Οι πιο σημαντικές θέσεις της Μινωικής Κρήτης

Του Σταύρου Καπριδάκη*

ΟΙ ΠΙΟ ΣΗΜΑΝΤΙΚΕΣ ΘΕΣΕΙΣ της ΜΙΝΩΙΚΗΣ ΚΡΗΤΗΣ ΠΟΥ ΕΧΟΥΝ ΕΡΕΥΝΗΘΕΙ ΜΕΧΡΙ ΤΩΡΑ. ΑΙΤΙΑ και ΛΟΓΟΙ ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ και ΕΞΕΛΙΞΗΣ

Κατ’ αρχήν θα πρέπει να δούμε, τι πληροφορία υπήρχε για τον Μινωικό Πολιτισμό στην ιστορική περίοδο. Γραπτώς υπήρχε μόνο η αναφορά στον Όμηρο, για τις εκατόν πόλεις της Κρήτης του φημισμένου Βασιλιά Μίνωα. Η απόσταση όμως του Ομήρου από την εποχή πριν την καταστροφή των παλατιών της Κρήτης, ήταν 800 χρόνια! Επίσης υπήρχαν οι παραδόσεις που συνδέθηκαν με την θρησκεία, τον Δία που γεννήθηκε και μεγάλωσε στα βουνά της Κρήτης, τον Βασιλιά Μίνωα, τον Λαβύρινθο, τον Μινώταυρο, την Κνωσό κλπ, όλα δε αυτά ανακυκλώνονταν από πολλούς συγγραφείς από την κλασσική εποχή μέχρι τον μεσαίωνα και έως τα τέλη του 19^ου αιώνα. Υπήρχαν όμως και οι παραδόσεις στην Κρήτη για σημεία, τοπωνύμια και μέρη για χαμένες πολιτείες, τα ιερά σπήλαια και τα βουνά, καθώς επίσης και σε πολλές περιοχές στο Αιγαίο, στην στεριανή Ελλάδα, στην Ιταλική χερσόνησο, στην Σικελία, θέσεις με ονόματα “Μινώα”. Όλα αυτά διατηρούσαν ένα μύθο για μια ένδοξη εποχή στην Κρήτη, τα στοιχεία της οποίας είχαν αρχίσει να ξεθάβονται από τη γή από τους λαθρανασκαφείς, περιηγητές και καταχτητές και να αρχίσουν να εμπλουτίζουν συλλογές και Μουσεία.

Σήμερα πιά γνωρίζουμε πολλά πράγματα. Έχουν γίνει συστηματικές ανασκαφές από διακεκριμένους επιστήμονες αρχαιολόγους και ο χάρτης της Μινωικής, Μυκηναϊκής, κλασσικής Κρήτης έχει διαμορφωθεί.

Ειδικά για την Μινωική Κρήτη, γνωρίζουμε ότι οι πιο σημαντικές θέσεις των πόλεων και των παλατιών είναι κυρίως στην Κεντρική και Ανατολική Κρήτη. Αυτό που πρέπει να έχουμε υπόψη μας για τα κριτήρια, για κάθε δραστηριότητα στη Μινωική Κρήτη, είναι η γεωγραφία, το κλίμα, οι αποστάσεις από θάλασσα ή από πεδιάδες, καθώς και η γειτνίαση με άλλες εξωτερικές περιοχές που είχαν δοσοληψίες.

Βασικά στοιχεία που επηρέασαν την επιλογή μιας θέσης πόλης στην Κρήτη, ήσαν τα εξής:

1.Απόσταση από τις ακτές. Η Μεσόγειος μετά την τελευταία παγετωνική περίοδο, συνέχιζε να γεμίζει νερό και το επίπεδο της θάλασσας αυξανόταν, αυτό σημαίνει ότι οι άνθρωποι της εποχής απέφευγαν να κατοικούν κοντά στις ακτές.

