Οι ρίζες της ευρωπαϊκής αρχιτεκτονικής & πολεοδομίας

Του Δαμιανού Δαμιανάκου*

Ο Μινωικός πολιτισμός της αναπτύχθηκε ως ένα καθαρά ανεξάρτητο ευρωπαϊκό φαινόμενο. Με την μοναδική του τέχνη, την αρχιτεκτονική, την πολεοδομία και την τεχνολογική του επανάσταση ο Μινωϊκός πολιτισμός συνέβαλε ουσιαστικά στην ανάπτυξη του δυτικού ευρωπαϊκού πολιτισμού, όπως σήμερα τον γνωρίζουμε και για αυτόν το λόγο πρέπει τάχιστα να ενταχθεί στα μνημεία παγκοσμίου κληρονομιάς της Unesco.

Περίληψη

Η ανακοίνωση αναφέρεται στην ευρωπαϊκή συμβολή του Μινωικού πολιτισμού στην αρχιτεκτονική και στην πολεοδομία και αποτελεί τμήμα της ευρύτερης διαπανεπιστημιακής ερευνητικής εργασίας La città nella Storia που εκπονήθηκε στα Πανεπιστήμια της Φλωρεντίας και της Πάρμας. Εστιάζει την προσοχή της σε ορισμένες πολεοδομικές αναφορές σχετικά με τον προσανατολισμό και την χωροθέτηση των ανακτορικών πόλεων στο περιβάλλον, στα δομικά υλικά των ανακτόρων και στην ευρύτερη τεχνολογική και κατασκευαστική επανάσταση της εποχής.

Λέξεις κλειδιά: ανακτορική πόλη, ηλιοθερμικός άξονας, χωροταξία

Εισαγωγή

Η παρούσα εισήγηση αποτελεί ένα τμήμα της ευρύτερης διαπανεπιστημιακής ερευνητικής εργασίας ‘Lacittà nellaStoria’ που εκπονήθηκε στα Εργαστήρια Πολεοδομίας[i] των Πανεπιστημίων της Φλωρεντίας και Πάρμας, στο Εργαστήριο Τελικής Σύνθεσης Πολεοδομικού Σχεδιασμού[ii] και στο Μάστερ Αστικής Αναγέννησης[iii] του Πανεπιστημίου της Πάρμας.

Η μεθοδολογία της έρευνας που διεξήχθητε σε διάφορες φάσεις βασίστηκε σε μία πρώτη συγκέντρωση εντύπου υλικού -βιβλιογραφικού και χαρτογραφικού- και σε μία πρώτη αρχειοθέτησή του. Εν συνεχεία το βιβλιογραφικό υλικό μελετήθηκε και μεταφράστηκε ενώ μελετήθηκε και φωτοερμηνεύτηκε το απεικονιστικό φωτογραφικό και αεροφωτογραφικό υλικό. Στην τελική φάση της έρευνας και όπου αυτό ήταν εφικτό  πραγματοποιήθηκαν ερευνητικές επισκέψεις στο πεδίο.

Μπορούμε να εκφράσουμε τη βεβαιότητα ότι οι πρώτοι οικισμοί και πόλεις στην ευρωπαϊκή ήπειρο δημιουργήθηκαν και αναπτύχθηκαν στο νησιωτικό σύμπλεγμα του Αιγαίου, στις Κυκλάδες και στην Κρήτη. Στις Κυκλάδες αναπτύχθηκαν σύμφωνα με το μοντέλο ενός μικρού πυρήνα οχυρωμένης πόλης σε πολυκύτταρη επιπεδομετρική διάταξη συχνά κατανεμημένη σε ένα τέλειο ορθογώνιο σχήμα, που πιθανόν να προέρχεται από τις πολεοδομικές παραδώσεις της Μεσοποταμίας και της Μέσης Ανατολής. Στη συνέχεια, οι πρωτογενείς αυτοί νησιωτικοί οικισμοί αποκτούν μια σύνθετη οντότητα, η οποία ακμάζει στην Κρήτη όπου διαμορφώνονται οι ανακτορικές πόλεις, ένας συνδυασμός προγραμματισμένης και σχεδιασμένης ανάπτυξης που τις μετατρέπει σε έναν οργανισμό με στενά συνδεδεμένες σχέσεις.

