Οι θύλακες, οι θεματοφύλακες και οι χαμένες ευκαιρίες πραγματικού πράσινου
Αθήνα η πόλη μουΑρχιτεκτονικήΑστικό περιβάλλονΑυτοδιοίκησηΠεριβάλλονΦυσικοί πόροι 25 Σεπτεμβρίου 2022 Αργύρης
Από τον Βασίλη Σγούτα*
Το Αισθητικό Δάσος της Καισαριανής, έργο της Φιλοδασικής Ένωσης Αθηνών (ΦΕΑ) αποτελεί τη μεγαλύτερη, σε διάρκεια χρόνου και αποτέλεσμα, προσφορά για το περιαστικό πράσινο της Αθήνας. Στη μικρή κλίμακα υπάρχουν διάσπαρτες εστίες πρασίνου σε όλη την πόλη, όπως το Πάρκο Κιτσίκη, κάτω από τον Λυκαβηττό και το γραμμικό πάρκο στο Μοσχάτο από τον σταθμό μέχρι τον Κηφισό. Τα καλά παραδείγματα σε ένα βαθμό αντισταθμίζουν αλλά και υπογραμμίζουν το μεγάλο έλλειμμα σε μητροπολιτικά πάρκα πρασίνου. Όταν λέμε πράσινο να εννοούμε πραγματικό ανόθευτο πράσινο και όχι το πράσινο των εξαγγελιών.
Το Αισθητικό Δάσος της Καισαριανής
Αστικό και περιαστικό πράσινο
Μπορεί να μην έχει η Αττική το πράσινο που της αναλογεί, αυτό δεν σημαίνει, όμως, ότι δεν υπάρχουν εστίες πρασίνου διάσπαρτες σε όλη την πόλη, οι οποίες, αθροιστικά, αναπληρώνουν, σε κάποιο βαθμό, το μεγάλο έλλειμμα σε μητροπολιτικά πάρκα. Η ενδεικτική μνεία ορισμένων επιβεβαιώνει τι μπορεί να επιτευχθεί όταν υπάρχει η βούληση.
Τα διάφορα δημοτικά πάρκα και άλση. Όπως στη Νέα Σμύρνη, το Παγκράτι και το Περιστέρι, υπογραμμίζουν τις επίμονες, και χωρίς ικανούς πόρους, προσπάθειες πολλών δημοτικών Αρχών.
Οι μεγάλοι γραμμικοί πευκώνες στου Παπάγου. Στην Κύπρου, την Αναστάσεως κλπ, αποτελούν ανόθευτους πνεύμονες σε ένα προάστιο με πολλούς ελεύθερους και φυτεμένους χώρους.
Το Άλσος της Μίας Νυκτός. Στη συμβολή των λεωφόρων Αλεξάνδρας και Βασιλίσσης Σοφίας, ένα μικρό άλσος με μεγάλα πεύκα, σπάει την μονοτονία του δομημένου περιβάλλοντος σε ένα κεντρικό σημείο της Αθήνας.
Η πράσινη όαση που λέγεται Πάρκο Κιτσίκη
Το Πάρκο Κιτσίκη μεταξύ Δεινοκράτους και περιφερειακού. Μας θυμίζει ότι ο Λυκαβηττός κατέβαινε πιο κάτω από τα σημερινά όρια του. Στο Πάρκο Κιτσίκη εντυπωσιάζει η παντελής απουσία επιφανειών από σκυρόδεμα ή από άλλο σκληρό υλικό. Ακόμα και οι βαθμίδες είναι κατασκευασμένες με μικρής διαμέτρου κορμούς που κρατούνται στη θέση τους με απλές, καρφωμένες στο χώμα, μπετόβεργες. Ένα πάρκο πραγματική όαση, με χαμηλή, μεσαία και ψηλή βλάστηση, όπου η ελαχιστοποίηση των οπτικών διαφυγών μεγεθύνει την αίσθηση του συνολικού πράσινου.
Το Πάρκο Κιτσίκη αναδεικνύει και τη σημασία της προσφοράς στα κοινά, που είναι αισθητή και σε ορισμένους άλλους δημόσιους χώρους της Αθήνας. Κυρία από την Σουηδία, που επιλέγει την ανωνυμία, για πάνω από δέκα χρόνια φροντίζει αυτό το πάρκο, το οποίο διατηρείται σε υποδειγματική κατάσταση.
Το πράσινο της Πλατείας Κλαυθμώνος. Πολύ πυκνό, όπου δεν υπάρχει υπόγειο παρκινγκ, έχει ένα ακόμα χαρακτηριστικό. Η μελέτη της Σέβας Καρακώστα έλαβε υπ’ όψη τις ροές των πεζών, τοποθετώντας τις εξόδους της κάτω πλευράς στις δύο γωνίες και όχι αξονικά. Πόσο συχνά, αλήθεια, γίνονται μελέτες ροής πεζών στις υπό διαμόρφωση πλατείες; Μια βόλτα σε άλλες πλατείες της Αθήνας φανερώνει το προφανές – ότι οι διαμορφώσεις, πολλές φορές εξαιρετικές, σπάνια έχουν αφετηρία τις διαδρομές των πεζών.
