Πολεοδομία και κλιματική αλλαγή: πως πρέπει να ξαναχτίσουμε τις πόλεις μας

Της Γραμμάτης Μπακλατσή, τοπογράφου – πολεοδόμου μηχανικού

baklatsi@yahoo.gr

 Πολεοδομία δεν είναι μόνο  οι χρήσεις γης , οι όροι δόμησης και  οι εντάξεις οικοπέδων  στο σχέδιο πόλης, αλλά  ο ολοκληρωμένος  σχεδιασμός για ανθεκτικές  και ασφαλείς πόλεις.

Τα τελευταία χρόνια η προστασία  του περιβάλλοντος αποτελεί επιτακτική ανάγκη προκειμένου να υπάρξει επάρκεια πόρων για τις επόμενες γενιές. Συνεπώς  είναι απαραίτητο να θεσμοθετήσουμε έναν ολοκληρωμένο πολεοδομικό σχεδιασμό σε περιφερειακά, τομεακά, ειδικά και τοπικά σχέδια που θα διασφαλίζουν την προστασία του περιβάλλοντος και θα προωθούν  τη βιώσιμη ανάπτυξη.

Αναθεωρούν τον τρόπο σχεδιασμού των πόλεων

Σήμερα σε όλο τον κόσμο αναθεωρούν τον τρόπο σχεδιασμού των πόλεων και των οικισμών, λόγω της κλιματικής αλλαγής. Ο πολεοδομικός σχεδιασμός από την μεριά του  με τα κατάλληλα εργαλεία  που διαθέτει όπως είναι τα G.I.S, μπορεί να συμβάλλει στην πρόληψη και την αντιμετώπιση των φυσικών καταστροφών, ή έστω στην μείωση των αρνητικών επιπτώσεων από αυτές.

Επομένως κρίνεται αναγκαίο  να αλλάξει  όλη η φιλοσοφία σχεδιασμού στην Ελλάδα και να κάνουμε μία «Νέα Πολεοδομία», που θα λειτουργεί συμπληρωματικά με την αειφόρο Πολεοδομία , εισάγοντας τα μέσα και  εργαλεία  που να βοηθούν  στην αντιμετώπιση των συνεπειών της κλιματικής αλλαγής.

Σημαντικό  στοιχείο  βέβαια είναι η  καταγραφή του  γεωγραφικού χώρου, για να μπορούμε να γνωρίζουμε καλά τα φυσικά χαρακτηριστικά μιας περιοχής  (ορεινή , παράκτια περιοχή , βλάστηση  κλπ), τα  ανθρωπογενή  χαρακτηριστικά (πληθυσμός,  χρήσεις γης, τεχνικά έργα και κρίσιμες λειτουργίες ) και τις κλιματολογικές  συνθήκες ( άνεμοι , θερμοκρασία  κλπ) .

 Έχουν αδρανοποιηθεί

Πρέπει να πούμε όμως ότι  ενώ τα Γενικά Πολεοδομικά Σχέδια περιλαμβάνουν σχέδια με τα οποία προσδιορίζουν χώρους συγκέντρωσης του κοινού και εναλλακτικές  προσβάσεις σε αυτούς. Πρακτικά όμως έχουν αδρανοποιηθεί και απαξιωθεί, επειδή ποτέ δεν λήφθηκαν σοβαρά υπόψη από τους αρμόδιους φορείς  διαχείρισης των καταστροφών, ούτε συντονίστηκαν με το σχεδιασμό πολιτικής προστασίας, όπως με το πρόγραμμα «Ξενοκράτης», που άλλωστε δεν προσέλαβε ποτέ χωρική διάσταση.

Θυμίζω το παράδειγμα του Κέντρου  Υγείας στο Μουζάκι  Καρδίτσας, που κατέρρευσε  όταν πλημμύρισε το ποτάμι  με τον Ιανό το Σεπτέμβριο του 2020. Σύμφωνα με το Πολεοδομικό Σχέδιο χωροθετήθηκαν  βασικές λειτουργίες της πόλης μέσα στην παλιά κοίτη του ποταμού, καθώς επίσης χαράχτηκαν  και οικοδομικά τετράγωνα  για την ανέγερση κατοικίας. Δεν μπορεί  όμως να σχεδιάζεις  «συντηρητικά» την πόλη, τοποθετώντας παρόχθια και  μέσα  στην παλιά κοίτη  του ποταμού  Κέντρο Υγείας, Δημαρχείο, Πάρκο  Κυκλοφοριακής Αγωγής, Αγορά, Αθλητικές Εγκαταστάσεις και εκκλησία  γιατί οι εκτάσεις  ανήκουν στο δημόσιο  και δεν χρειάζεται να γίνουν απαλλοτριώσεις  και επειδή τα τελευταία 50 χρόνια δεν  έβρεξε στην περιοχή.