Ο Μινωικός πολιτισμός

Ο Μινωϊκός πολιτισμός αρχίζει την ΙΙΙ χιλιετηρίδα π.Χ. την εποχή του Χαλκού στην Κρήτη και κατά τον Έβανς διαιρείται σε τρεις διακριτές φάσεις, την πρώτη: Πρώιμη Εποχή του Χαλκού ή Πρώιμη Μινωική (ΠΜ) από 3000 – 2100 π.Χ. περίπου, την δεύτερη: Μέση Εποχή του Χαλκού ή Μέση Μινωική (ΜΜ) από 2100 – 1600 π.Χ. περίπου και την τρίτη: Ύστερη Εποχή του Χαλκού ή Ύστερη Μινωική (ΥΜ) 1600 – 1100 π.Χ. περίπου [iv].

Αποτελεί τον αρχαιότερο πολιτισμό στην Ευρώπη, κυριαρχεί σε όλο το Αιγαίο και σαν σημαντική θαλάσσια δύναμη επηρεάζει την ανάπτυξη όλης της Μεσογείου. Συμβάλει θεμελιωδώς στην ανάπτυξη του μυκηναϊκού πολιτισμού και θέτει τα θεμέλια για τη γέννηση της κλασικής Ελλάδας. Το γεωγραφικό περιβάλλον και η θέση της Κρήτης στο νότιο Αιγαίο με τις θαλάσσιες επαφές και επικοινωνίες συνέβαλαν πλείστα στην ανάπτυξη και την διάδοση αυτού του πολιτισμού.

Ο Μινωϊκός πολιτισμός συνέβαλε εξαιρετικά στην ευρωπαϊκή  αρχιτεκτονική και πολεοδομία με ένα διάχυτο πολεοδομικό-οικιστικό δίκτυο ανακτόρων, επαύλεων, οικισμών και αγροικιών που μέχρι στιγμής είναι εμφανέστερο στις ανακτορικές πόλεις των περιοχών Κνωσού, Φαιστού, Μαλίων, Κάτω Ζάκρου, Αρχαίας Ζωμίνθου. Η μινωική αρχιτεκτονική αντιπροσωπεύεται σε όλο το σύνολο των οικοδομημάτων που πραγματοποιήθηκαν κατά την Εποχή του Χαλκού στην Κρήτη και κυρίως στα ανασκαφικά ευρήματα των μεγαλοπρεπών ανακτόρων.

Εικόνα 1 Η Κρήτη κατά Μινωική εποχή

Η Κρήτη κατά την νεοανακτορική τουλάχιστον περίοδο αποτελεί ένα εξαιρετικό παράδειγμα χωροταξίας όπου οι ανακτορικές πόλεις, οι επαύλεις, οι αγροτικοί και οι μεμονωμένοι οικισμοί που συνδέονται μεταξύ τους με ένα οδικό δίκτυο  αποτελώντας έναν πρωτόγνωρο χωροταξικό οργανισμό.

Συγκριτικές ομοιότητες μεταξύ των ανακτορικών πόλεων

Μελετώντας τις ανακτορικές πόλεις της Κνωσού, Φαιστού, Μαλίων και Κάτω Ζάκρου μπορούμε συσχετίσουμε τις ομοιότητες και τα κοινά χαρακτηριστικά τους.

Τα Μινωικά Ανάκτορα έχουν προσανατολισμό στον άξονα Βορρά-Νότου, προσανατολισμό που πιθανόν να υπαγορευόταν από θρησκευτικό και τελετουργικό χαρακτήρα, προσανατολισμό τον οποίο  συναντάμε αργότερα από τον 11^ο-10^ο αιώνα π. Χ. στον αστικό σχεδιασμό της ετρουσκικής πόλης και εν συνεχεία από τον 8^ο π.Χ. αιώνα στην ίδρυση της ρωμαϊκής πόλης (castrum).

Το ανάκτορο της Κνωσού της νεοανακτορικής περιόδου η μεγαλύτερη έκφραση της μινωικής αρχιτεκτονικής ιδιοφυΐας, είναι το κτίριο που μπορεί να περικλείσει το εύρος και το βάθος του πολιτισμού του, πιο εύγλωττα από οποιοδήποτε άλλο μεμονωμένο κτίριο στην ιστορία της ευρωπαϊκής αρχιτεκτονικής[v] και είναι και το μεγαλύτερο ανακτορικό αρχιτεκτονικό κτίριο του οποίου ο σχεδιασμός πιθανόν να επαναλαμβάνεται στα τέσσερα γνωστά προς το παρόν παραδείγματα[vi].

