Περιήγηση στην ιστορία της Αττικής από τα παράθυρα του ηλεκτρικού

Από τον Βασίλη Σγούτα*

Κανένα έργο δεν έχει σημαδέψει την πολεοδομική ιστορία και εξέλιξη της σύγχρονης Αθήνας όσο ο ηλεκτρικός, μια συγκοινωνιακή τομή που διασχίζει το λεκανοπέδιο από τον Πειραιά ως τη Κηφισιά. Το γεωγραφικό και κυκλοφοριακό αποτύπωμα του ηλεκτρικού αποτελεί την προφανή και εύκολη ανάγνωση της σημασίας του. Πιο σημαντικό ακόμα είναι ότι από τις πρώτες του μέρες μέχρι και σήμερα αποτελεί σημείο αναφοράς αναπόσπαστα δεμένο με την καθημερινότητα όλων μας.

Σταθμός Μοναστηράκι

Από τα παράθυρα του ηλεκτρικού

Ο ηλεκτρικός, ή αστικός σιδηρόδρομος Πειραιά-Κηφισιάς όπως είχε ονομαστεί πριν 150 χρόνια όταν ξεκίνησε την λειτουργία του ως ατμοκίνητος, είναι ένα έργο που άλλαξε τα τότε κυκλοφοριακά δεδομένα και συνεχίζει, μέχρι σήμερα, να είναι αναπόσπαστο στοιχείο της ζωής του λεκανοπεδίου.

Από τον εμβληματικό, σχεδόν 100 ετών, σταθμό του Πειραιά, έργο των αδελφών Ι. & Μ. Αξελού, η διαδρομή ως την Κηφισιά αποτελεί, από μόνη της, μια περιήγηση στην ιστορία της Αττικής. Περνώντας από τον, σε μεγάλο βαθμό, ανενεργό βιομηχανικό πλούτο του Πειραιά και τα δύο αθλητικά τοπόσημα του Νέου Φαλήρου, η διαδρομή περνάει μέσα από ένα μείγμα βιοτεχνιών, εργοστασίων και κατοικιών κάθε μορφής για να φτάσει στο Θησείο, προσπερνώντας στα αριστερά, το ζωντανό κύτταρο της Τεχνόπολης στο Γκάζι. Πλησιάζοντας το Μοναστηράκι και τον σχεδόν σκηνογραφικό μεταλλικό σταθμό του, για δευτερόλεπτα μόνο βλέπεις, πάνω από ένα πέτρινο τοίχο και πυκνές φυλλωσιές, το Ναό του Ηφαίστου. Ένα ξαφνικό δώρο, μια ονειρική στιγμή, για όσους προλάβουν.

Σταθμός Πειραιά

Στην υπόγεια διαδρομή ως την Αττική, πως είναι δυνατόν να μην εντυπωσιάζεσαι από τα κιτρινοπορτοκαλιά μεγάλα πλακίδια τοίχου του σταθμού της Ομόνοιας. Αλλά και τα, πολύ χαρακτηριστικά ανοιχτοπράσινα πλακίδια της Βικτώριας. Στη Ριζούπολη, σχεδόν αντικριστά, ο θάνατος και η ζωή μαζί. Στη μια πλευρά το κοιμητήριο και στην άλλη οι πολύβουες μπετονένιες κερκίδες του γηπέδου όπου μεσουρανούσε κάποτε η Ελαφρά Ταξιαρχία. Από τον σταθμό Ειρήνη βλέπεις, πιο καθαρά απ’ οπουδήποτε αλλού, ότι απέμεινε από την δόξα του 2004 και τις υπερβολές που χαρακτήρισαν τη σπατάλη των Ολυμπιακών Αγώνων. Και, τελικά, στον τερματικό σταθμό της Κηφισιάς, η ηρεμία του κατάφυτου περιβάλλοντος σε αποζημιώνει, εν μέρει τουλάχιστον, για όσα στην όλη διαδρομή, θα προτιμούσες να μην υπάρχουν.

*Βασίλης Σγούτας: Αρχιτέκτων. Μετά την Νότιο Αφρική και το Ιράκ, σταδιοδρομεί από το 1961 ως εταίρος του Κώστα Σγούτα και από το 1999 με τον Δημήτρη Σγούτα. Αντιπρόεδρος ΣΑΔΑΣ 1983-1984, μέλος Αντιπροσωπείας ΤΕΕ 1984-2006, Πρόεδρος Διεθνούς Ένωσης Αρχιτεκτόνων (UIA) 1999-2002, και από το 2019 Επίτιμος Πρόεδρός της. Το 2007 θεσπίστηκε το Vassilis Sgoutas Prize το οποίο απονέμεται ανά τριετία σε αρχιτέκτονες με έργο σε περιοχές κάτω από το όριο της φτώχειας. Το βιβλίο του A Journey with the Architects of the World (Jovis Verlag, 2017) έχει μεταφραστεί στην κινεζική.

-Πηγή του κειμένου είναι το βιβλίο του Βασίλη Σγούτα με τίτλο:  «Ένας Αθηναίος για την πόλη του» από  τις εκδόσεις ΠΛΕΘΡΟΝ

-Φωτογραφίες: Χαράλαμπος Λουιζίδης, Κατερίνα Γληνού.

-Eξώφυλλο: Βάσω Αβραμοπούλου / Α4 Design