(Σημείωση: Η εκτίμηση των ειδικών είναι ότι κατά την διάρκεια των παγετωνικών περιόδων της Γής, η στάθμη στης Μεσογείου, κατεβαίνει μέχρι και εκατό μέτρα, πράγμα που σημαίνει ότι με την λήξη αυτής της περιόδου το επίπεδο της θάλασσας, σταδιακά ανεβαίνει κατά πολύ)!.

2.Η περιοχή της Κρήτης βρίσκεται στα όρια των λιθοσφαιρικών πλακών Αφρικής και Ευρασίας και συνταράσσεται τακτικά από μεγάλους και καταστρεπτικούς σεισμούς με συνέπεια πέραν των προσωρινών ζημιών την αλλαγή του αναγλύφου των ακτών. Σε άλλα σημεία υπάρχει ανύψωση και σε άλλα καταβύθιση των ακτών.

3.Το Γεωγραφικό ανάγλυφο της Κρήτης, ειδικότερα σε ότι αφορά τους ορεινούς όγκους. Τα βουνά της Κρήτης έπαιξαν σοβαρό ρόλο στην επιλογή των οικισμών. Η μακρόστενη Κρήτη έχει τρείς μεγάλους ορεινούς όγκους από Ανατολή προς Δύση και περίπου άλλους δέκα μικρότερους στο ενδιάμεσο. Αρχικά τα βουνά χρησιμοποιήθηκαν, ως τόποι κατοίκησης και λατρείας δεδομένου ότι υπάρχουν εκατοντάδες σπήλαια στα οποία μέχρι και στα πρόσφατα χρόνια οι κάτοικοι της Κρήτης είχαν παρουσία (βοσκοί τους χειμώνες, φυγάδες σε περιόδους πολέμων). Ακόμη σε αρκετά σπήλαια υπάρχουν εκκλησίες, σε συνέχεια των αρχαίων ιερών. Όμως στα πανάρχαια χρόνια τα σπήλαια της Κρήτης πέραν της κατοίκησης και της παροχής καθαρού νερού, χρησιμοποιήθηκαν και σαν ορυχεία, διότι είχαν ανακαλύψει φλέβες διαφόρων μετάλλων, που τα εκμεταλλεύτηκαν. Άρα, μια πόλη, ένας οικισμός βόλευε να είναι κοντά σε βουνό και σπήλαια.

4.Η γειτνίαση με τους σπουδαίους πολιτισμούς της Ανατολικής Μεσογείου και της Αιγύπτου, σε συνδυασμό με το ότι, την εποχή εκείνη οι δραστηριότητες στην Στεριανή Ελλάδα και την Δύση γενικότερα, δεν παρουσίαζαν αντίστοιχο ενδιαφέρον άξιο λόγου, σύμφωνα με τα μέχρι στιγμής δεδομένα.

Με βάση τα παραπάνω, οι Αρχαίοι Κρήτες επέλεξαν να αναπτύξουν τους οικισμούς- πόλεις τους, σε ορεινές ή ημιορεινές περιοχές, σε υψώματα που βρίσκονται ανάμεσα στα 200 και 400 μέτρα,  στη βορεινή μεριά του νησιού και ανάμεσα στα 500 και 600 μέτρα στην δυτική και απόκρημνη πλευρά.

Οι πρώτοι σύγχρονοι οικιστές από την 6^η ή 5^η χιλιετηρίδα π.χ. που ήρθαν από τη θάλασσα,ήξεραν ότι οι τυχόν εισβολείς με τον ίδιο τρόπο θα έρθουν και για τον λόγο αυτό επίσης απέφευγαν τα παράλια, αλλά και τις χαμηλές πεδιάδες για κατοίκηση. Ακόμη και μέχρι σήμερα τα χωριά στην Κρήτη είναι κτισμένα σε μέρη μακριά από την θάλασσα, στις ρίζες των βουνών και μάλιστα κρυμμένα από τη θέα των ερχομένων από θάλασσα ( χωρίς τις καλύτερες προθέσεις).

