Προετοιμασία αναθετουσών αρχών για δημοπράτηση έργων

Του Ζήση Παπασταμάτη*

ΠΡΟΕΤΟΙΜΑΣΙΑ ΑΝΑΘΕΤΟΥΣΩΝ ΑΡΧΩΝ/ΦΟΡΕΩΝ ΓΙΑ ΔΗΜΟΠΡΑΤΗΣΗ ΕΡΓΩΝ με τον Ν.4412/2016 (ΜΕΡΟΣ Α’)

Οι Αναθέτουσες Αρχές / Φορείς πριν τη δημοπράτηση των Έργου πρέπει να έχουν προβεί στην Ωρίμανση αυτών. Στον νέο Νόμο 4412 /2016 “Δημόσιες συμβάσεις έργων, προμηθειών και υπηρεσιών (προσαρμογή στις Οδηγίες 2014/24/ΕΕ και 2014/25/ΕΕ)” κατ’ απαίτηση του κοινοτικού νομοθέτη εισάγονται νέες διατάξεις σχετικά με την ωριμότητα του προς δημοπράτηση Έργου. Αυτές εκτίθενται αναλυτικά στο Άρθρο 49 “Επάρκεια προϋπολογισμού, ωριμότητα, μελέτες”

Με τον όρο Ωρίμανση ενός έργου εννοούμε την συνολική περίοδο προπαρασκευής, που καλύπτει χρονικά όλο το φάσμα σχεδιασμού, μελετών, ερευνών, αδειοδοτήσεων κτλ. Η Ωρίμανση αποτελεί μία πολύπλοκη και χρονοβόρα διαδικασία και ξεκινάει ξεκινά από την «αίτηση»- απόφαση για την κατασκευή του (Γενικός προγραμματισμός) και καταλήγει στη διαδικασία της δημοπράτησης.

Από την έως τώρα πορεία των Έργων της χώρας μας έχουν εξαχθεί συμπεράσματα σχετικά με τα προβλήματα που έχουν προκύψει κατά τη διάρκεια εκτέλεσης και ολοκλήρωσης των Έργων. Ως τα συνηθέστερα αίτια, προβλήματα και δυσλειτουργίες  που παρατηρούνται κατά τη διαδικασία της Ωρίμανσης θα μπορούσαν να καταγραφούν

• Η άγνοια, συχνά, της αλληλουχίας ενεργειών στη διαδικασία αδειοδότησης από τις υπηρεσίες
• Οι χρονοβόρες και πολύπλοκες διαδικασίες αδειοδοτήσεων, με εμπλοκή πολλών φορέων και ανυπαρξία χρονικού ορίου ανταπόκρισης
• Έλλειψη αποτελεσματικού συντονισμού των διαδικασιών ωρίμανσης έργων και έλλειψη ύπαρξης κεντρικού συντονιστικού οργάνου όλων των εμπλεκομένων αδειοδοτούντων φορέων και Υπηρεσιών (Κτηματικές Υπηρεσίες για απόδοση γής, αιγιαλού, καθορισμός ρεμάτων, Υπηρεσιών έγκρισης ανανέωσης περιβαλλοντικών όρων, Δασαρχεία και Δ/νσεις Δασών για αποχαρακτηρισμό δασικών εκτάσεων κλπ.)
• Προβλήματα χρηματοδότησης μελετών σε χρόνους που να επιτρέπουν τη – χωρίς πίεση και περιορισμούς – υλοποίηση του συνόλου των απαιτουμένων τεχνικών μελετών και υποστηρικτικών ερευνών
• Πλημμελής εφαρμογή των εγκυκλίων σχετικά με την αλληλουχία εκπόνησης των επιμέρους μελετών των έργων
• Χρονοβόρες και πολύπλοκες διαδικασίες απαλλοτριώσεων.

Η αλληλουχία εκπόνησης των μελετών που εκπονούνταν με τον Ν.3316/2005 αναφερόταν και ακολουθούταν σύμφωνα με την Εγκύκλιο 38/2005 του Υ.ΠΕ.ΧΩ.Δ.Ε. Μετά την ψήφιση του Ν. 4412/2016 η ακολουθία  εκπόνησης των μελετών ακολουθείται σύμφωνα με την έκδοση της πρόσφατης Εγκυκλίου 11/ 2018 ΔΝΣβ/ 854/ΦΝ 466 /27-11-2018 (ΑΔΑ : 6ΓΝΥ465ΧΘΞ-9ΟΒ) με θέμα «Οδηγός εκπόνησης μελετών Δημοσίων Έργων του Ν.4412/2016 (Βιβλίο I)» η οποία  Καταργεί την Εγκύκλιο 38/2005 σε ότι αφορά νέες διακηρύξεις Δημόσιων Συμβάσεων Μελετών και ορίζουμε όπως εφεξής οι μελέτες οδικών, λιμενικών, υδραυλικών και κτιριακών έργων, προκηρύσσονται και εκπονούνται σύμφωνα με τις διατάξεις του Ν. 4412/2016 (Βιβλίο I) με τήρηση των διαδικασιών της παρούσας εγκυκλίου.

