Πελοπόννησος: ΑΠΕ και ενεργειακή αναβάθμιση κτιρίων ή φυσικό αέριο;

Του Βλάση Οικονόμου

– Institute for European Energy and Climate Policy (www.ieecp.org)

Η Πελοπόννησος έχει την ευκαιρία να χρησιμοποιήσει τους πόρους του Ταμείου Δίκαιης Μετάβασης και του Ταμείου Ανάκαμψης, (που θα εγκριθούν σίγουρα, ενώ του Φυσικού Αερίου όχι) για να κάνει μαζικά προγράμματα ενεργειακής αναβάθμισης κατοικιών (με πολλαπλά οφέλη για τους κατοίκους, εκτός του μειωμένου λογαριασμού, όπως καλύτερη ποιότητα αέρα στα σπίτια με καλύτερη υγεία, τοπικές θέσεις εργασίας σε όλο το κατασκευαστικό κλάδο κλπ).

Επίσης δεδομένου του ενδιαφέροντος για ΑΠΕ, μπορεί να πρωτοστατήσει στην καθαρή ενέργεια, χωρίς κατ’ ανάγκη να μείνει μόνο σε μεγάλες εγκαταστάσεις ΑΠΕ αλλά αντιθέτως με μικροδίκτυα και μέσω ενεργειακών κοινοτήτων να μειώσει και τις κοινωνικές αντιδράσεις κάνοντας και τους κατοίκους συμμέτοχους στην μετάβαση.

Αλήθειες και ψέματα για το φυσικό αέριο στην Πελοπόννησο

Η Ελλάδα έχει θέσει αρκετά φιλόδοξους στόχους όσον αφορά την απολιγνιτοποίηση και την ενεργειακή μετάβαση για το 2030 και το 2050. Σαν βασική λιγνιτοπαραγωγική περιοχή, η Μεγαλόπολη, και κατά συνέπεια η Πελοπόννησος μπορεί να πρωτοστατήσει στη νέα αυτή εποχή, χρησιμοποιώντας κατάλληλα τους διαθέσιμους πόρους από το ΕΣΠΑ και την Ευρωπαϊκή βοήθεια που προσφέρεται από το Ταμείο Δίκαιης Μετάβασης.

Οι κατευθύνσεις για την ενεργειακή μετάβαση έχουν θεσπιστεί και δεχτεί και αρκετή κριτική, θετική και αρνητική, από φορείς στο λεγόμενο master plan της απολιγνιτοποίησης. Το master plan έχει θέσει κάποιους άξονες και επενδυτικά σχέδια που θα μπορέσουν να βοηθήσουν την ενίσχυση της κοινωνικής συνοχής και τις ενεργειακές και άλλες υποδομές. Τα βασικά σημεία κριτικής, εκτός της διαδικασίας διαβούλευσης, έχουν να κάνουν ότι δεν έχουν δοθεί πουθενά σαφείς διευκρινίσεις ως προς τον τρόπο επιλογής των επενδύσεων που προτάθηκαν (δηλαδή απουσιάζουν τα κριτήρια πρόκρισής τους έναντι άλλων επενδύσεων) και τα νούμερα που αναφέρονται όσον αφορά την ενδεχόμενη απασχόληση και προστιθέμενη αξία σίγουρα χρειάζονται περαιτέρω διασαφηνίσεις. Αντίστοιχα, το master plan ουσιαστικά κλειδώνει την Πελοπόννησο στη λογική του φυσικού αερίου, μειώνοντας κατά πολύ την αξιοποίηση των δυνατοτήτων των Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας και της Ενεργειακής Εξοικονόμησης, όπου η Ελλάδα υστερεί στην κάλυψη των εθνικών της στόχων. Αντίστοιχα ήταν και τα αιτήματα των παρατάξεων του Περιφερειακού Συμβουλίου της Πελοποννήσου που καταψήφισε το master plan τον Νοέμβριο του 2020, τα οποία επίσης έθεταν ζήτημα παράτασης της διαδικασίας για συμμετοχή των τοπικών κοινωνιών, χρονικό πλαίσιο υλοποίησης των δράσεων με εξηγήσεις για την απασχόληση και τα οφέλη, συμμετοχή μικρομεσαίων επιχειρήσεων στις δράσεις, συμμετοχή του πρωτογενούς τομέα ο οποίος δε λαμβάνεται ουσιαστικά υπόψιν, και καθορισμένα κριτήρια επιλογής των εμβληματικών επενδύσεων, καθώς και η αύξηση της χρήσης του φυσικού αερίου που μπορεί να γίνει βασικό εισαγόμενο καύσιμο δημιουργώντας συνθήκες lock-in στην οικονομία.