Το Άλσος Ριζάρη. Ένας αρκετά μεγάλος ελεύθερος χώρος που έχεις την αίσθηση ότι δεν εξάντλησε τις δυνατότητες του. Η φύτευση δεν είναι αρκετά πυκνή. Τα διάσπαρτα γλυπτά εξαιρετικά σαν ιδέα, λίγα περισσότερα να ήταν. Οι διάδρομοι κυκλοφορίας υπερβολικά φαρδείς, ακόμα και έξι και οκτώ μέτρα, χωρίς αυτό να δικαιολογείται από τις ανάγκες. Συν ότι δεν καταλήγουν παντού εκεί όπου θα έπρεπε, όπως στην ιδιαίτερα πολυσύχναστη στάση λεωφορείων της Λεωφόρου Βασιλίσσης Σοφίας. Με αποτέλεσμα να έχουν διαμορφωθεί άτυπες διαδρομές από τους ίδιους τους χρήστες, αλλά και από τον φορέα διαχείρισης του Άλσους. Ένα ακόμα παράδειγμα όπου η πράξη έχει αναιρέσει τον αρχικό σχεδιασμό.
Μεταξύ τρένου και πολυκατοικιών – το γραμμικό πράσινο στο Μοσχάτο
Το γραμμικό πράσινο στο Μοσχάτο. Μια από τις ευχάριστες εκπλήξεις που σου επιφυλάσσει καμιά φορά η Αθήνα. Ένα γραμμικό πάρκο στο Μοσχάτο, με μήκος 400 μέτρα και πλάτος μόνο 14, εκτείνεται παράλληλα με τις γραμμές του ηλεκτρικού από το σταθμό Μοσχάτου μέχρι το ποτάμι. Η πυκνή φύτευση της στενής αυτής λωρίδας, ανάμεσα σε τρένο και πολυκατοικίες, με τα ελάχιστα απαραίτητα για την κυκλοφορία πεζών σκληρά υλικά, τρείς μικρές παιδικές χαρές και μια εναέρια πεζογέφυρα επικοινωνίας με την έναντι πλευρά των γραμμών, αποτελεί μάθημα του τι μπορείς να κάνεις ακόμα και σε μικρές επιφάνειες. Πεντέμιση στρέμματα που κάνουν τη διαφορά.
Το ρέμα Πεντέλης Χαλανδρίου. Η σχεδόν τριών χιλιομέτρων διαδρομή, από την Πλατεία της Παλαιάς Πεντέλης ως τα Μελίσσια, αποκαλύπτει, για τους λίγους μυημένους, μεγάλο πλούτο χλωρίδας αλλά και πανίδας.
Οι σήραγγες της περιφερειακής Υμηττού. Η αισθητική και τεχνική αρτιότητα των τούνελ της δυτικής περιφερειακής του Υμηττού, με τις ανάλαφρες καμπύλες και τα πολλά μικρά ανοίγματα για θέα, δεν θα ήταν πλήρης χωρίς τις φυτεύσεις που τα σκεπάζουν. Με επιλογές φυτών που συνεχίζουν την βλάστηση των παρακείμενων πρανών του βουνού, δίνουν την αίσθηση ότι προϋπήρχαν των κατασκευαστικών έργων, ενώ έγιναν μετά. Ένα συνολικό μάθημα αισθητικής για τα δημόσια έργα. Λίγο μεγαλύτερη προβολή των συντελεστών δεν θα έβλαπτε.
Ίσως δούμε ανάλογης ποιότητας διαμορφώσεις αν ποτέ γίνει η σήραγγα του Υμηττού, από την Αργυρούπολη ως το Κορωπί. Ένα έργο που έχει συζητηθεί πολύ και είναι απαραίτητο για την ισορροπία του κυκλοφοριακού και στις δύο πλευρές του Υμηττού. Προς το παρόν έχει μπει στο συρτάρι. Να ευχόμαστε όχι οριστικά.
Τα πρανή της Αττικής Οδού. Ένα ιδιαίτερα πετυχημένο συνολικό πρόγραμμα φυτεύσεων, με ποικιλία φυτών που αποφεύγει τις βαρετές επαναλήψεις. Ότι καλύτερο για έναν οδηγό, αυτή η διακοπτόμενη, αλλά με ενιαία αισθητική αντιμετώπιση, αλληλουχία των πρανών.
Και αρνητικές επισημάνσεις για σχεδιασμούς στην πόλη και για το περιαστικό πράσινο.