Σύμφωνα με τον Οδηγό της ΜΟΔ ΑΕ για την Ωρίμανση των Έργων αναφέρονται τα Βασικά βήματα τα οποία οφείλουν να ακολουθούν οι Αναθέτουσες Αρχές και διακρίνονται τα απαραίτητα Στάδια Ενεργειών. Αυτά είναι τα ακόλουθα:

• ΜΕΛΕΤΗ ΣΚΟΠΙΜΟΤΗΤΑΣ ΕΡΓΟΥ

Αρχίζει από τη σύλληψη του έργου, που μπορεί να είναι αίτημα (α) είτε από τους εμπλεκόμενους φορείς, (β) είτε από την τοπική κοινωνία, (γ) είτε από διαπίστωση. Εξετάζεται η σκοπιμότητα κατασκευής του έργου, γιατί πρέπει να γίνει, τι θα εξυπηρετεί, ποια η ανταποδοτικότητα του και ο χρόνος απόσβεσης του, καθώς και η χονδρική εκτίμηση του κόστους κατασκευής

Χρήσιμα σ’ αυτό το στάδιο (όπου δεν υπάρχουν ασφαλή κοστολογικά στοιχεία) τα οποία οδηγούν στην απόφαση κατασκευής ενός έργου είναι (α) Οικονομικά στοιχεία (π.χ. στατιστικά δεδομένα) σχετικά με το κόστος ανά μονάδα έργου (π.χ. ανά χιλιόμετρο οδού ή ανά στρέμμα καλλιέργειας ή ανά τετραγωνικό οικοδομής κ.λ.π ), (β) παράγοντες, αναπτυξιακοί, (γ) παράγοντες κοινωνικοί  κ.λ.π.

• ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΟΣ – ΠΡΟΕΤΟΙΜΑΣΙΑ ΤΟΥ ΕΡΓΟΥ – ΠΡΟΚΑΤΑΡΚΤΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ-ΠΡΟΜΕΛΕΤΗ

Δημιουργία Φακέλου του Έργου (σύμφωνα με την υποχρέωσή του, όπως αυτή απορρέει από τις σχετικές διατάξεις του Ν.4412/2016) από τον Κύριο του Έργου (ΚτΈ – Δημόσιο Φορέα) πριν την ανάθεση των απαιτούμενων μελετών. Ο φάκελος αυτός είναι η ταυτότητα του έργου και πρέπει να περιλαμβάνει:

α. Τους στόχους τους οποίους υπηρετεί το συγκεκριμένο έργο, β. Τη θέση του και την αναμενόμενη μορφή του, γ. πληροφορίες για το έδαφος, τις τοπικές συνθήκες και τις τυχόν ιδιαιτερότητες π.χ. Αρχαιότητες, κοινωνικοί λόγοι κ.λπ., δ. Περιβαλλοντικές επιπτώσεις (στην χλωρίδα, πανίδα κλπ.),. Προσπελασιμότητα -ευκολία κατασκευής, στ. Τεχνική περιγραφή (τεχνικά-λειτουργικά χαρακτηριστικά), ζ.το αναμενόμενο κόστος, η εξασφάλιση πόρων. Προεκτίμηση Αμοιβών Μελετών, η. Εναλλακτικές λύσεις και τέλος θ. Προκαταρκτική αξιολόγηση των δεδομένων του έργου

• ΜΕΛΕΤΗ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΩΝ ΕΠΙΠΤΩΣΕΩΝ – ΕΚΔΟΣΗ ΑΠΟΦΑΣΗΣ ΕΓΚΡΙΣΗΣ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΩΝ ΟΡΩΝ

Εκπόνηση Μελέτης Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων του έργου, η οποία περιλαμβάνει αναλυτικά μέτρα για την προστασία του περιβάλλοντος από τον θόρυβο, την ατμοσφαιρική ρύπανση, τα υγρά απόβλητα- λύματα – απορρίμματα, στερεά απόβλητα και το φυσικό περιβάλλον –χλωρίδα κ.λ.π., τόσο κατά τη διάρκεια της κατασκευής,όσο και κατά τη διάρκεια λειτουργίας του έργου. Μετά την έγκριση της μελέτης εκδίδεται η Απόφαση Έγκρισης περιβαλλοντικών όρων, ή – αντίστοιχα – η Ανανέωση Έγκρισης περιβαλλοντικών όρων (Α,Ε.Π.Ο.),  η οποία  αναφέρει όλους τους όρους και περιορισμούς που πρέπει να τηρούνται απαραίτητα καθόλη τη διάρκεια κατασκευής και λειτουργίας του έργου.