Το πρόβλημα με το Φυσικό Αέριο, το οποίο συγκαταλέγεται στην κατηγορία των ορυκτών αερίων, είναι ότι οριστικά πια δεν θα λάβει καμία χρηματοδότηση από το Ταμείο Δίκαιης Μετάβασης (σε όλες τις χρήσης του, όπως καύση, παραγωγή, επεξεργασία, διανομή, αποθήκευση ακόμα και μεταφορά), και αυτό ενδεχομένως να μην έχει εξηγηθεί επακριβώς στους πολίτες. Η τελευταία απόφαση των Ευρωπαϊκών θεσμών (16 Δεκεμβρίου) ουσιαστικά απαγόρευσε τη χρηματοδότηση του Φυσικού Αερίου (και άλλων ορυκτών καυσίμων) από το Ταμείο Δίκαιης Μετάβασης (17.5 δις €) με τη σωστή λογική ότι και το ορυκτό αέριο εκπέμπει 50% λιγότερο CO2 από τον άνθρακα μεν, αλλά εκπέμπει μεθάνιο που είναι ένα ισχυρό αέριο του θερμοκηπίου. Αξίζει να σημειωθεί ότι ο Ευρωπαϊκός στόχος για μείωση των εκπομπών αερίου του θερμοκηπίου κατά τουλάχιστον 55% το 2030 σε σχέση με τα επίπεδα του 1990 έχει οδηγήσει και μια σειρά χρηματοδοτικών φορέων να αλλάξουν τη στρατηγική τους, όπως πχ και η Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων θα παύσει να χρηματοδοτεί οποιαδήποτε υποδομή ορυκτών καυσίμων μετά το 2021. Ο μόνος τρόπος που θα μπορούσε να λάβει χρηματοδότηση η επέκταση των υποδομών λοιπόν είναι εφόσον χρησιμοποιηθούν για πράσινο αέριο (βιοαέριο) ή υδρογόνο. Με βάση την απόφαση αυτή των Ευρωπαϊκών Θεσμών, το μήνυμα που δόθηκε και επισήμως είναι ότι το ορυκτό αέριο δεν μπορεί πια να θεωρηθεί σαν καύσιμο ενεργειακής μετάβασης.

Επιπλέον, οι κατευθυντήριες γραμμές που δόθηκαν από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή στις 20 Νοεμβρίου αναφέρουν ρητά ότι για τη συμπαραγωγή ηλεκτρισμού θερμότητας πρέπει να έχουν εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου λιγότερες από 100γρ CO2 ανά kWh, πράγμα που σημαίνει ότι καμία μονάδα ηλεκτροπαραγωγής ή συμπαραγωγής με καύσιμο το ορυκτό αέριο δεν μπορεί να θεωρηθεί βιώσιμη επένδυση και άρα δεν μπορεί να ελπίζει σε χρηματοδοτήσεις(με βάση και το πρόσφατο EU taxonomy για αειφόρες επενδύσεις).

Η επιλογή της Πελοποννήσου να δαπανήσει ποσά για την επέκταση του φυσικού αερίου σαν το βασικό καύσιμο έχει αρκετές κινδύνους και σίγουρα δε μπορεί να θεωρηθεί μια επιλογή που συνάδει με την πραγματική ενεργειακή μετάβαση. Τα ποσά αυτά δε θα μπορούν να εγκριθούν από Ευρωπαϊκούς πόρους (ούτε από το Ταμείο Δίκαιης Μετάβασης και σίγουρα όχι από το Ταμείο Ανάκαμψης), εκτός και αν δαπανηθούν από τους εγχώριους πόρους.