Το πράσινο που δεν θα γίνει. Οι γραμμές του ΗΣΑΠ, από το σταθμό του Νέου Φαλήρου μέχρι τη γέφυρα Ρετσίνα, προβλέπεται να υπογειοποιηθούν. Ως εδώ καλά. Αν αναλογιστούμε τι, πάνω απ’ όλα, λείπει από την περιοχή, το πράσινο μονοσήμαντα έρχεται στο νου. Αντ’ αυτού, μια «νέα αστική λεωφόρος». Και μια νέα χαμένη ευκαιρία. Αυτή τη φορά στον ιδιαίτερα στερημένο σε πράσινο Πειραιά.
Ο Υμηττός. «Και τσιμεντωμένος αρκούντως και τεμαχισμένος δεόντως» είχε γράψει ο Πέτρος Μανταίος για τον Υμηττό, αλλά ισχύει και για τόσες περιοχές που ήταν, και θα έπρεπε να εξακολουθούν να είναι, εκτός σχεδίου περιαστικό πράσινο [Κάτι πάλι πάνε να σκαρώσουν στον Υμηττό /Εφημερίδα των Συντακτών 05.02.2020].
Άνοδος προς την Μονή Καισαριανής
Το έργο της Φιλοδασικής Ένωσης Αθηνών. Οι ορεινοί όγκοι που περιβάλλουν την Αθήνα θα μπορούσαν, με πιο εστιασμένες πολιτικές, να αποτελέσουν το αντίβαρο για την έλλειψη πρασίνου μέσα στον αστικό ιστό. Νομοθετήματα απαγόρευσης, ή περιορισμού, της δόμησης, στους ορεινούς όγκους, υπάρχουν, άσχετα αν καταστρατηγούνται από την αυθαίρετη δόμηση. Τα προγράμματα αναδασώσεων, που θα έπρεπε να ακολουθούν, είναι περιορισμένα, ακόμα και στον Εθνικό Δρυμό Πάρνηθας. Το έργο της Φιλοδασικής Ένωσης Αθηνών, από την ίδρυση της το 1899 μέχρι σήμερα, αποτελεί την μεγαλύτερη, σε διάρκεια χρόνου και αποτέλεσμα, προσφορά για το περιαστικό πράσινο της Αθήνας, αλλά και για την εδραίωση μια άλλης, αμιγώς φιλοπράσινης, αντίληψης. Όπως στο Αισθητικό Δάσος Καισαριανής, όπου έχει αναδασωθεί έκταση 4.500 στρεμμάτων. Η παραχώρηση, από την ίδια την Πολιτεία, της κυριότητας του μεγαλύτερου μέρους των αναδασωμένων αυτών εκτάσεων, συνιστά και θωράκιση από επιβουλές καταπατητών, αλλά και δημόσιων φορέων που εποφθαλμιούν ελεύθερη γη για την εκτέλεση έργων.
*Βασίλης Σγούτας: Αρχιτέκτων. Μετά την Νότιο Αφρική και το Ιράκ, σταδιοδρομεί από το 1961 ως εταίρος του Κώστα Σγούτα και από το 1999 με τον Δημήτρη Σγούτα. Αντιπρόεδρος ΣΑΔΑΣ 1983-1984, μέλος Αντιπροσωπείας ΤΕΕ 1984-2006, Πρόεδρος Διεθνούς Ένωσης Αρχιτεκτόνων (UIA) 1999-2002, και από το 2019 Επίτιμος Πρόεδρός της. Το 2007 θεσπίστηκε το Vassilis Sgoutas Prize το οποίο απονέμεται ανά τριετία σε αρχιτέκτονες με έργο σε περιοχές κάτω από το όριο της φτώχειας. Το βιβλίο του A Journey with the Architects of the World (Jovis Verlag, 2017) έχει μεταφραστεί στην κινεζική.
-Πηγή του κειμένου είναι το βιβλίο του Βασίλη Σγούτα με τίτλο: «Ένας Αθηναίος για την πόλη του» από τις εκδόσεις ΠΛΕΘΡΟΝ
-Φωτογραφίες: Χαράλαμπος Λουιζίδης, Κατερίνα Γληνού.
-Eξώφυλλο: Βάσω Αβραμοπούλου / Α4 Design
Σχετικά Άρθρα
- Πράσινο: το πραγματικό ανόθευτο συμπαγές και των εξαγγελιών εντυπωσιασμού
- Το περιβάλλον και η ποιότητα ζωής στη δίνη της κερδοφόρου ανάπτυξης
- «Διπλή ανάπλαση»: πολύ καλό για το πραγματικό πράσινο για να είναι και αληθινό
- Η σημασία των μεγάλων δέντρων με πυκνό φύλλωμα στους δημόσιους χώρους
- «Διπλή ανάπλαση»: το λεκτικό εφεύρημα που κατάφερε να επιζήσει
- Τέσσερα κριτήρια για την κοινωνία και το περιβάλλον στο έργο του Ελληνικού