«Πράσινη» Οικονομία: Ένα βλέμμα στο μέλλον

Του Προμηθέα Περίδη*

«Πράσινη» Οικονομία (Green Economy), «Πράσινα» Ομόλογα (Green Bonds), «Πράσινα» Δάνεια (Green Loans), όροι και οικονομικά προϊόντα άγνωστα προς το παρόν στο ευρύ επενδυτικό κοινό.

Το ταξίδι τους ξεκινάει το όχι και τόσο μακρινό 2007, όταν η Ευρωπαϊκή Επενδυτική Τράπεζα με έδρα το Λουξεμβούργο εξέδωσε το πρώτο «πράσινο» ομόλογο και πιο συγκεκριμένα το πρώτο ομόλογο κλιματικής αφύπνισης (climateawarenessbond).

Το νερό μπήκε στο αυλάκι και από τότε έως και το 2018 εκδόθηκαν από κυβερνήσεις και άλλους θεσμούς «πράσινα» ομόλογα ύψους πάνω από $521 δισεκατομμύρια παγκοσμίως.

Η συνεχιζόμενη εντυπωσιακή άνοδος και δημοτικότητα του συγκεκριμένου προϊόντος φαίνεται και από το γεγονός ότι μόνο το 2019 εκδόθηκαν «πράσινα» ομόλογα ύψους $200 δισεκατομμυρίων παγκοσμίως (ClimateBondsInitiatives, 21/10/2019) δείτε εδώ , όπου μάλιστα το φράγμα των $200 δισεκατομμυρίων το έσπασε το ύψους €150 εκατομμυρίων ελληνικό «πράσινο» ομόλογο της  TERNAENERGY στην Ελλάδα (Ευρωπαϊκή Τράπεζα Ανακατασκευής και Ανάπτυξης / EBRD 22/10/2019)  δείτε εδώ.

Έναλλακτικές πηγές χρηματοδότησης

-Ποιό είναι το πλαίσιο λειτουργίας τους; Ποιοι οι λόγοι που ωθούν την εντυπωσιακή τους άνοδο; Ποιό το νομικό καθεστώς που τα διέπει; Τι τα κάνει «πράσινα»;

-Τα ερωτήματα είναι πολλά και σημαντικά. Το παρόν άρθρο θα προσπαθήσει να δώσει απάντηση σε όλα τα παραπάνω και να φωτίσει ορισμένες πτυχές αυτού του αυξανόμενης δημοτικότητας επενδυτικού προϊόντος.

Αφετηρία ήταν η Παγκόσμια Οικονομική Κρίση του 2007-2009, η οποία είχε σαν αποτέλεσμα εκτεταμένες ρυθμιστικές και νομοθετικές παρεμβάσεις στη λειτουργία του οικονομικού συστήματος γενικότερα και του τραπεζικού συστήματος ειδικότερα. Αυξημένες κεφαλαιακές απαιτήσεις, αυξημένες απαιτήσεις ρευστότητας, πιο αυστηρά όρια δανειακής μόχλευσης και περισσότερες απαιτήσεις διαφάνειας ανάγκασαν τις τράπεζες να περιορίσουν τη διάθεση κεφαλαίων στην αγορά.

Ιδιαίτερα οι μικρομεσαίες επιχειρήσεις δέχτηκαν ένα μεγάλο πλήγμα στη χρηματοδότηση τους καθώς η κάνουλα των τραπεζικών δανείων έκλεινε όλο και περισσότερο. Αυτό είχε σαν αποτέλεσμα τη δημιουργία ενός χρηματοδοτικού κενού το οποίο καλύφθηκε από την αγορά εναλλακτικών επενδυτικών κεφαλαίων και από τους θεσμικούς επενδυτές.

Αυτή η μεταστροφή προς την χρηματοδότηση μέσω  των λεγόμενων αγορών ενισχύθηκε και από την Ευρωπαϊκή Ένωση, μέσω της προώθησης του σχεδίου για τη δημιουργία μίας Ευρωπαϊκής Ένωσης Χρηματοοικονομικών Αγορών (CapitalMarketsUnion), στόχος της οποίας ήταν και είναι η δημιουργία εναλλακτικών πηγών χρηματοδότησης.

Τέλος, στο παγκόσμιο οικονομικό περιβάλλον των χαμηλών επιτοκίων, οι θεσμικοί επενδυτές (κυρίως ασφαλιστικά-συνταξιοδοτικά ταμεία και ασφαλιστικές εταιρείες) αναζητούν νέα επενδυτικά προϊόντα, τα οποία προσφέρουν σταθερές αποδόσεις κάτω από ένα μακροπρόθεσμο επενδυτικό πλάνο, κάτι που τα «πράσινα» επενδυτικά προϊόντα μπορούν να υπηρετήσουν. Επομένως, όλοι οι παραπάνω λόγοι συνολικά έδωσαν μία σημαντική ώθηση στην «πράσινη» αγορά.