Δεν μαθαίνουμε από τα λάθη μας

Δεν μαθαίνουμε όμως  και από τα λάθη μας. Τρία  χρόνια μετά, δηλαδή το  Σεπτέμβριο  του 2023, η πολιτεία παρέμεινε στον παλιό λανθασμένο σχεδιασμό της με αποτέλεσμα λίγα μέτρα από το Κέντρο Υγείας  στη νέα πλημμύρα με τον Daniel  να καταρρεύσει ένα  διώροφο αθλητικό κέντρο .

Η πολεοδομία οφείλει να προλαμβάνει , αλλά  μπορεί  και με το δομικό σχέδιο ανάπτυξης της πόλης /οικισμού να δώσει τις κατευθύνσεις για την ανασυγκρότηση του χώρου μετά από μια φυσική καταστροφή.

Αυτό θα  επιτευχθεί  καταρχήν με την χαρτογράφηση των απειλών  και την εκτίμηση σεναρίων έντασης  και κλίμακας των αντίστοιχων καταστροφικών φαινομένων και  στη συνέχεια με τον σχεδιασμό  ανάκαμψης  μετά το φαινόμενο  π.χ. αστικών ζωνών εκκένωσης  , χώρων εκτόνωσης, οργάνωση οδικού και μεταφορικού δικτύου.

Θα πρέπει να ξαναχτίσουμε τις πόλεις

 Επίσης θα πρέπει να ξανακτίσουμε τις πόλεις πάνω στις υπάρχουσες πόλεις. Αυτό σημαίνει ότι πρέπει να επέμβουμε στις πόλεις μας  με ένα νέο  μοντέλο  μικτής χρήσης, που μας υπόσχεται αειφόρο δόμηση, ανάπτυξη και καλύτερη διαχείριση των φυσικών πόρων,  με ολοκληρωμένες δράσεις όπως :

• Ανακαίνιση παλαιών ενεργοβόρων κτιρίων – Ενεργειακή αναβάθμιση
•  Ανάπλαση υποβαθμισμένων περιοχών
•  Επανάχρηση εγκαταλειμμένων κτιρίων
•  Διαμόρφωση νέων πράσινων χώρων
•  Αναβάθμιση δημόσιου χώρου
•  Δημιουργία πράσινων και μπλε διαδρομών και δικτύων
•  Ενίσχυση δικτύων Πολιτισμού
•  Βιοκλιματικός-Ενεργειακός Περιβαλλοντικός σχεδιασμός
•  Βιώσιμες μετακινήσεις
•  Εξοικονόμηση ενέργειας – ΑΠΕ
•  Ολοκληρωμένη Διαχείριση Αποβλήτων
• Κυκλική Οικονομία/ προς μία κοινωνία μηδενικών αποβλήτων
•  Καινοτόμες τεχνολογίες
•  Νέες πράσινες θέσεις εργασίας .

Προϋπόθεση όμως όλων είναι η ολοκλήρωση του κτηματολογίου και του Δασολογίου , η  έγκριση των Τοπικών Πολεοδομικών Σχεδίων, και ο χωροταξικός σχεδιασμός.

Σήμερα το 70% της χώρας στερούνται θεσμοθετημένων χρήσεων γης και πάνω από 2000 οικισμοί δεν έχουν εγκεκριμένα όρια με προεδρικό διάταγμα. Επίσης  υπάρχει το μεγάλο θέμα των αγροτικών δρόμων. Το Συμβούλιο της Επικρατείας με σειρά αποφάσεών του και τελευταία το 2018 έχει επανειλημμένως κρίνει ότι οι δρόμοι  εκτός σχεδίου  δεν πρέπει να χαράζονται αυθαίρετα, αλλά θα πρέπει να οργανωθούν ιεραρχικά και να  εγκρίνονται  με στόχο την εξυπηρέτηση πολεοδομικών αναπτύξεων.

Τέλος το σημαντικότερο όλων  είναι η  άμεση κατεδάφιση των αυθαιρέτων κτισμάτων, περιφράξεων και περιτοιχίσεων  σε αιγιαλό, ρέματα, δασικές περιοχές, άλλες προστατευόμενες περιοχές  ή και αλλού όταν ενέχουν κινδύνους καταστροφών.