Σύμφωνα με τον Νόμο 4014 / 2011 (με τον οποίο τα έργα και οι δραστηριότητες  κατατάσσονται σε κατηγορίες). Με τον εν λόγω Νόμο επέρχονται ριζικές αλλαγές στην διαδικασία περιβαλλοντικής αδειοδότησης, εφόσον :

• καταργείται η υποχρέωση υποβολής προμελέτης Περιβαλλοντικών επιπτώσεων, και καθίσταται πλέον η υποβολή της προαιρετική
• καταργούνται αλληλοεπικαλυπτόμενες αδειοδοτήσεις (π.χ. άδεια διάθεσης λυμάτων, άδειες διαχείρισης μη επικινδύνων και επικινδύνων αποβλήτων, έγκριση επέμβασης σε δάσος ή δασική έκταση κλπ.) και ενσωματώνονται στην ΑΕΠΟ, για την έκδοση της οποίας καταργούνται οι συνυπογραφές άλλων Υπουργών. Η διάρκεια ισχύος των ΑΕΠΟ αφενός επιμηκύνεται σε: 10 έτη (ή 12 έτη για έργα που διαθέτουν ISO,ή 14 έτη για όσα διαθέτουν EMAS), αφετέρου η διάρκεια ισχύς των υφιστάμενων ΑΕΠΟ παρατείνεται μέχρι τη συμπλήρωση 10ετίας από την έκδοσή τους.

Σε αυτήν πλέον συμπεριλαμβάνονται όλες οι απαραίτητες άδειες – εγκρίσεις που πρέπει να εκδοθούν, σύμφωνα με την κείμενη νομοθεσία από τους συναρμόδιους γνωμοδοτούντες φορείς, π.χ. άδεια διάθεσης λυμάτων και άδειες διαχείρισης μη επικινδύνων και επικινδύνων αποβλήτων(από τις Διευθύνσεις Βιομηχανιών του ΥΠΕΚΑ ή Ανάπτυξης των Περιφερειών), άδειες από Δασικές Υπηρεσίες (Δασαρχείο, Διευθύνσεις Δασών – Διευθύνσεις Συντονισμού και Επιθεώρησης Δασών) του Υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης ή των Αποκεντρωμένων Διοικήσεων,  Εφορείες Αρχαιοτήτων (Βυζαντινών-Προϊστορικών-Νεωτέρων μνημείων κλπ.) του Υπουργείου Πολιτισμού, Διευθύνσεις Αγροτικής Οικονομίας, κ.λ.π., Στρατιωτικές Υπηρεσίες (Γ.Ε.ΕΘ.Α, ΥΕΝ κλπ.), το Συμβούλιο Περιβαλλοντικής Αδειοδότησης του ΥΠΕΚΑ (στις Περιφέρειες αντίστοιχα το Περιφερειακό Συμβούλιο Περιβαλλοντικής Αδειοδότησης (ΠΕΣΠΑ)). Οι ανωτέρω συναρμόδιοι φορείς προτείνουν συγκεκριμένους περιβαλλοντικούς όρους οι οποίοι περιλαμβάνονται στην Απόφαση Έγκρισης περιβαλλοντικών όρων. Η απόφαση έγκρισης των περιβαλλοντικών όρων, αποτελεί προϋπόθεση για την έκδοση των διοικητικών πράξεων που απαιτούνται κατά περίπτωση, σύμφωνα με τις κείμενες διατάξεις για την κατασκευή του έργου.

• ΟΡΙΣΤΙΚΕΣ ΜΕΛΕΤΕΣ –ΑΠΑΛΛΟΤΡΙΩΣΕΙΣ

Εκπονούνται όλες οι απαιτούμενες οριστικές μελέτες που χρειάζονται για την ολοκληρωμένη κατασκευή του έργου με κάθε λεπτομέρεια, με ενσωματωμένες όλες τις πιθανές τροποποιήσεις που πιθανά προκύψουν, από τις ήδη εκπονημένες προηγούμενες μελέτες και να συνοδεύονται από πλήρεις και σωστούς προϋπολογισμούς , σύμφωνα μς τα οριζόμενα στην Εγκύκλιο 11/ 2018 του ΥΜΕ.