Χρηματοοικονομικά της αειφόρου ανάπτυξης

Παρόλη την ανερχόμενη δημοτικότητα τους, τα «πράσινα» προϊόντα δεν είναι μία αυθύπαρκτη ομάδα προϊόντων, αλλά υπάγονται στην κατηγορία των χρηματοοικονομικών προϊόντων αειφόρου ανάπτυξης (sustainable finance products). Ο ορισμός των χρηματοοικονομικών της αειφόρου ανάπτυξης περιλαμβάνει κάθε μορφή χρηματοοικονομικών υπηρεσιών που ενσωματώνει περιβαλλοντικά, κοινωνικά, ή διακυβερνητικά κριτήρια (Environmental, Social or Governance – ESG) για τη λήψη επιχειρηματικών ή οικονομικών αποφάσεων (Trends in SustainableFinancefor 2019- Sustain alytics).

Το 2015, συμφωνήθηκαν από τη διεθνή κοινότητα 17 στόχοι Βιώσιμης ανάπτυξης (Sustainable Development Goals) ως μέρος της Ατζέντας του 2030 για την Βιώσιμη Ανάπτυξη των Ηνωμένων Εθνών (UN 2030 Agenda for Sustainable Development).

Ανάμεσα στους στόχους αυτούς, ιδιαίτερη βαρύτητα έχουν οι στόχοι που αφορούν την κλιματική αλλαγή, την δημιουργία καθαρού και πόσιμου νερού και την παροχή καθαρής και προσιτής ενέργειας.

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή προωθεί την εκπλήρωση όλων των στόχων και την μετάβαση σε μία οικονομία με χαμηλά επίπεδα εκπομπών άνθρακα καθώς θεωρεί ότι  η αειφόρα και η αποδοτική χρήση των πόρων είναι ζωτικής σημασίας για τη διασφάλιση της μακροπρόθεσμης ανταγωνιστικότητας της οικονομίας της ΕΕ (Ευρωπαϊκή Επιτροπή – Σχέδιο Δράσης: Χρηματοδότηση της αειφόρου ανάπτυξης).

Στόχοι ΕΕ

Βασικοί στόχοι της ΕΕ είναι η δημιουργία ενός ενιαίου συστήματος ταξινόμησης για αειφόρες δραστηριότητες, ώστε να κατευθυνθούν οι ροές κεφαλαίων προς αειφόρες επενδύσεις· η διαχείριση χρηματοοικονομικών κινδύνων που προκύπτουν από την κλιματική αλλαγή, την εξάντληση των πόρων, την υποβάθμιση του περιβάλλοντος και από κοινωνικά ζητήματα· και τέλος η ενίσχυση της διαφάνειας και του μακρόπνοου χαρακτήρα των οικονομικών δραστηριοτήτων (Ευρωπαϊκή Επιτροπή – Σχέδιο Δράσης: Χρηματοδότηση της αειφόρου ανάπτυξης).

Οι Ευρωπαϊκές και κρατικές πρωτοβουλίες σε συνδυασμό με την αυξημένη περιβαλλοντική συνείδηση πολλών επενδυτών οδήγησε στην έκδοση το 2019 πάνω από 5000 «πράσινων» ομολόγων και δανείων συνολικής αξίας περίπου $ 255 δισεκατομμυρίων παγκοσμίως (International Monetary Fund – A Greener Future for Finance, Vol.56, No 4).

Αρχές

Παρόλα αυτά, δεν μπορούν όλα τα ομόλογα ή τα δάνεια να θεωρηθούν «πράσινα», ακόμα και αν η επένδυση αφορά το περιβάλλον ή την αειφόρο ανάπτυξη. Για να θεωρηθεί ένα ομόλογο ή ένα δάνειο «πράσινο» πρέπει να πληροί συγκεκριμένες αρχές.

Οι αρχές αυτές αναπτύχθηκαν από την Διεθνή Ένωση Κεφαλαιαγοράς (International Capital Markets Association – ICMA) με σκοπό τη δημιουργία ενός εθελοντικού ρυθμιστικού πλαισίου με οδηγίες και πρότυπα τα οποία θα μπορούν να εφαρμοστούν σε όλα τα «πράσινα» χρηματοοικονομικά προϊόντα. Οι βασικές αρχές είναι 4 και ανάλογα με το προϊόν και τη συναλλαγή μπορούν να εφαρμοστούν και άλλα επιπρόσθετα μέτρα. Οι 4 βασικές αρχές είναι οι ακόλουθες:

• Η χρήση των πόρων (Use of proceeds).
• Η διαδικασία για την αξιολόγηση και επιλογή του ερευνητικού σχεδίου (Process for Project Evaluation and Selection).
• Η διαχείριση των πόρων (Management of Proceeds).
• Γνωστοποίηση (Reporting).

Η χρήση των πόρων είναι συστατικό στοιχείο της «πράσινης» ιδιότητας ενός ομολόγου ή δανείου και σχετίζεται με το να είναι τελείως ξεκάθαρο στα συστατικά έγγραφα του προϊόντος, ο σκοπός για τον οποίο χρειάζεται η χρηματοδότηση. Ο σκοπός πρέπει να αφορά κάποιο πράσινο επιχειρηματικό σχέδιο όπως για παράδειγμα έργα κατά της μόλυνσης του νερού, έργα που αφορούν την επεξεργασία απορριμμάτων κ.α.