Ορισμένοι μελετητές[vii] θεωρούν ότι οι κεντρικές αυλές των ανακτορικών δομών ευθυγραμμίζονται με ιερά όρη[viii] τελετουργικής σημασίας στα οποία χωροθετούνται ορεινά ιερά. Νεότερες αρχαιοαστρονομικές μελέτες[ix] διατείνονται ότι οι προσανατολισμοί, ειδικά της Φαιστού[x], σχετίζονται με σεληνιακά ή ηλιακά ημερολόγια ενώ άλλοι μελετητές[xi] ισχυρίζονται ότι  οι κεντρικοί άξονες της αυλής της Κνωσού προσανατολίζονταν προς αστέρες που χρησιμοποιούνταν στην ναυσιπλοΐα.

Στην παρούσα έρευνα, από την μελέτη των αεροφωτογραφιών, των τοπογραφικών σχεδίων και των οριζοντιογραφιών των ανακτορικών πόλεων της μινωικής Κρήτης παρατηρήθηκε ότι ο προσανατολισμός τους συμπίπτει σύμφωνα με τον ηλιοθερμικό άξονα[xii]. Σε αυτόν τον προσανατολισμό πιθανόν να οφείλονται οι παραλλαγές των δυτικών αύλειων χώρων και ό σχεδιασμός των νοτιοδυτικών όψεων ώστε να εισέρχεται περισσότερο φυσικό φως τονίζοντας ένα μοναδικό εξαιρετικό αρχιτεκτονικό χαρακτηριστικό των μινωικών ανακτόρων εκείνο του μοναδικού φωτός που ανακλάται από τις με σεληνίτη δομημένες ή επενδυμένες επιφάνειες[xiii]^,[xiv].

Εικόνα 2 Η ανακτορική πόλη της Κνωσού σε σχέση με τον ηλιοθερμικό άξονα

Εικόνα 3 Απεικόνιση ηλιοθερμικού άξονα

Οι περισσότερες ανακτορικές πόλεις φαίνονται να είναι ανθρωποκεντρικές και να εξουσιάζουν με την γραμμικότητά τους το φυσικό τοπίο όπου ο ανθρώπινος νους επιβάλλεται στην φύση με τον θρίαμβο της ευθείας, πλην ελαχίστων εξαιρέσεων όπου η χωροθέτηση λαμβάνει υπ’ όψιν και εναρμονίζεται με το φυσικό ανάγλυφο του τοπίου. Σε αυτή την περίπτωση ανάγεται η Κάτω Ζάκρος στην οποία παρατηρείται -λαμβάνοντας υπ’ όψιν και τις σχετικές μετατοπίσεις λόγω σεισμικών φαινομένων- μία χωροθέτηση αρμονικά συνυπάρχουσα με τις υπάρχουσες ισοϋψείς τολμώντας να υποθέσουμε ότι πρόκειται για ένα πολεοδομικό συγκρότημα που ακολουθεί τις επιταγές της σημερινής αρχιτεκτονικής του τοπίου. Στην υπόθεση αυτή συνηγορούν η ιδανική φυσική τοποθεσία της πόλης και η λειτουργία της ως λιμένας, η μεγάλη κυκλική βαθμιδωτή δεξαμενή που περιβάλλονταν κολώνες (ένα μινωικό νυμφαίο ή σιντριβάνι, πρόδρομος των ρωμαϊκών;) και οι στέρνες εντός του αρχαιολογικού χώρου[xv]. Το ίδιο μοντέλο χωροθέτησης στο τοπίο φαίνεται να χρησιμοποιείται και στην αρχαία Ζώμινθο.

Εικόνα 4 Κάτω Ζάκρος Αρμονική χωροθέτηση της πόλης σύμφωνα  με τις υπάρχουσες ισοϋψείς