Οι απαιτούμενες οριστικές μελέτες που χρειάζονται για την ολοκληρωμένη κατασκευή ενός Έργου επί παραδείγματι Οδοποιίας είναι οι εξής :

α.Οριστική μελέτη οδοποιίας (η οποία θα περιλαμβάνει και τις απαιτούμενες μετατοπίσεις των ΟΚΩ, β. Οριστική γεωτεχνική μελέτη, γ.Οριστική μελέτη τεχνικών έργων, δ. Οριστική μελέτη έργων αποχέτευσης ομβρίων-αποστράγγισης, ε.Οριστική μελέτη έργων αποχέτευσης ακαθάρτων, αν ο δρόμος είναι σε κατοικημένη περιοχή, στ.Οριστική μελέτη ηλεκτροφωτισμού, ζ.Οριστική μελέτη σήμανσης – ασφάλισης και σηματοδότησης του έργου, η. Οριστική μελέτη αποκατάστασης περιβάλλοντος(φύτευση), θ. Επικαιροποίηση ΣΑΥ και ΦΑΥ

Αφού ολοκληρωθούν οι ανωτέρω οριστικές μελέτες και ευρίσκονται στη διαδικασία έγκρισης, συντάσσεται το Κτηματολόγιο της προς κατάληψη περιοχής του έργου, αν χρειάζεται να γίνουν απαλλοτριώσεις και το οποίο περιλαμβάνει κτηματολογικά διαγράμματα και πίνακες. Στη συνέχεια άρχεται η διαδικασία των απαλλοτριώσεων με την κήρυξη της αναγκαστικής απαλλοτρίωσης, διότι προϋπόθεση για να γίνει η κήρυξη, είναι η έκδοση της απόφασης περιβαλλοντικών όρων και η οριστικοποίηση κατάληψης του χώρου του έργου (Έκδοση Κ.Υ.Α ή ΥΠ.ΑΠ., αν ο Κύριος του Έργου είναι το ΥΜΕ)

Η διαδικασία της απαλλοτρίωσης περιλαμβάνει τα εξής στάδια: (Α’) Σύνταξη κτηματολογίου, (β’) Κήρυξη της απαλλοτρίωσης, (Γ’) Διαδικασία αποζημίωσης – κίνηση δίκης για ορισμό τιμής μονάδας- αναμονή για δικάσιμο- απόφαση Μονομελούς Πρωτοδικείου και σύνταξη πίνακα παρακατάθεσης, (Δ’) Παρακατάθεση – δημοσίευση γραμματίου παρακατάθεσης, (Ε’) Συντέλεση της απαλλοτρίωσης, (ΣΤ’) ειδική Πρόσκληση για κατάληψη της απαλλοτριωθείσας έκτασης και τέλος (Ζ’) Κατάληψη της έκτασης.

• ΧΡΗΜΑΤΟΔΟΤΗΣΗ- ΕΞΑΣΦΑΛΙΣΗ ΠΙΣΤΩΣΕΩΝ

Η χρηματοδότηση μπορεί να γίνει από πιστώσεις του ΠΔΕ, από Εθνικούς Πόρους ή και με τη συγχρηματοδότησης της Ε.Ε. Για να γίνει αίτηση για ένταξη σε επιχειρησιακό πρόγραμμα, θα πρέπει να υπάρχει πρόσκληση από τη Διαχειριστική Αρχή ή τον αρμόδιο φορέα. Στη συνέχεια υποβάλλεται από τον κύριο του έργου αίτηση χρηματοδότησης στην αρμόδια Διαχειριστική Αρχή, μαζί με το Τεχνικό Δελτίο Προτεινόμενης Πράξης και τα συνημμένα έγγραφα του. Πριν την έκδοση της απόφασης ένταξης υπογράφεται το σύμφωνο αποδοχής των όρων ένταξης της πράξης. Εν συνεχεία δίδεται η σύμφωνη γνώμη για την ένταξη από την Εθνική Αρχή Συντονισμού/Ειδική Υπηρεσία συντονισμού της εφαρμογής επιχειρησιακών προγραμμάτων και μετά εκδίδεται η απόφαση ένταξης του έργου.  Στη συνέχεια εκδίδεται ο αριθμός του έργου (ενάριθμος έργου), οπότε κλειδώνει ο προϋπολογισμός του. Τέλος ακολουθεί η  έκδοση της Απόφασης Έγκρισης διάθεσης πίστωσης και η έγκριση δημοπράτησης του έργου

