Της Δήμητρας Παπουτσόγλου
Τρία πράγματα περιμένουμε μέσα στο επόμενο διάστημα: Το νέο κύμα κορονοϊού, την αύξηση της τουριστικής κίνησης και την κατάργηση πλαστικών μιας χρήσης. Το κάθε ένα από μόνο του θα μπορούσε να μας απασχολεί και κατ’ αποκλειστικότητα, η συνισταμένη τους όμως διαμορφώνει επιπλέον απαιτητική συγκυρία – πρωτόγνωρη όπως όλα όσα μας συμβαίνουν το τελευταίο διάστημα.
Δεν χρειάζονται επίσημα στοιχεία για να ισχυριστεί κανείς ότι η χρήση του πλαστικού την περίοδο της πανδημίας αναδείχθηκε κρίσιμη, ειδικά στην καθημερινή εμπειρία. Υγειονομικά προϊόντα όπως μάσκες (μιας χρήσης) και γάντια (μιας χρήσης) έσωσαν ζωές – δεν θα μάθουμε ποτέ πόσες αλλά ας συμφωνήσουμε επί της αρχής – και άλλα καθημερινά αντικείμενα όπως σακούλες, πιρούνια, μαχαίρια και κάθε τι που μπορούσε να πεταχτεί απευθείας απέτρεψε σίγουρα πολλούς ανθρώπους από την φοβία του ιού και τη ψύχωση.
Την ίδια στιγμή, τραγική επωδό αποτελείπλέον ότι η Ελλάδα θάβει σχεδόν το 80% των σκουπιδιών της, ότι έχει ένα από τα χαμηλότερα ποσοστά ανακύκλωσης(19%) και την ίδια στιγμή κινείται στο μέσο παραγωγής απορριμμάτων ανά κάτοικο στην ΕΕ.
Η Οδηγία 2019/904 που ψηφίστηκε στις 5 Ιουνίου 2019 από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο – δηλαδή π.Κ. (προ Κορονοϊου)- θα εναρμονιστεί στην ελληνική νομοθεσία εντός του 2020 και το σχέδιο νόμου αναμένεται μέσα στον Ιούνιο. Με την εφαρμογή του, θα είναι και εθνική επιταγή η κατάργηση μέχρι το 2021 επτά κατηγοριών πλαστικών ανάμεσα στις οποίες: καλαμάκια, αναδευτήρες, μαχαιροπήρουνα, πιάτα, δοχεία φαγητού και ποτών από διογκωμένη πολυστερίνη.
Το πολιτικό παρασκήνιοπου συνοδεύει την νέα Οδηγία είναι αρκετά περίπλοκο – όπως συμβαίνει σε κάθε οριζοντοποιημένησυνθήκη – και περιλαμβάνει πολλούς και διαφορετικούς παίκτες ανάμεσα στους οποίους οι παραγωγοί πλαστικών στην Ευρώπη, οιανακυκλωτές και τα συστήματα, οι τοπικές αρχές, οι διεθνείς traders αποβλήτων και η απαγόρευση εισαγωγών της Κίνας. Από την άλλη, αυτοί που εκπροσωπούνται ως συνήθως ασθενέστερα είναι οι καταναλωτές και τα δικαιώματα τους και η προστασία του περιβάλλοντος.
Στις επιλογές που έχει το υπουργείο για να προωθήσει την κατάργηση και να επιτύχει τους στόχους της νέας Οδηγίας, συγκαταλέγεταιη γνώριμη από την πλαστική σακούλα επιβολή περιβαλλοντικού τέλους και ο μηχανισμός διευρυμένης ευθύνης παραγωγού, η συμμετοχή δηλαδή της βιομηχανίας στο κόστος τελικής διάθεσης ενός προϊόντος όταν αυτό γίνει απόρριμμα. Και στις δύο περιπτώσεις, τα αντικίνητρα είναι οικονομικά και επιβάλλονται στον τελικό καταναλωτή και στον παραγωγό αντίστοιχα, παρόλα αυτά, δεν είναι και τόσο ριζοσπαστικό να προβλέψουμε ότι το κόστος και για τα δύο θα το πληρώσουν οι δύο, ο εξής ένας, ο τελικός καταναλωτής.
Και δυστυχώς η περίοδος του κορονοϊου έχει ήδη αποδειχθεί μια πρώτης τάξεως ευκαιρία για αισχροκέρδεια, με το ελληνικό κράτος να παρουσιάζει χαμηλά ανακλαστικά ελέγχου της αγοράς και σχεδόν ανύπαρκτό συντονισμό διαφορετικών φορέων – πρόσφατο παράδειγμα το άνοιγμα του τουρισμού σε συνδυασμό με την ετοιμότητα του συστήματος υγείας. Κανείς δεν εγγυάται ότι θα υπάρξει πρόβλεψη να συγκρατηθεί η αύξηση των τιμών που θα υποστούν τα υπό κατάργηση προϊόντα. Την ίδια στιγμή, θα δίνονται οδηγίες από τηλεοράσεις και ραδιόφωνα για αποστειρωμένες συνήθειες που είναι συνυφασμένες με τα μιας χρήσης αντικείμενα στην καταναλωτική κουλτούρα.
Αυτό που δεν φαίνεται να υπάρχει αλλά χρειάζεται είναι οι καμπάνιες προώθησης επαναχρησιμοποίησης αντικειμένων σε συνθήκες πανδημίας.Επιπλέον, σε αντίθεση με ό,τι συμβαίνει σε άλλες χώρες όπως το Ηνωμένο Βασίλειοόπου οι πολίτες ενθαρρύνονται να συνεχίζουν να διαθέτουν τα πλαστικά στην ανακύκλωση – πλην των υγειονομικών, στην Ελλάδα έχουμε την υπεραπλούστευση του μηνύματος – «δεν ανακυκλώνουμε τον κορονοϊο» με γνώμονα να σώσουμε τα βασικά και για τα υπόλοιπα βλέπουμε.
Μόνο που με αυτή τη λογική, όπως και τιςπράσινες εκστρατείες κατάργησης των πλαστικών χωρίς αντίκρισμα στον έλεγχο της αγοράς δεν πηγαίνουμε πουθενά. Η μάλλον πηγαίνουμε εκεί από όπου ήρθαμε δηλαδή στην σταθερά υψηλή παραγωγή αποβλήτων και στην ακρίβεια.
*Δήμητρα Παπουτσόγλου, Μηχανικός Περιβάλλοντος ΕΜΠ, MEng.