Ο ανθρωποκεντρισμός των περισσοτέρων αυτών πόλεων τονίζεται από την ανάπτυξή τους γύρω από έναν κεντρικό πυρήνα, την βασιλική κατοικία, ένα ανάκτορο που ήταν ένα συγκροτημένο κέντρο της θρησκευτικής, πολιτικής και οικονομικής εξουσίας. Οι ανακτορικές πόλεις επομένως είναι πολύπλοκα και πολυώροφα ανθρωποκεντρικά κτιριακά συγκροτήματα που συντάσσονται πέριξ ενός ανοικτού κεντρικού ορθογωνίου αύλειου χώρου[xvi] και εκτείνονται προς τους τέσσερεις βασικούς προσανατολισμούς. Η αρχιτεκτονική ανάπτυξη του ανακτόρου με τις μεγάλες κρατικές αίθουσες υποδοχής στον επάνω όροφο στη δυτική πτέρυγα μαζί με τις μεγάλες κλίμακες, παραπέμπουν σε αναλογίες με τοpalazzo της αναγεννησιακής αρχιτεκτονικής στην Ιταλία, στο οποίο τα σημαντικά δωμάτια αποτελούν το pianonobile υπερυψωμένο όροφο πάνω από το ισόγειο. Το δομικό σύστημα των ανακτόρων, ειδικά το νεοανακτορικό εκείνο της Κνωσού παραπέμπει στα δομικά συστήματα του 20^ου αιώνα[xvii] και σε ορισμένες συνθετικές αρχές του Μοντέρνου Κινήματος που υιοθετήθηκαν από τον Λε Κορμπυζιέ[xviii].

Εικόνα 5 Λε Κορμπυζιέ Μινωικές επιδράσεις, Κτίριο των Συνελεύσεων στο Τσάντιγκαρ

Η δημιουργία αυτών των ανακτορικών δομών, εκτός των καθαυτών αρχιτεκτονικών έργων, απαιτούσε και σημαντικά πολεοδομικά και κατασκευαστικά έργα όπως ισοπέδωση υψωμάτων, δημιουργία αναβαθμίδων, έργα σχεδιασμού, οικοδομικά και καθώς και έργα οδοποιίας. Τα υδραυλικά έργα στα μινωικά ανάκτορα[xix]^,[xx]^,[xxi] αναπτύσσονται τόσο ώστε να αποτελούν τα πρώτα έργα ολοκληρωμένων υδραυλικών εγκαταστάσεων μοναδικά παραδείγματα σε όλον τον κόσμο και πρόδρομοι των ελληνικών και ρωμαϊκών υδραυλικών έργων.

Στην τεχνολογία των δρόμων οι Μινωίτες υπήρξαν πρωτοπόροι στην ανάπτυξη υποδομών οδικής τεχνολογίας πολύ πριν αναπτύξουν τα ανάλογα ελληνικά, ετρουσκικά και ρωμαϊκά  παραδείγματα. Εκτός από το οδικό δίκτυο που συνέδεε τις διάφορες πόλεις μεταξύ τους ο δρόμος επικοινωνίας της Κνωσού με το μικρό ανάκτορο ο λεγόμενος  Βασιλικός δρόμος θεωρείται και  ως ο πρώτος ευρωπαϊκός δρόμος.

Εικόνα 6 Κνωσός, Βασιλικός δρόμος, ο πρώτος ευρωπαϊκός δρόμος

Τέλος αναφέρουμε μία μέχρι σήμερα μοναδικότητα των ανακτορικών πόλεων ότι δεν ήταν οχυρωμένες, δηλαδή δεν περιβάλλονταν από τείχη, αν και έχουν αναγνωριστεί μικρά οχυρωματικά έργα σε πολλές τοποθεσίες στην Κρήτη. Από αυτήν την μέχρι σήμερα μη εύρεση αξιόλογων οχυρωματικών έργων στις μινωικές ανακτορικές πόλεις μπορεί να εξαχθεί το συμπέρασμα της περίφημης Μινωικής Ειρήνης (Pax Minoica) και ότι η προστασία των πόλεων κατά κύριο λόγο βασιζόταν στα ‘’ξύλινα τείχη’’ του θαλασσοκρατούμενου αυτού πολιτισμού.

Συμπεράσματα

Ο Μινωικός πολιτισμός της αναπτύχθηκε ως ένα καθαρά ανεξάρτητο ευρωπαϊκό φαινόμενο. Με την μοναδική του τέχνη, την αρχιτεκτονική, την πολεοδομία και την τεχνολογική του επανάσταση ο Μινωϊκός πολιτισμός συνέβαλε ουσιαστικά στην ανάπτυξη του δυτικού ευρωπαϊκού πολιτισμού όπως σήμερα τον γνωρίζουμε και για αυτόν το λόγο πρέπει τάχιστα να ενταχθεί στα μνημεία παγκοσμίου κληρονομιάς της Unesco.