Η ερώτηση όμως είναι εάν πραγματικά αξίζει να δαπανηθούν εγχώριοι πόροι σε μια επένδυση, η οποία προκαλεί ένα Lock-in, καθώς δε μπορεί να αποσβεστεί σε διάστημα λιγότερο της 20ετίας και λειτουργεί εντελώς ανταγωνιστικά σε οποιαδήποτε άλλη επένδυση σε Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας που είναι και το μέλλον, ακόμα και αν το κόστος ηλεκτροπαραγωγής από ΑΠΕ μπορεί να είναι μικρότερο από το Φυσικό Αέριο πια όπως δείχνουν και τα επίσημα στοιχεία. Επιπλέον, πρέπει να σκεφτούμε ότι το κόστος της απολιγνιτοποίησης θα ακολουθηθεί από το κόστος της Από – ΦΑ- ποίησης στην επόμενη γενιά, όπου θα έχουμε καθυστερήσει σημαντικά στις επενδύσεις ΑΠΕ. Σαν παράδειγμα μπορούμε να φέρουμε την Ολλανδία και τη Δανία, όπου εγκαταλείπουν οριστικά το Φυσικό Αέριο μέσα στα επόμενα χρόνια αντικαθιστώντας το από ένα μεγάλο συνδυασμό καθαρών μορφών ενέργειας, με δυνατότητα πραγματικά δίκαιης μετάβασης καθώς κάθε δήμος, σπίτι, οικογένεια θα έχει τη δυνατότητα να διαλέξει το συνδυασμό καθαρής ενέργειας που θέλει. Αυτό βέβαια σημαίνει μια πολύπλοκη διαδικασία απο-ΦΑ-ποίησης με πολύ μεγάλο κόστος για κάθε νοικοκυριό (από 30-60.000€) και η ερώτηση είναι εάν τα νοικοκυριά στην Πελοπόννησο είναι διατεθειμένα να αντιμετωπίσουν τέτοια κόστη στο μέλλον.

Τέλος, το κομμάτι της ενεργειακής εξοικονόμησης δεν είναι πρωτεύον δυστυχώς στον σχεδιασμό, με αποτέλεσμα ότι χωρίς επεμβάσεις στα παλαιές σχετικά κατοικίες της Πελοποννήσου, ακόμα και το Φυσικό Αέριο θα επιφέρει αυξημένο κόστος θέρμανσης, σε σχέση με κτίρια που έχουν δεχτεί ενεργειακή αναβάθμιση. Μήπως λοιπόν θα έπρεπε να επανεξετάσουμε τις επιλογές πριν εγκλωβιστούμε σε επενδύσεις μη αναστρέψιμες, και να αναζητήσουμε τις πραγματικά βέλτιστες καθαρές λύσεις που θα οδηγήσουν στην ενεργειακή μετάβαση;

Η Πελοπόννησος έχει την ευκαιρία να χρησιμοποιήσει τους πόρους του Ταμείου Δίκαιης Μετάβασης και του Ταμείου Ανάκαμψης (που θα εγκριθούν σίγουρα, ενώ του Φυσικού Αερίου όχι) για να κάνει μαζικά προγράμματα ενεργειακής αναβάθμισης κατοικιών (με πολλαπλά οφέλη για τους κατοίκους, εκτός του μειωμένου λογαριασμού, όπως καλύτερη ποιότητα αέρα στα σπίτια με καλύτερη υγεία, τοπικές θέσεις εργασίας σε όλο το κατασκευαστικό κλάδο κλπ). Επίσης δεδομένου του ενδιαφέροντος για ΑΠΕ, μπορεί να πρωτοστατήσει στην καθαρή ενέργεια (Χωρίς κατ’ ανάγκη να μείνει μόνο σε μεγάλες εγκαταστάσεις ΑΠΕ αλλά αντιθέτως με μικροδίκτυα και μέσω ενεργειακών κοινοτήτων να μειώσει και τις κοινωνικές αντιδράσεις κάνοντας και τους κατοίκους συμμέτοχους στην μετάβαση).

Οι τώρα επιλογές θα φέρουν την Πελοπόννησο σε λίγα χρόνια πάλι ουραγό και τα κόστη του απεγκλωβισμού από το φυσικό αέριο θα είναι πολλαπλάσια. Ακόμα και το επιχείρημα της απασχόλησης δε στέκει, καθότι στην Ευρώπη για κάθε 1 εκατομμύριο € που επενδύεται σε ενεργειακές ανακαινίσεις κτιρίων και εξοικονόμηση ενέργειας δημιουργούντα 18 μακροχρόνιες και τοπικές θέσεις εργασίας (που θα μείνουν στην Πελοπόννησο), ενώ για ορυκτά καύσιμα μόλις 5 θέσεις εργασίας.

Επειδή τέλος οι συνθήκες χρηματοδότησης του Φυσικού Αερίου έχουν αλλάξει, η απόφαση είναι των δημοτών της Πελοποννήσου για το αν θέλουν πραγματικά να μια νέα εποχή ενεργειακής μετάβασης (που είναι και το Ευρωπαϊκό όραμα και υπάρχουν πολλοί διαθέσιμοι Ευρωπαϊκοί και ιδιωτικοί πόροι) ή να προτιμήσουν ένα καύσιμο που δεν θα λάβει χρηματοδότηση από Ευρωπαϊκούς πόρους. Τίποτα δεν είναι μονόδρομος!