Ποιά πάρκα και δέντρα στις πόλεις μας μειώνουν τους λογαριασμούς ρεύματος

Του Αργύρη Δεμερτζή/

Το μέλλον επιφυλάσσει στις ελληνικές πόλεις αύξηση του αριθμού των καυσώνων σε διάρκεια, ένταση και συχνότητα. Η Αθήνα έσπασε το όριο κλιματικής ασφάλειας στην αύξηση της θερμοκρασίας και οι κάτοικοι της πρωτεύουσας ήδη πληρώνουν ενεργειακό πέναλτι στους λογαριασμούς ρεύματος. Οι πολεοδόμοι και οι ειδικοί στην Κλιματική Αλλαγή προκρίνουν λύσεις αναπλάσεων με μοντέλο Ασεμπίλιο, του αρχιτέκτονα της Βαρκελώνης, πάρκα και δέντρα, που δεν γίνονται θερμικές παγίδες σε καύσωνες.

Τα  μεγάλα πάρκα άνω των 160 στρεμμάτων δεν αυξάνουν τη δροσιστική επίδραση τους στις πόλεις σε συνθήκες καύσωνα και τα περισσότερα δέντρα σε θερμοκρασίες πάνω από 42 βαθμούς Κελσίου γίνονται πηγές θερμότητας.

Τα επικαιροποιημένα στοιχεία της έρευνας της διαΝΕΟσις  για την Κλιματική Αλλαγή στην Ελλάδα, που μελετά τις επιπτώσεις της Κλιματικής Αλλαγής στη χώρα μας για τις επόμενες δεκαετίες δείχνουν ότι «όλοι οι δείκτες έχουν επιδεινωθεί».

Αυτά τονίζει ο Κώστας Καρτάλης, καθηγητής στο ΕΚΠΑ και  επιστημονικός υπεύθυνος της έρευνας της διαΝΕΟσις. Και εξηγεί:

• Γιατί οι κάτοικοι της Αθήνας πληρώνουν ενεργειακό πέναλτι,
• Τα ευρήματα της έρευνας σχετικά και με την δροσιστική επίδραση των πάρκων που υπάρχουν μέσα στην πόλη,
• Τη συμπεριφορά των δένδρων στην διάρκεια των καυσώνων. Και
• Πως συνδέονται τα ακραία καιρικά φαινόμενα, οι εισβολές κυμάτων ψύχους και ζέστης με την Κλιματική Αλλαγή

Η κατανάλωση ενέργειας είναι συνάρτηση με την περιοχή της πόλης. Η αυξημένη θερμοκρασία οδηγεί σε μεγαλύτερη κατανάλωση ηλεκτρικού ρεύματος. Εάν μειώσεις τη θερμοκρασία της πόλης κατά ένα βαθμό Κελσίου έχεις μείωση 4% της κατανάλωσης ενέργειας για ψύξη, τονίζει ο Κώστας Καρτάλης, καθηγητής στο ΕΚΠΑ και  επιστημονικός υπεύθυνος της έρευνας της διαΝΕΟσις για τις επιπτώσεις της Κλιματικής Αλλαγής στη χώρα μας.

H έρευνα της διαΝΕΟσις ξεκίνησε το 2017 και τα στοιχεία της συνεχώς επικαιροποιούνται. Καταγράφει ποιες θα είναι οι περιβαλλοντικές επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής στην Ελλάδα. Πώς θα επηρεαστεί ο τουρισμός και η αγροτική παραγωγή. Πόσο θα επιβαρυνθεί το αστικό περιβάλλον. Πόσο θα κινδυνεύσουν τα δάση και τα μνημεία πολιτιστικής κληρονομιάς. Πώς θα επηρεαστεί η ακτογραμμή της χώρας. Ποιες θα είναι οι συνέπειες στη δημόσια υγεία. Και πώς μπορεί να προσαρμοστεί το παραγωγικό μοντέλο της χώρας για να ανταπεξέλθει σε αυτές τις προκλήσεις.

Η Αθήνα έσπασε το όριο κλιματικής ασφάλειας

Η Αθήνα έσπασε το όριο κλιματικής ασφάλειας του 1,5 βαθμού Κελσίου στην αύξηση της θερμοκρασίας, για το οποίο έχει ξεσηκωθεί διεθνές κύμα να ισχύσει ως ανάχωμα στις συνέπειες της κλιματικής αλλαγής για ολόκληρο τον πλανήτη.

