Ποιοί και γιατί υπονομεύουν το θεσμό των Αρχιτεκτονικών Διαγωνισμών;

Από τον Βασίλη Σγούτα*

Είναι αδιανόητο η ίδια η Πολιτεία να παραμερίζει την θεσμοθετημένη υποχρέωση της να διενεργεί αρχιτεκτονικούς διαγωνισμούς για όλα τα σημαντικά προς ανέγερση κτίρια δημόσιου ενδιαφέροντος.  «Άλλοι» τρόποι ανάθεσης μελετών έχουν πια γίνει καθεστώς. Με τους επαγγελματικούς συλλόγους και το Τεχνικό Επιμελητήριο ανήμπορους να αντιδράσουν. Η συνεισφορά ιδιωτικών κεφαλαίων δεν δικαιολογεί μεθοδεύσεις, που συγκρούονται με το νόμο. Οι όροι των δωρητών υπεράνω του νόμου; Εκεί φτάσαμε;

Θεολογική Σχολή Πανεπιστημίου Αθηνών – Γ. Καλυβίτης, Γ. Λεονάρδος

Αρχιτεκτονικοί Διαγωνισμοί

Ο ιδιαίτερα μικρός αριθμός αρχιτεκτονικών διαγωνισμών που προκηρύσσονται γίνεται ο καθρέφτης των χαμένων ευκαιριών για την πόλη. Μια ματιά στα υλοποιημένα στην Αθήνα πρώτα βραβεία Πανελληνίων αρχιτεκτονικών διαγωνισμών μας δίνει ανάγλυφη την εικόνα της χρησιμότητας του θεσμού. Κτίρια του Πανεπιστημίου Αθηνών, όπως η Νομική, η Φυσικομαθηματική και η Θεολογική, η Εθνική Πινακοθήκη, το Ωδείο, τα Γενικά Αρχεία του Κράτους στο Ψυχικό, το κτίριο της ΕΣΗΕΑ στην Ακαδημίας και το ΤΜΕΔΕ στην Πλατεία Κλαυθμώνος, αποτελούν δείγματα του τι μπορεί να προσφέρει ο θεσμός. Τα υλοποιημένα μετά από αρχιτεκτονικούς διαγωνισμούς κτίρια είναι πάρα πολύ λίγα και γίνονται όλο και λιγότερα – κυρίως δημαρχεία, πνευματικά κέντρα δήμων και κάποια μνημεία.

ΤΜΕΔΕ στην Πλατεία Κλαυθμώνος – ΩΜ Μελετητική

Η σύγκριση με σημαντικές πρωτεύουσες άλλων κρατών δεν είναι καθόλου κολακευτική. Ούτε διαφαίνεται αλλαγή νοοτροπίας από μέρους της Πολιτείας. Άλλοι τρόποι ανάθεσης έργων έχουν επικρατήσει, πολλές φορές για λόγους οφθαλμοφανείς και για τον πιο ανίδεο. Η προκήρυξη νέων αρχιτεκτονικών διαγωνισμών γίνεται πια α λα καρτ. Με λιγότερους διαγωνισμούς, λιγοστεύουν και οι πιθανότητες να αναδειχτούν νέοι αρχιτέκτονες, που είναι ένας από τους βασικούς πυλώνες της φιλοσοφίας των αρχιτεκτονικών διαγωνισμών.

Πριν από πολλά χρόνια, είχε χαθεί μια μεγάλη ευκαιρία. Παρά τις προσπάθειες του ΣΑΔΑΣ, δεν μπόρεσε για οικονομικούς λόγους, να πραγματοποιηθεί ο διεθνής αρχιτεκτονικός διαγωνισμός για τον χώρο του Σκοπευτηρίου στην Καισαριανή. Ένας διαγωνισμός που θα είχε τιμήσει και προβάλλει, σε όλο τον κόσμο, την Εθνική Αντίσταση.