Ο δανειολήπτης πρέπει να ενημερώσει πλήρως τους δανειστές-επενδυτές για τη διαδικασία επιλογής και αξιολόγησης του ερευνητικού του σχεδίου και τους λόγους για τους οποίους αυτό μπορεί να συνεισφέρει στην αειφόρο ανάπτυξη.

Οι πόροι που θα συγκεντρωθούν από την έκδοση των ομολόγων ή την παροχή δανειοδότησης, πρέπει να κατατεθούν σε ειδικούς λογαριασμούς ξεχωριστούς από τους άλλους λογαριασμούς του δανειολήπτη ώστε να υπάρχει διαφάνεια όσον αφορά τη διαχείριση των πόρων και τέλος ο δανειολήπτης πρέπει να παρέχει στους δανειστές-επενδυτές πληροφορίες για τον τρόπο χρήσης των πόρων (International Capital Markets Association- GreenBondPrinciples).

Η Ελλάδα

Η Ελλάδα, ως χώρα μέλος της ΕΕ, έχει την ηθική υποχρέωση και τη δυνατότητα να εναρμονίσει ή να προσαρμόσει τη νομοθεσία της με τα «πράσινα» πρότυπα του μέλλοντος. Το γεγονός ότι το ρυθμιστικό πλαίσιο προς το παρόν είναι εθελοντικό έχει συντελέσει στην ράθυμη εφαρμογή του στις εθνικές νομοθεσίες των κρατών μελών της ΕΕ. Αυτό αποτελεί μία χρυσή ευκαιρία για την Ελλάδα να καταστεί ανάμεσα στις πρώτες χώρες με φιλική νομοθεσία προς τις πράσινες επενδύσεις.

Το παράδειγμα του Λουξεμβούργου μπορεί να καταστεί οδηγός για την Ελλάδα. Το Λουξεμβούργο είναι η πρώτη Ευρωπαϊκή χώρα που δημιούργησε το 2016 το πρώτο χρηματιστήριο «πράσινων» επενδυτικών προϊόντων, όπου όλοι οι ενδιαφερόμενοι επενδυτές μπορούν να επιλέξουν «πράσινα» προϊόντα, όπως ομόλογα, μετοχές «πράσινων» εταιρειών και «πράσινα» επενδυτικά κεφάλαια.

Είναι πραγματικά εντυπωσιακό μέσα σε λίγα χρόνια λειτουργίας έχουν εκδοθεί ομόλογα συνολικής αξίας $140 δισεκατομμυρίων και ότι το 50% των πράσινων ομολόγων που έχουν εκδοθεί παγκοσμίως διαπραγματεύονται πλέον στο «πράσινο» χρηματιστήριο του Λουξεμβούργου (Luxembourg Green Exchange-23/01/2020).

Η Ελλάδα θα μπορούσε να δημιουργήσει μια αντίστοιχη δομή που θα ενίσχυε το προφίλ της χώρας παγκοσμίως ως ένας φιλικός προς το περιβάλλον και την αειφόρο ανάπτυξη επενδυτικός προορισμός και θα την καθιέρωνε στη συνείδηση των πολιτών παγκόσμια σαν μία χώρα που προωθεί την περιβαλλοντική προστασία.

Αυτό θα είχε πολλαπλά οφέλη όχι μόνο στο πεδίο της ελληνικής χρηματαγοράς, αλλά και άλλους τομείς της ελληνικής επιχειρηματικότητας όπως για παράδειγμα ο τουρισμός όπου θα μπορούσαμε να προάγουμε ευκολότερα την εικόνα του «πράσινου» ή οικολογικού προορισμού με τη δημιουργία αντίστοιχων «πράσινων» υποδομών. Ας ελπίσουμε να μην μείνουμε για άλλη μία φορά απλοί παρατηρητές των εξελίξεων.

*Ο Προμηθέας Περίδης είναι υποψήφιος διδάκτορας στο Ευρωπαϊκό Πανεπιστημιακό Ινστιτούτο της Φλωρεντίας (European University Institute) με αντικείμενο μελέτης τα εναλλακτικά επενδυτικά κεφάλαια και προϊόντα. Κατέχει πιστοποιητικό από τον οργανισμό Ηνωμένων Εθνών για την κλιματική αλλαγή (UN Climate Change) όσον αφορά τα χρηματοοικονομικά αειφόρου ανάπτυξης (sustainablefinance). Επιπρόσθετα, έχει ολοκληρώσει μεταπτυχιακές σπουδές σε οικονομικό/ποινικό δίκαιο στο LudwigMaximiliansUniversityτου Μονάχου και μεταπτυχιακές σπουδές σε διεθνές τραπεζικό δίκαιο, δίκαιο των χρηματαγορών και χρηματοοικονομικά στο πανεπιστήμιο του Εδιμβούργου. Έχει εργαστεί σαν σύμβουλος δόμησης επενδυτικών προϊόντων, νομικός σύμβουλος και σύμβουλος εταιρικής διακυβέρνησης σε τραπεζικά ιδρύματα και επενδυτικά κεφάλαια του εξωτερικού.