Γενικά ο κανόνας ήταν, μακριά απο την θάλασσα, όχι σε πεδιάδα, αλλά κοντά σε μια ορεινή ή ημιορεινή περιοχή, κοντά σε πηγές νερού!

Εκτός όμως από τον παραπάνω κανόνα, στην Κρήτη υπήρξε και ένας άλλος λόγος που επηρέασε την εξάπλωση του Μινωικού πολιτισμού.

Ο λόγος αυτός ήταν η ανομοιογένεια του πληθυσμού, μεταξύ Ανατολικής και Δυτικής Κρήτης, σε συνδυασμό με το γεωγραφικό ανάγλυφο, με συνέπεια τα σημαντικά κέντρα πολιτισμού να αναπτυχθούν κυρίως στην Κεντρική και Ανατολική μεριά του νησιού, με δεδομένο ότι πολύ πιθανόν οι αφίξεις ανθρώπων και ιδεών στην Κρήτη, ήσαν εξ ανατολών.

Ένα επίσης σημαντικό χαρακτηριστικό που επηρέασε την εξέλιξη των δραστηριοτήτων των ανθρώπων της Κρήτης διαχρονικά, είναι οι κλιματικές συνθήκες. Υπάρχει σημαντική διαφορά, στο κλίμα ανάμεσα στην Ανατολική και την Δυτική Κρήτη. Λόγω του πολύ μεγαλύτερου ύψους βροχοπτώσεων στην Δυτική Κρήτη, υπάρχει η εκτίμηση ότι τα βουνά της στα αρχαία χρόνια ήσαν κατάφυτα, με πολύ πυκνά δάση, σε αντίθεση με την Ανατ. Κρήτη, που το κλίμα ήταν πιο ξηρό με λιγότερη υγρασία.

Στον παρακάτω χάρτη βλέπουμε τις γνωστές θέσεις οικισμών και πόλεων στην Μινωική εποχή.

Είναι ολοφάνερο, με βάση και τα παραπάνω, ότι οι δραστηριότητες των Μινωιτών είναι περισσότερες και σημαντικότερες στην Ανατολική και Κεντρική Κρήτη.

Δεν έχουν γίνει όμως συστηματικές και επιμελημένες ανασκαφές σε όλες αυτές τις θέσεις. Ενώ αντίθετα, για πάρα πολλά χρόνια από την αρχαία εποχή και ίσως μέχρι και πρόσφατα γίνονταν λαθρανασκαφές και λεηλασίες, σε ταφικά σημεία, οικισμούς, ιερά  κλπ, με αποτέλεσμα πολλά σημαντικά ευρήματα να χαθούν για πάντα σε ξένες συλλογές και μουσεία, χωρίς να αξιολογηθούν και να τεκμηριώσουν την ιστορική τους θέση.

Ένας παραπάνω λόγος, για την ανάδειξη του Μινωικού πολιτισμού, της εποχής του και της σημαντικότητάς του, για τον Ευρωπαϊκό και παγκόσμιο πολιτισμό και μέσω της ένταξής του στα προστατευόμενα μνημεία της UNESCO!

Αυτό θα αποτελέσει ένα ακόμη έναυσμα για την εστίαση στην ενίσχυση των φορέων και των δομών για την ανάδειξη, αυτής της πολύ σπουδαίας εποχής της Κρήτης.

Πηγές:

1.PAULFAURE, Η Καθημερινή ζωή στην Κρήτη, τη Μινωική εποχή.

2.ΘΕΟΧΑΡΗΣ ΔΕΤΟΡΑΚΗΣ, Ιστορία της Κρήτης.

3.ΘΕΟΔΩΡΟΣ ΓΙΑΝΝΟΠΟΥΛΟΣ, Πόθεν και πότε οι Έλληνες.

4.PETER BELLWOOD, Πρώτοι Μετανάστες.

*Σταύρος Καπριδάκης, Ηλεκτρολόγος Μηχανικός, Πρώην Executive Directory Ομίλου ΟΤΕ,  τέως  Αντιπρόεδρος της Ένωσης των Απανταχού Σφακιανών