Βιβλιογραφία

Αλεξίου, Σ.,“Τείχη και ακροπόλεις στη Μινωική Κρήτη,” Κρητολογία, 8, 1979, pp. 41–56.

Αλεξίου, Σ.,“Προανακτορικές ακροπόλεις της Κρήτης,” in Πεπραγμένα του Δ′ Διεθνούς Κρητολογικού Συνεδρίου A΄ 1, Αθήνα, 1980,  pp. 9–22.

Αλεξίου, Σ.,OMινωικὸς πολιτισμός. Με οδηγόν των ανακτόρων Κνωσού, Φαιστού, και Μαλίων, Ηράκλειον Κρήτης, 1964.

Alexiou, S.,A Guide to the Minoan Palaces. Knossos, Phaestos, Mallia, Heraklion, 1960.

Angelakis, A. N., Spyridakis, S. V., ‘The status of water resources in Minoan times. A preliminary study’ in Angelakis, A., Issar, A. (eds.), Diachronic Climatic Impacts on Water Resources with Emphasis on Mediterranean Region, Springer-Verlag, Heidelberg, 1996, pp. 161-191.

Augustin-Rey A., Pidoux J., Barde C.,La science des plans de villes, ses applications à la construction, à l’extension, à l’hygiène et à la beauté des villes, orientation solaire des habitations, Dunod/Payot et cie., Paris/Lausanne, 1928.

Bennet, J., Grammatikaki, E., Vasilakis, A., Whitelaw, Τ., ‘The Knossos urban landscape project 2005. Preliminary results’, Pasiphae. Rivista di filologia e antichità egee, 1, 2007, pp. 103-107.

Blomberg, M., Henriksson, G., Evidence for the Minoan Origins of Stellar Navigation in the Aegean, In: Actes de la Vème conférence de la SEAC, Gdansk, 5-8 septembre 1997, Institute of Archaeology, Warsaw University, Warsaw, 1999, pp. 69-81.

Blomberg, M., Henriksson, G., ‘Orientations of the Minoan Palace at Phaistos in Crete’, Mediterranean Archaeology and Archaeometry, Vol. 6, Iss. 3, 2007.

Coppa, M.,Storia dell’urbanistica dalle origini all’ellenismo, Einaudi, Torino, 1968.

Chlouveraki, S., Lugli, S., ‘Gypsum a Jewel in Minoan Palatial Architecture. Identification and characterisation of its varieties’ in Maniatis, Y. (Ed), Proceedings of the 7th International Conference of ASMOSIA, Thassos, Greece, 25–20 September 2003, Bulletine Corespondance Hellenique (BCH) Suppl Vol. 51, 2009, pp. 657–68.

Cunningham, T., Driessen, J., “Site by Site: Combining Survey and Excavation Data to Chart Patterns of Socio-political Change in Bronze Age Crete,” in Side-by- Side Survey: Comparative Regional Studies in the Mediterranean World, 2004.

Cunningham, T.,2001, “Variations on a Theme: Divergence in Settlement Patterns and Spatial Organization in the Far East of Crete during the Proto- and Neopalatial Periods,” in Branigan 2001a, pp. 72–86.

Cunningham, T., 2005. “House, Shrine, or House-shrine: Assessing Cultic vs. Domestic Function in Late Bronze Age Crete” (paper, Ierapetra 2005).

Damianakos, D.,Alcuni cenni sull’evoluzione della città portuale, in AA.VV. Le città portuali, Dispense del Corso di Perfezionamento in progettazione urbanistica dei fronti urbani sull’acqua, Dipartimento di Urbanistica e Pianificazione del Territorio Università degli Studi di Firenze, Firenze, 2002.

Damianakos, D.,Methodology of reading and controlling the territory-application to a case study in Tuscany, in Autori Vari, Spatial Information Management toward Legalizing Informal Urban Develompent, UN/ECE, FIG, TEE, ATM, Αθήνα, 2007 (e-book).

Day, P.M. &Relaki, M., ‘Past Factions and Present Fictions: Palaces in the Study of Minoan Crete’ in J. Driessen, I. Schoep and R. Laffineur (eds),Proceedings of the International Workshop ‘Crete of the hundred Palaces?’ held at the Université Catholique de Louvain, Louvain-La-Neuve, 14-15 Dicember 2001, Aegaeum 23, Lièg, 2002, pp. 217-234.

Delfante, C.,Grand histoire de la ville, Armand Colin, Paris, 1997.

