νευρολογικές διαταραχές – Καταστροφή της Μιναμάτα) καλό είναι να τον αποφεύγουμε έτσι κι αλλιώς ειδικά αν έχουμε να κάνουμε με χώρους όπου βρίσκονται τροφές όπως η κουζίνα μιας και δεν θα θέλαμε εκεί να σπάσει λαμπτήρας.
3—Κάποιοι λαμπτήρες (αλογόνου και μεταλλικών αλογονιδίων) εκπέμπουν υπεριώδη ακτινοβολία, η όποια πρέπει να φιλτράρεται με χρήση εξωτερικών γλόμπων, ειδικού χαλαζία και προστατευτικών καλυμμάτων. Οι λαμπτήρες αυτοί πρέπει να ελέγχονται για φθορές και να αντικαθιστούνται τακτικά.
4—Σε μεγαλύτερες ηλικίες μειώνεται η διαπεραστικότητα του φακού του ματιού από το φως και μεγαλώνει η σκέδαση των μικρών μηκών κύματος (μπλε) με αποτέλεσμα την θάμβωση, την ενόχληση αλλά και τη φθορά διάφορων τμημάτων του ματιού (bluelighthazard). Λαμπτήρες δίχως μπλε ακτινοβολίες λοιπόν πρέπει να προτιμώνται για τα σπίτια ανθρώπων μεγαλύτερης ηλικίας (πυράκτωσης και φθορισμού ή LEDμε θερμό λευκό).
5—Δεν χρησιμοποιούνται στον γενικό φωτισμό αλλά λόγω κινδύνου συμπεριλαμβάνω στη λίστα τα λέιζερ που κυκλοφορούν στο εμπόριο τα οποία δεν θεωρούνται ασφαλή εάν έχουν ισχύ μεγαλύτερη των 5 mW (ανήκουν στις κατηγορίες IIIb και IV που δεν θα έπρεπε να πωλούνται σε μαγαζιά και περίπτερα της γειτονιάς). Σε κάθε περίπτωση πρέπει να αποφεύγεται η απευθείας οπτική επαφή με την πηγή και οι γονείς να προσέχουν διότι τα παιδιά πλέον προμηθεύονται μεγάλης ισχύς λέιζερ κυρίως από το διαδίκτυο.
6—Το τρεμόπαιγμα (flicker) σχεδόν όλων των λαμπτήρων (που δεν έχουν ηλεκτρονικά όργανα λειτουργίας ή κύκλωμα διόρθωσης έντασης) στα 100 Hz (το διπλάσιο της συχνότητας του εναλλασσόμενου ρεύματος στο σπίτι μας) δεν γίνεται αντιληπτό από το μάτι αλλά μπορεί να προκαλέσει πονοκεφάλους και να επιβαρύνει άτομα που πάσχουν από φωτο-επιληψία ή ημικρανίες. Μπορείς να τσεκάρεις εύκολα αν υπάρχει έντονο flickerμε την φωτογραφική κάμερα του κινητού σου. Κάποιοι λαμπτήρεςLED έχουν χειρότερο τρεμόπαιγμα από πυράκτωσης και φθορισμού ενώ άλλα LEDμε κατάλληλο κύκλωμα έχουν μηδενικό. Οι λαμπτήρες με έντονο τρεμόπαιγμα θα φαίνονται στην οθόνη του κινητού με γραμμώσεις ενώ λαμπτήρες χωρίς τρεμόπαιγμα θα δείχνουν καθαρά στην οθόνη.
7—Η περιφερειακή όραση είναι πολύ σημαντική σε θέματα ασφάλειας (οι εγκληματίες ή οι πεζοί όταν οδηγείς πετάγονται συνήθως από τα πλάγια), οπότε οι πηγές φωτός που χρησιμοποιούνται θα πρέπει να διεγείρουν τα ραβδία του ματιού. Λαμπτήρες με μπλε ακτινοβολίες (μπλε ή ψυχρό λευκό διαφόρων τεχνολογιών) πρέπει να προτιμώνται στους δρόμους σε σχέση με τους λαμπτήρες νατρίου (κίτρινο-πορτοκαλί) που είναι διαδεδομένοι (με κάποιες εξαιρέσεις όπως περιοχές με ομίχλη).
Όσο αυξάνεται η γνώση μας για τις επιδράσεις της κάθε ακτινοβολίας αλλά και το εύρος προϊόντων, τόσο περισσότερο οι πηγές φωτός αντιμετωπίζονται ως μια σοβαρή τεχνολογία και όχι ως ένα απλό αναλώσιμο στο σουπερμάρκετ. Το φως αλλάζει τα πάντα και ο σωστός σχεδιασμός κάνει τη διαφορά μεταξύ άνετης ζωής και ενός επικίνδυνου περιβάλλοντος.
*Δρ Σπύρος Κιτσινέλης, καθηγητής χημείας και υπεύθυνος επικοινωνίας Ένωσης Ελλήνων Χημικών
Πηγή The Right Light: Matching Technologies to Needs and Applications Taylor and Francis – CRC, ISBN: 978-1-4398-9931-1