Γενικά Αρχεία του Κράτους στο Ψυχικό – Δ. Δακανάλης, Σ. Μπουμπιώτης, Α. Τσιγκούνης, Χρ. Φλώρος

Όταν ανακοινώνονται τα αποτελέσματα αρχιτεκτονικών διαγωνισμών, το ενδιαφέρον επικεντρώνεται, όπως είναι φυσικό, στις μελέτες που βραβεύτηκαν. Δημόσια αναφορά στα μέλη της κριτικής επιτροπής δεν γίνεται πάντα. Και όμως, σε πάρα πολλές περιπτώσεις η σύνθεση της κριτικής επιτροπής και, ορισμένες φορές, η προσωπικότητα ενός μόνο μέλους της, μπορεί να αποβούν καθοριστικά για το τελικό αποτέλεσμα. Το παράδειγμα, το 1957, του διεθνούς διαγωνισμού για την Όπερα του Σύδνεϋ τα λέει όλα. Ο Αμερικανός, Φινλανδικής καταγωγής, αρχιτέκτονας Eero Saarinen, που είχε καθυστερήσει μια μέρα, ζήτησε να δει, πριν αρχίσει η συνεδρίαση της δεύτερης μέρας, όλες τις υποβολές που είχαν παραμεριστεί ήδη από την πρώτη μέρα. Και ανέσυρε την πρόταση του Δανού αρχιτέκτονα Jorn Utzon, που έχει πια γίνει το σύμβολο μιας ολόκληρης πόλης.

Εύλογα ερωτήματα μπορούν να τεθούν και για αρχιτεκτονικούς διαγωνισμούς που άφησαν το ίχνος τους στην Αθήνα. Οι διαμορφώσεις στην Πλατεία Ομόνοιας και στο Μοναστηράκι, μήπως θα είχαν κάτι πιο καινοτόμο να μας δείξουν αν οι κριτικές επιτροπές των συγκεκριμένων διαγωνισμών ήταν άλλες, ή αν είχαν άλλη προσέγγιση; Αντίθετα, ο αρχιτεκτονικός διαγωνισμός ιδεών για το Πνευματικό Κέντρο της Αθήνας, που έγινε το 1961, μας κληροδότησε το Ωδείο Αθηνών, έργο του Ιωάννη Δεσποτόπουλου. Και έτσι το αστικό τοπίο της πόλης έχει εμπλουτιστεί με ένα παράδειγμα αρχιτεκτονικής από δημιουργό που είχε γαλουχηθεί στο περιβάλλον της Βαϊμάρης. Με άλλη κριτική επιτροπή, άγνωστο ποιό θα ήταν το αποτέλεσμα του διαγωνισμού αυτού. Χρήσιμο και δίκαιο θα είναι να θυμόμαστε πιο συχνά ποια ήταν τα μέλη των κριτικών επιτροπών.

*Βασίλης Σγούτας: Αρχιτέκτων. Μετά την Νότιο Αφρική και το Ιράκ, σταδιοδρομεί από το 1961 ως εταίρος του Κώστα Σγούτα και από το 1999 με τον Δημήτρη Σγούτα. Αντιπρόεδρος ΣΑΔΑΣ 1983-1984, μέλος Αντιπροσωπείας ΤΕΕ 1984-2006, Πρόεδρος Διεθνούς Ένωσης Αρχιτεκτόνων (UIA) 1999-2002, και από το 2019 Επίτιμος Πρόεδρός της. Το 2007 θεσπίστηκε το Vassilis Sgoutas Prize το οποίο απονέμεται ανά τριετία σε αρχιτέκτονες με έργο σε περιοχές κάτω από το όριο της φτώχειας. Το βιβλίο του A Journey with the Architects of the World (Jovis Verlag, 2017) έχει μεταφραστεί στην κινεζική.

-Πηγή του κειμένου είναι το βιβλίο του Βασίλη Σγούτα με τίτλο: «Ένας Αθηναίος για την πόλη του» από  τις εκδόσεις ΠΛΕΘΡΟΝ

-Φωτογραφίες: Χαράλαμπος Λουιζίδης, Κατερίνα Γληνού.

-Eξώφυλλο: Βάσω Αβραμοπούλου / Α4 Design