Driessen, J., Schoep, I., Laffineur, R. (eds), Monuments of Minos. Rethinking the Minoan Palaces, Peeters Pub & Booksellers, 2002.

Evans, A. J., “The ‘Tomb of the Double Axes’ and Associated Group, and the Pillar Rooms and Ritual Vessels of the ‘Little Palace’ at Knossos,” Archaeologia,65, 1913–1914, pp. 1–94.

Evans, A. J.,1896. “Explorations in Eastern Crete II: ‘A Town of Castles,’” The Academy, June 20, no. 1259, pp. 512–513.

Evans, A. J., “Knossos: Summary Report of the Excavations in 1900. I: The Palace,” BSA, 6, 1899–1900, pp. 3–70.

Evans, A. J., “The Palace of Knossos: Provisional Report of the Excavations for the Year 1902” BSA, 8, 1901–1902, pp. 1–124.

Evans, A. J., and J. L. Myres. 1895. “A Mycenaean Military Road in Crete,” The Academy, June 1, no. 1204, pp. 469–470.

Evans, J. [1936] 1964. Index to The Palace of Minos, London.

Gere, C., Knossos and the Prophets of Modernism, University of Chicago Press, 2009.

Giuliano, A.,Urbanistica delle città greche, Il Saggiatore, Milano, 1966.

Graham, J. W.,The palaces of Crete, Princeton University Press, 1962

Grammatikakis, G., Demadis, K., Melessanaki, K., Pouli, P., ‘Laser-assisted removal of dark cement crusts from mineral gypsum (selenite) architectural elements of peripheral monuments at Knossos’, Studies in Conservation, 60, sup1, 2015.

Hamilakis, Y. (ed.), Labyrinth Revisited. Rethinking “Minoan” Archaeology, Oxbow Books, Oxford, 2002.

Hatzaki, E., ‘Structured Deposition as Ritual Action at Knossos’, Hesperia 42, Archaeologies of cult essays on ritual and cult in Crete in honor of Geraldine c. Gesell, edited by Anna Lucia D’Agata and Aleydis Van de Moortel, American School of Classical Studies at Athens, 2009.

Hitchcock, L.A., Koudounaris, P., “Virtual discourse: Arthur Evans and the reconstructions of the Minoan palace at Knossos,” in Y. Hamilakis (ed.), Labyrinth Revisited: Rethinking ‘Minoan’ Archaeology, Oxford and Oakville: Oxbow, 2002, pp. 40-58.

Θερμού, Μ., ‘Ή επανάσταση της μινωικής αρχιτεκτονικής’, Το Βήμα,

<https://www.tovima.gr/2008/11/25/culture/i-epanastasi-tis-minwikis-arxitektonikis>, 2008, (τελευταία πρόσβαση Νοέμβριος 2010).

Lawrence, Α. W.,Greek Architecture, The Yale University Press, London, 1996.

Luce, J. M. (ed.), Habitat et urbanisme dans le monde grec de la fin des palais mycéniens à la prise de Milet (494 av. J.-C.). Table ronde international organisée à Toulouse les 9–10 mars 2001 par le GRACO (Pallas 58), Toulouse, 2002.

Macdonald, C. F., “Crete: Knossos. Palace Area”, BSA Annual Report of the Managing Committee for the Session 1992–1993, 1993, pp. 18– 21.

Macdonald, C. F., “The Neopalatial Palaces of Knossos,” in Driessen, J., Schoep, I., Laffineur, R. (eds), Monuments of Minos. Rethinking the Minoan Palaces, Peeters Pub & Booksellers, 2002, pp. 35–54.

Macdonald, C. F.,Knossos, London, 2005.

Macdonald, C. F., Driessen, J., ‘The Drainage System of the Domestic Quarter in the Palace at Knossos’, Annual of the British School at Athens, Volume 83,1988, pp. 235 – 258.

McEnroe, J., ‘A Typology of Minoan Neopalatial Houses’, American Journal of Archaeology, vol.86, 1, 1982.

McEnroe, J.C.,Architecture of Minoan Crete. Constructing Identity in the Aegean Bronze Age, University of Texas Press. 2010.

Mosso, A.,Escursioni nel Mediterraneo e gli scavi di Creta, Fratelli Treves Editore, Milano, 1907.

Müller, W., Vogel, G.,Atlante di architettura, Milano, Hoepli, 1992.