Στο πλαίσιο της έρευνας της διαΝΕΟσις έγινε νέα μελέτη με πραγματικά στοιχεία για την Αθήνα, στα γεωγραφικά όρια του Δήμου Αθήνας, και διαπιστώθηκε ότι από το 1970 έως το 2020 η ανώτατη θερμοκρασία έχει ανέβει από το 1970 κατά 1,6 βαθμούς Κελσίου, δηλαδή έχει υπερβεί ήδη τον1,5 βαθμό Κελσίου, πού είναι το όριο της Κλιματικής Ασφάλειας.

-«Δεν είναι λίγη αυτή η άνοδος, αν σκεφτούμε ότι η άνοδος της θερμοκρασίας  κατά 1,5 βαθμούς Κελσίου, που είναι και το όριο Κλιματικής Ασφάλειας απασχόλησε τη διεθνή κοινότητα στη πρόσφατη σύνοδο στο Ντουμπάι», είπε ο Κώστας Καρτάλης σε ενημερωτική συνάντηση της διαΝΕΟσις με δημοσιογράφους και σημείωσε ότι:

– «Η αύξηση στην Αθήνα είναι κατά 0,354 βαθμούς Κελσίου ανά δεκαετία, που σημαίνει ότι αν συνεχιστεί αυτός ο ρυθμός μέχρι το 2050, η συνολική αύξηση θα είναι κατά 2,8 βαθμούς Κελσίου από το 1970» ενώ επισήμανε ότι η αύξηση της θερμοκρασίας της πόλης έχει ήδη επιπτώσεις ειδικά για τους κατοίκους της Αθήνας.

Η κατανάλωση ενέργειας είναι συνάρτηση με την περιοχή της πόλης

Μία πρώτη και σοβαρή επίπτωση, που πληρώνουν οι κάτοικοι της Αθήνας  είναι το λεγόμενο ενεργειακό πέναλτι. «Στη μελέτη μας για την Αθήνα διαπιστώσαμε ότι η κατανάλωση ενέργειας είναι συνάρτηση με την περιοχή της πόλης, καθώς η αυξημένη θερμοκρασία οδηγεί σε μεγαλύτερη κατανάλωση ηλεκτρικού ρεύματος».

Το ενεργειακό πέναλτι της Αθήνας

-«Σε μία κατοικία 100 τετραγωνικών μέτρων η κατανάλωση στο κέντρο της πόλης είναι 1000 κιλοβατώρες και στη περιφέρεια της πόλης, δηλαδή στα νότια, βόρεια η δυτικά προάστια είναι λιγότερες από 700 κιλοβατώρες. Με έναν πρόχειρο υπολογισμό, με βάση τις τιμές που δίνουν πάροχοι ενέργειας, στη μία περίπτωση το συγκεκριμένο κόστος της ενέργειας είναι 120 ευρώ και στην άλλη περίπτωση είναι 170 ευρώ. Άρα έχεις 50 ευρώ ενεργειακό πέναλτι γιατί μένεις στο κέντρο, σε σχέση με ένα σπίτι που βρίσκεται μακριά από αυτό»,  είπε ο κ. Καρτάλης και εξήγησε ότι:

-«Έχουμε βρει, ότι η κατά ένα βαθμό Κελσίου άνοδος ή μείωση της θερμοκρασίας αλλάζει κατά 4% την κατανάλωση ενέργειας για ψύξη. Η Αθήνα έχει λοιπόν για συν ένα βαθμό Κελσίου: 4% παραπάνω κατανάλωση ενέργειας για ψύξη, 8% παραπάνω όζον, γιατί όσο αυξάνεται η θερμοκρασία αυξάνεται το όζον και 10 τοις εκατό παραπάνω καρδιακά και αναπνευστικά προβλήματα σε ανθρώπους άνω των 65 ετών».

Αύξηση του αριθμού των καυσώνων σε διάρκεια, ένταση και συχνότητα

Στα γεωγραφικά όρια του δήμου Αθηναίων, σύμφωνα με τα στοιχεία της μελέτης ανησυχητικό εύρημα για την περίοδο 1970-2020 είναι επίσης η αύξηση του αριθμού των καυσώνων σε διάρκεια, ένταση και συχνότητα.

-Το πλήθος των καυσώνων (δηλαδή περιόδων διάρκειας τριών συνεχόμενων ημερών με θερμοκρασία άνω των 37 βαθμών) αυξήθηκε από 2 σε 5 ετησίως.

-Έχουμε μέσους όρους μέγιστης θερμοκρασίας 38 βαθμών Κελσίου στους καύσωνες.

-Η ελάχιστη θερμοκρασία επίσης αυξήθηκε από το 1970 κατά 1,3 βαθμούς και αυτό είναι ακόμη πιο κρίσιμο διότι δημιουργεί θερμική δυσφορία ιδιαίτερα τα βράδια.