Για την εγγραφή του έργου στο ΠΔΕ ακολουθούνται τα εξής βήματα:

• Σε περίπτωση που το έργο συγχρηματοδοτείται από Διαρθρωτικό(ά) Ταμείο(α) της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, η διαδικασία ροής χρηματοδότησης ξεκινάει μετά την έκδοση της Απόφασης Ένταξης του Έργου στο Επιχειρησιακό Πρόγραμμα. Σε αυτή την περίπτωση η υποβολή αιτήματος για χρηματοδότηση ενός έργου από το ΠΔΕ προϋποθέτει την ένταξη του έργου στο Επιχειρησιακό Πρόγραμμα (ΕΠ).
• Η Απόφαση Ένταξης στο ΕΠ εκδίδεται από την αρμόδια Διαχειριστική Αρχή, απευθύνεται στον Τελικό Δικαιούχο και κοινοποιείται στο Φορέα Χρηματοδότησης (Υπουργείο, Περιφέρεια ή ΝΠΔΔ), ο οποίος με βάση την απόφαση αυτή αναλαμβάνει τη χρηματοδότηση του έργου.
• Ο Τελικός Δικαιούχος, με βάση τα χρηματοδοτικά στοιχεία που εγκρίθηκαν από τη Διαχειριστική Αρχή του ΕΠ (προϋπολογισμός και ετήσια κατανομή του), προτείνει στο Φορέα Χρηματοδότησης την εγγραφή του έργου στο ΠΔΕ, στην αντίστοιχη Συλλογική Απόφαση της αρμοδιότητάς του.
• Ο Φορέας Χρηματοδότησης, αφού συγκεντρώσει τα έργα που προβλέπονται από τον ετήσιο προγραμματισμό του (ή το μεγαλύτερο μέρος από αυτά) και τα στοιχεία που οι επιμέρους Τελικοί Δικαιούχοι προτείνουν, εφ’ όσον δεν είναι διαφορετικά από αυτά που η αρμόδια Διαχειριστική Αρχή ενέκρινε, τα προτείνει στο Υπ. Οικονομίας και Οικονομικών για την έκδοση της αντίστοιχης Συλλογικής Απόφασης (ΣΑΕ, ΣΑΕΠ κλπ.).
• Το Υπ. Οικονομίας και Οικονομικών μετά την υποβολή της πρότασης από το Φορέα Χρηματοδότησης (δηλ. το αρμόδιο Υπουργείο, Περιφέρεια ή ΝΠΔΔ) και τη σύμφωνη γνώμη της Αρχής Πληρωμής, εκδίδει τη Συλλογική Απόφαση.
• Η Συλλογική Απόφαση κοινοποιείται στο Φορέα Χρηματοδότησης, στον Τελικό Δικαιούχο, στις Διαχειριστικές Αρχές, έργα αρμοδιότητας των οποίων περιλαμβάνονται στην απόφαση, στην Αρχή Πληρωμής του ΚΠΣ, στο Υπουργείο Οικονομικών και στην Τράπεζα της Ελλάδος.

Κατά την εγγραφή του έργου στο ΠΔΕ εμφανίζονται τα ακόλουθα στοιχεία:

• Η επωνυμία του Τελικού Δικαιούχου που είναι υπεύθυνος για την εκτέλεση του έργου.
• Ο τίτλος του έργου, όπως αυτός αναφέρεται στην Απόφαση Ένταξης στο ΕΠ.
• Ο εγκριθείς από τη Διαχειριστική Αρχή προϋπολογισμός κατά την ένταξη του έργου στο ΕΠ, ο οποίος περιλαμβάνει την Κοινοτική Συμμετοχή (Διαρθρωτικό Ταμείο) και την Εθνική Δημόσια Δαπάνη.
• Η ετήσια κατανομή του ως άνω προϋπολογισμού.
• Ο τίτλος του ΕΠ, στο οποίο έχει ενταχθεί το έργο
• Ο χαρακτηρισμός του τρόπου χρηματοδότησης του έργου

*Του Παπασταμάτη Ζήση Πολιτικού Μηχανικού, MSc “Υπόγεια Έργα»- Εισηγητού ΙΝ.ΕΠ./Εθν. Κέντρου Δημόσιας Διοίκησης & Αυτοδιοίκησης