Myers, J. W., Myers, E. E., Cadogan, G., The Aerial Atlas of Ancient Crete, University of California Press, Berkeley, 1992.

Πλάτων, N.,Ζάκρος. Το Νέον Μινωϊκόν Ανάκτορον, Η εν Αθήναις Αρχαιολογική Εταιρεία, Αθήνα, 1974.

Preziosi, D., Hitchcock, L.,Aegean Art and Architecture, Oxford University Press, 1999.

Segardi, M,La città sul mare, Edizioni del Leone, Siena, 1989.

Warren, P., Hankey, V.,Aegean Bronze Age Chronology, Gerald Duckworth & Co Ltd, London, 1989.

Watkin, D.,Storia dell’architettura occidentale, Bologna, Zanichelli, 1999.

Whitelaw, T., Bredaki, M. & Vasilakis, A., ‘The Knossos urban landscape project: investigating the long-term dynamics of an urban landscape’, Archaeology International, 10, 2006-2007, pp. 28-31.

Εικόνες

Εικόνα 1 Η Κρήτη κατά Μινωική εποχή……………………………………………………………… 2

Εικόνα 2 Η ανακτορική πόλη της Κνωσού σε σχέση με τον ηλιοθερμικό άξονα……… 4

Εικόνα 3 Απεικόνιση ηλιοθερμικού άξονα………………………………………………………….. 4

Εικόνα 4 Κάτω Ζάκρος Αρμονική χωροθέτηση της πόλης σύμφωνα με τις υπάρχουσες ισοϋψείς   5

Εικόνα 5 Λε Κορμπυζιέ Μινωικές επιδράσεις, Κτίριο των Συνελεύσεων στο Τσάντιγκαρ  6

Εικόνα 6 Κνωσός, Βασιλικός δρόμος, ο πρώτος ευρωπαϊκός δρόμος…………………….. 7

[i]Laboratorio di Urbanistica, Dipartimento di Urbanistica e Pianificazione del Territorio (DUPT), Università degli Studi di Firenze

[ii]Laboratorio di Sintesi Finale in Urbanistica, Paesaggio e Territorio, Dipartimento di Ingegneria Civile, dell’Ambiente, del territorio e Architettura (DICATeA), Università degli Studi di Parma

[iii]Master Europeo II livello – Rigenerazione urbana. Tecniche di analisi per la protezione e la riqualificazione dell’ambiente costruito, Dipartimento di Ingegneria e Architettura (DIA), Università degli Studi di Parma

[iv]Peter Warren, Vronwy Hankey, Aegean Bronze Age Chronology, Gerald Duckworth & Co Ltd, London, 1989.

[v]John C. Mcenroe, Architecture of Minoan Crete. Constructing Identity in the Aegean Bronze Age, University of Texas Press, 2010.

[vi]Ανάκτορο: Κνωσου εμβαδόν  περίπου 13.000 μ², Μαλλίων εμβαδόν περίπου 7.600 μ², Φαιστού εμβαδόν περίπου 6.500 μ² , Κάτω Ζάκρου εμβαδόν περίπου 2.800 μ^2.

[vii]Preziosi, D., Hitchcock, L., Aegean Art and Architecture, Oxford University Press, 1999, p.176.

[viii]Η ανακτορική δομή της Φαιστού φαίνεται να ευθυγραμμίζεται με το όρος Ίδη ενώ εκείνη της Κνωσού με το όρος Γιούχτας, αμφότερα συνδεδεμένα με τον Δία.

[ix]Blomberg, M., Henriksson, G., Evidence for the Minoan Origins of Stellar Navigation in the Aegean,1999, pp. 69-81.

[x]M. Blomberg, G. Henriksson, ‘Orientations of the Minoan Palace at Phaistos in Crete’, Mediterranean Archaeology and Archaeometry, Vol. 6, Iss. 3, 2007, pp. 185-192

[xi]Alessandro Berio, Μinoan star sailors: linking palace orientations with maritime trade routes and celestial navigation, Mediterranean Archaeology and Archaeometry, Vol. 22, No 3, 2022, pp. 149-177

[xii]Στην τεχνική της πολεοδομίας ο ηλιοθερμικός άξονας αποτελεί την κατεύθυνση κατά την οποία τα οφέλη της μέγιστης ηλιοφάνειας, δηλαδή τα πλεονεκτήματα του φωτός και της θερμότητας,  να μπορούν να χρησιμοποιηθούν από τα κτίρια καθ΄ όλη τη διάρκεια του έτους.