Τι είδους πάρκα χρειαζόμαστε και γιατί

Με βάση τα στοιχεία της μελέτης  ο κος Καρτάλης επισήμανε την ιδιαίτερη σημασία που έχουν το πράσινο, τα πάρκα και τα δέντρα στις πόλεις και οι αστικές αναπλάσεις, σε συνδυασμό με τη βελτίωση της ενεργειακής απόδοσης των κτιρίων, για την αντιμετώπιση των συνεπειών της αύξησης της θερμοκρασίας στο περιβάλλον της πόλης.

-«Εξετάσαμε όλα τα πάρκα της Αθήνας, όχι του δήμου Αθηναίων αλλά του ευρύτερου πολεοδομικού συγκροτήματος της Αθήνας και τα κατηγοριοποιήσαμε με βάση μία παράμετρο, η οποία χρησιμοποιείται πλέον ευρέως και λέγεται δροσιστική επίδραση του πάρκου», είπε ο κ. Καρτάλης.

«Όλοι καταλαβαίνουμε ότι όσο μεγαλώνει το πάρκο, τόσο περισσότερο αυξάνεται η δροσιστική επίδραση στην γύρω περιοχή. Αυτό όμως ισχύει για τα πάρκα με έκταση έως 160 στρέμματα (όπως το Πεδίο του Άρεως), δηλαδή ένα μεγαλύτερο πάρκο δεν προκαλεί πρόσθετη επίδραση. Το συμπέρασμα της μελέτης είναι ότι χρειαζόμαστε πολλά και μικρά και μεσαία πάρκα μέσα στις πόλεις μας για να εκτονώνεται το θερμικό περιβάλλον. Αυτό δεν σημαίνει ότι ένα μεγάλο πάρκο δεν είναι χρήσιμο, πρώτον διότι μένει αδόμητος ο χώρος και επίσης διότι είναι χώρος για το κοινό και προσφέρει αισθητική απόλαυση».

Μοντέλο Ασεμπίλιο

-«Όταν βάλεις στην εξίσωση πάρκα μεγαλύτερης έκτασης των 160 στρεμμάτων διαπιστώνεις ότι δροσιστική επίδραση αυξάνεται πολύ περιορισμένα. Είναι όπως λέμε ασυμπτωτική η καμπύλη. Αυτός είναι και ο λόγος που οι πολεοδόμοι και οι ειδικοί  λένε ότι αυτό που θέλει μια πόλη για να εκτονώσει το θερμικό της περιβάλλον είναι πολλά μικρά και μεσαία πάρκα» είπε ο κ. Καρτάλης σημειώνοντας ότι  αυτό το είπε πρώτος ο Τζουζέπ Ασεμπίλιο, ο πολεοδόμος που άλλαξε τη Βαρκελώνη, στις αρχές της δεκαετίας του 1980. Και τόνισε ότι:

-«Το συμπέρασμα της μελέτης είναι ότι χρειαζόμαστε πολλά  «πάρκα τσέπης»,  μικρά και μεσαία πάρκα μέσα στις πόλεις μας».

Όπως επισημάνθηκε έχουν ιδιαίτερη σημασία οι πρωτοβουλίες που αναλαμβάνουν οι Δήμοι, να εφαρμόσουν μέτρα με στόχο να μειώσουν τη θερμοκρασία στις πόλεις τους, με παρεμβάσεις πρασίνου και αναπλάσεων, διότι «εάν μειώσεις τη θερμοκρασία της πόλης κατά ένα βαθμό Κελσίου έχεις μείωση 4% της κατανάλωσης ενέργειας για ψύξη, μείωση 8% του όζοντος στην ατμόσφαιρα, 10% λιγότερα περιστατικά σε καρδιακά και αναπνευστικά προβλήματα ατόμων άνω των 65 ετών».

Τονίστηκε ότι τα μέτρα στις πόλεις πρέπει να συνδυάζονται και με προγράμματα ενεργειακής αναβάθμισης των κατοικιών και ότι είναι θετικό βήμα ότι οι επιδοτήσεις των «Εξοικονομώ» διαμορφώνονται με βάση και τις βαθμοημέρες κάθε περιοχής. Επισημάνθηκε ωστόσο ότι «αν κάνεις ανάπλαση στην περιοχή ακόμη κι αν έχεις ένα επιβαρυμένο ενεργειακά σπίτι μπορείς να μειώσεις τη θερμοκρασία».

Ποια δέντρα δεν γίνονται παγίδες θερμότητας

«Έχει πολύ μεγάλη σημασία τι είδους δέντρα φυτεύεις στην πόλη και τα πάρκα της, ιδίως σε μια πόλη σαν την Αθήνα» τόνισε ο κ. Καρτάλης, αναφέροντας ότι:

-«Όσον αφορά τα δέντρα των πάρκων γνωρίζουμε  ότι σε θερμοκρασίες πάνω από 42 βαθμούς Κελσίου, τα δέντρα αντί να λειτουργούν ως πυρήνες δροσισμού περιορίζουν σημαντικά το μηχανισμό της εξατμισοδιαπνοής, με αποτέλεσμα να μετατρέπονται σε πηγές θερμότητας».

-«Το Γεωπονικό Πανεπιστήμιο που είναι αρμόδιο για αυτά τα θέματα μας είπε ότι τέτοια δέντρα, που δεν μετατρέπονται σε πηγές θερμότητας αλλά έχουν δροσιστική επίδραση σε καύσωνες είναι κυρίως η χαρουπιά και η μουριά» σημείωσε ο ίδιος.

Οι ελληνικές πόλεις δεν θα γίνουν Ντουμπάι

-«Πρέπει να πούμε ότι δεν προβλέπεται να φτάσει σε καμία ελληνική πόλη η θερμοκρασία στους 50 βαθμούς Κελσίου. Αυτό δεν το βρίσκουμε πουθενά ούτε στο πιο απαισιόδοξο σενάριο» απάντησε σε σχετικές ερωτήσεις ο κος Καρτάλης και είπε ότι:

Βρίσκουμε στους 45 βαθμούς Κελσίου μέγιστη θερμοκρασία σε περιπτώσεις καύσωνα, όχι ότι είναι μικρές, είναι πολύ μεγάλες αυτές οι θερμοκρασίες αλλά δεν φαίνεται αυτό που ακούστηκε ότι θα φτάσουμε στους 50 βαθμούς Κελσίου στις ελληνικές πόλεις και ότι αποκτάμε θερμοκρασίες Ντουμπάι».

Ακραία καιρικά φαινόμενα

Η αύξηση της θερμοκρασίας είναι ένας βασικός συντελεστής για ακραία καιρικά φαινόμενα, γιατί τροφοδοτεί την ατμόσφαιρα με περισσότερους υδρατμούς. Αυτό ήταν κάτι που το είδαμε και στην περίπτωση του daniel. Είχαμε υψηλή θερμοκρασία στο βόρειο Αιγαίο, υψηλή εξάτμιση, σταθερή τροφοδότηση της Θεσσαλίας με υδρατμούς για περίπου 7 με 10 μέρες και το αποτέλεσμα ήταν η καταιγίδα να προκύψει με αυτήν την ένταση.

-«Έχουν παρατηρηθεί το τελευταίο διάστημα χαμηλότερες βροχοπτώσεις σε περιοχές αλλά και περισσότερα ακραία φαινόμενα, δηλαδή ακραίες καταιγιδοφόρες συμπεριφορές.  Και τα δύο είναι σημαντικά στοιχεία, όπως και τα κύματα ψύχους που παρατηρούνται. Για παράδειγμα αυτό που συμβαίνει αυτές τις μέρες στη βόρεια Αμερική είναι κλασική αποτύπωση μιας κλιματικής διαταραχής, είπε ο κος Kαρτάλης και εξήγησε ότι:

-«Στη Μεσόγειο εμφανίζεται πιο συχνά ένα φαινόμενο που καλείται «ωμέγα εμποδισμός». Σε ύψος 10 χλμ  στην ατμόσφαιρα κινείται από δυτικά προς ανατολικά ένα ρεύμα που καλέιται αεροχείμαρος. Κατά περιόδους ο αεροχείμαρος αλλάζει διεύθυνση, ουσιαστικά  δημιουργεί έναν μαίανδρο, που μοιάζει με το γράμμα ωμέγα. Οι περιοχές που θα βρεθούν στις παρυφές του μαιάνδρου δέχονται πολύ ψυχρές μάζες από την βόρεια Ευρώπη και έχουν ακραία φαινόμενα ψύχους. Όσες είναι “κάτω” από τον εμποδισμό ωμέγα δέχονται θερμές μάζες από την Αφρική, όπως συμβαίνει κατά περιόδους στη χώρα μας στη διάρκεια του χειμώνα.

Αυτό λοιπόν το φαινόμενο εμφανίζει μία συστηματική αύξηση της τελευταίες δύο δεκαετίες και οφείλεται κατά πρόσφατες επιστημονικές ανακοινώσεις στο γεγονός ότι εξασθενεί ο πολικός στρόβιλος στην Αρκτική, με αποτέλεσμα πολικές αέριες μάζες να κινούνται νοτιότερα και να προκαλούν αλλαγή στη ροή τους αεροχειμάρου».