[xiii]Chlouveraki, S. & Lugli, S., ‘Gypsum. A Jewel in Minoan Palatial Architecture: Identification and characterisation of its varieties’ in Maniatis Y. (ed), proceedings of the 7th International Conference of ASMOSIA, Thassos, Greece, 25–20 September 2003, Bulletine Corespondance Hellenique (BCH), Suppl Vol. 51, 2009, pp. 657–68.

[xiv]Giannis Grammatikakis, Konstantinos D. Demadis, Kristalia Melessanaki & Paraskevi Pouli, Laser-assisted removal of dark cement crusts from mineral gypsum (selenite) architectural elements of peripheral monuments at Knossos, Studies in Conservation, Volume 60, 2015, pp. 3-11.

[xv]Στην ευρύτερη περιοχή της Ζάκρου υπάρχουν διάφορες στέρνες που λιμνάζει νερό, στις στέρνες που βρίσκονται στον αρχαιολογικό χώρο και μόνον σε αυτές ζουν χελώνες που κατά Γερμανούς θεωρείται ότι υπάρχουν εκεί από τη μινωική εποχή.

[xvi]Αναφέρουμε ορισμένα μετρικά στοιχεία του κεντρικού αύλειου χώρου: Κνωσός 54 x 27 μ. εμβαδόν 1458 τ. μ., Φαιστός 63 x 22,5 μ. εμβαδόν 1417,5 τ., Μάλια 48 x 23 μ. εμβαδόν 1104 τ. μ.,  Ζάκρος 29 x 12 μ. εμβαδόν 348 τ.μ.

[xvii]Μαρία Θερμού, ‘Ή επανάσταση της μινωικής αρχιτεκτονικής’, Το Βήμα,

<https://www.tovima.gr/2008/11/25/culture/i-epanastasi-tis-minwikis-arxitektonikis>, 2008, (τελευταία πρόσβαση Νοέμβριος 2010).

[xviii]Ο μινωική αρχιτεκτονική , η μυθολογία και ο μινωικός πολιτισμός εν γένει επηρέασαν τον Λε Κορμπουζιέ στο έργο του.

[xix]Εντυπωσιακό είναι το σύστημα υδροδότησης όπου πήλινοι αγωγοί διοχέτευαν στους χώρους του ανακτόρου πόσιμο νερό που έφερναν από πηγές με πέτρινες υδατογέφυρες,  το αποχετευτικό σύστημα  όπου πέτρινες κατασκευές με τρεχούμενο νερό απομάκρυναν τα απόβλητα και το σύστημα απομάκρυνσης των ομβρίων υδάτων από τις αυλές του ανακτόρου.

[xx]Mosso, A., Escursioni nel Mediterraneo e gli scavi di Creta, Fratelli Treves Editore, Milano, 1907.

[xxi]Macdonald, C. F., Driessen, J., The Drainage System of the Domestic Quarter in the Palace at Knossos, Annual of the British School at Athens, Volume 83,1988, pp. 235 – 258.

*Δαμιανός Δαμιανάκος: Εντεταλμένος Καθηγητής Πολεοδομίας και Αστικού Σχεδιασμού του Πανεπιστημίου της Πάρμας, Ευρωπαϊκό Μάστερ Rigenerazione Urbana

Το κείμενο αποτελεί ομιλία της  του κου Δαμιανού Δαμιανάκο, με θέμα: «H συνεισφορά του Μινωϊκού πολιτισμού στην ευρωπαϊκή αρχιτεκτονική και πολεοδομία» στην ημερίδα ΕΝΤΑΞΗ ΤΟΥ ΜΙΝΩΙΚΟΥΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ ΣΤΟΥΣ ΠΡΟΣΤΑΤΕΥΟΜΕΝΟΥΣ ΟΙΚΙΣΜΟΥΣ ΤΗΣ UNESCO, που διοργάνωσε η Παγκρήτιος Ένωση, σε συνεργασία με την Επιτροπή Πρωτοβουλίας Μινωικός Πολιτισμός UNESCO την Τετάρτη 26 Απριλίου 2023 Στη Λέσχη Αξιωματικών Ενόπλων Δυνάμεων Ρηγίλλης 1 & Βασιλίσσης Σοφίας, Αθήνα.Δείτε εδώ στο ecopress