Προγράμματα αγροτικής ανάπτυξης: τα κίνητρα για επενδύσεις συνεταιρισμών

Του Δημήτρη Οδ. Παπαγιαννίδη,

Γενικός Γραμματέας Ενωσιακών Πόρων & Υποδομών, στο Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων

Τα Προγράμματα  Αγροτικής Ανάπτυξης  και οι δυνατότητες ανάπτυξης της επιχειρηματικότητας, τα κίνητρα επενδύσεων και επένδυσης στη γνώση, στην εκπαίδευση, την συνεργασία, την δικτύωση και την καινοτομία.

Το Πρόγραμμα Αγροτικής Ανάπτυξης 2014-2020 και το Μεσοπρόθεσμο Πρόγραμμα 2021-2022, περιλαμβάνει ένα ευρύ φάσμα από μέτρα και δράσεις τόσο για την ενθάρρυνση της επιχειρηματικότητας και της συλλογικής οργάνωσης των παραγωγών

Οι πολιτικές στήριξης της επιχειρηματικότητας και της συλλογικότητας με τη μορφή αφενός των συνεργατικών σχημάτων όπως συνεταιρισμοί, ομάδες και οργανώσεις παραγωγών, και αφετέρου αγροτικών επιμελητηρίων και εν γένει συλλογικών φορέων για την θεσμική εκπροσώπηση των παραγωγών, συνιστούν βασικό πυλώνα κάθε ολοκληρωμένου στρατηγικού σχεδιασμού για την ανάπτυξη του αγροτικού χώρου.

Η  αντιμετώπιση των σύνθετων σύγχρονων προκλήσεων – κρίσεων και η ενίσχυση της θέσης των παραγωγών στην αλυσίδα αξίας, η μεγέθυνση σε όρους οικονομικούς και κρίσιμης μάζας παραγωγής, η εξασφάλιση οικονομιών κλίμακας για τη μείωση του κόστους παραγωγής και τη διευκόλυνση πρόσβασης σε χρηματοδότηση, μπορούν να επιτευχθούν με την αύξηση του βαθμού συνεργασίας μεταξύ των παραγωγών σε συλλογικές οργανώσεις (συνεταιρισμοί, ομάδες και οργανώσεις παραγωγών) σε συνδυασμό με την εξασφάλιση της θεσμικής τους εκπροσώπησης μέσω συλλογικών φορέων – επιμελητηρίων.

Η συλλογική οργάνωση, επιτρέπει στους παραγωγούς την  αύξηση του βαθμού τυποποίησης – μεταποίησης των παραγόμενων προϊόντων τους και τη γρήγορη ανταπόκρισή τους στις μεταβαλλόμενες απαιτήσεις των καταναλωτών μέσω της υιοθέτησης και εφαρμογής των «σημάτων ποιότητας» (προϊόντα ονομασίας προέλευσης, προϊόντα γεωγραφικής ένδειξης, προϊόντα ιδιοτυπίας στην παραγωγή, βιολογικά προϊόντα, υγιεινότερα τρόφιμα).

Στη κατεύθυνση αυτή, θα πρέπει να ενδυναμώσουμε τους μηχανισμούς ισχυροποίησης της διαπραγματευτικής θέσης των παραγωγών σε σχέση με την βιομηχανία τροφίμων αλλά και τα δίκτυα διανομής, μέσω παρεμβάσεων τόσο του Πρώτου Πυλώνα (Κοινές Οργανώσεις Αγοράς), όσο και του Δεύτερου Πυλώνα της ΚΑΠ με κίνητρα για την σύσταση ομάδων παραγωγών και την υλοποίηση συλλογικών επενδύσεων, με δράσεις προώθησης προβολής για τα προϊόντα ποιότητας, με παροχή ενισχύσεων για την απόκτηση σημάτων ποιότητας, κλπ., ταυτόχρονα με την προώθηση νομοθετικών ρυθμίσεων για την προστασία των παραγωγών από καταχρηστικές συμπεριφορές και αθέμιτες εμπορικές πρακτικές.

Το Πρόγραμμα Αγροτικής Ανάπτυξης 2014-2020 και το Μεσοπρόθεσμο Πρόγραμμα 2021-2022, περιλαμβάνει ένα ευρύ φάσμα από μέτρα και δράσεις τόσο για την ενθάρρυνση της επιχειρηματικότητας και της συλλογικής οργάνωσης των παραγωγών αμιγώς στον πρωτογενή τομέα, όσο και συνολικά στους διαφορετικούς τομείς οικονομικής δραστηριότητας των αγροτικών περιοχών. Πρόκειται για μέτρα και δράσεις που στοχεύουν στην τόνωση της απασχόλησης, την επαγγελματική εκπαίδευση και κατάρτιση, τον συνεργατισμό και τη συλλογικότητα, μέτρα και δράσεις που παρέχουν επενδυτικά κίνητρα, ενώ ταυτόχρονα αξιοποιούν νέα χρηματοδοτικά εργαλεία, καθώς και νέες δομές, μηχανισμούς και πρότυπα ανάπτυξης, όπως

• η πολυλειτουργικότητα,
• η πράσινη οικονομία,
• η κοινωνική επιχειρηματικότητα,
• η συμβουλευτική υποστήριξη,
• η συνεργασία για την προώθηση της καινοτομίας,
• η μεταφορά γνώσης και ενημέρωσης και
• οι δημόσιες επενδύσεις ως μέσο υποστήριξης της κοινωνικής και οικονομικής ένταξης ειδικών κατηγοριών πληθυσμού.

Ειδικότερα, τα μέτρα και οι δράσεις του ΠΑΑ αφορούν στα εξής:

1. Η ενθάρρυνση της συμμετοχής συλλογικών σχημάτων στον πρωτογενή τομέα υλοποιείται στο ΠΑΑ μέσα από το μέτρο των Σχεδίων Βελτίωσης του ΠΑΑ, το οποίο παρέχει υψηλά ποσοστά επιχορήγησης που φτάνουν το 85%, για την υλοποίηση επενδυτικών σχεδίων εκσυγχρονισμού γεωργικών και κτηνοτροφικών εκμεταλλεύσεων.

Αντίστοιχες επενδυτικές ευκαιρίες για συλλογικά σχήματα παρέχονται και στο μέτρο του ΠΑΑ που αφορά στην ενίσχυση επενδύσεων μεταποίησης γεωργικών προϊόντων. Η ενίσχυση κάθε επενδυτικού σχεδίου φτάνει έως το 60% και οι επιλέξιμες επενδύσεις, πέραν από τους παραδοσιακούς κλάδους γεωργικών και κτηνοτροφικών προϊόντων, έχουν διευρυνθεί περαιτέρω σε κλάδους όπως της ζυθοποιίας, αλευροποιίας, αιθέριων ελαίων, κοσμετολογίας και διατροφής, επεξεργασίας καπνού, παραγωγής προϊόντων θρέψης φυτών, παραγωγής αποσταγμάτων από οπωροκηπευτικά ή αμπελοοινικής προέλευσης, κλπ., δημιουργώντας νέες προοπτικές ανάπτυξης καθώς και ευκαιρίες απασχόλησης.

Επισημαίνεται ότι ο συνεργατισμός αποτελεί βασικό μηχανισμό επαγγελματικής διεξόδου για τις γυναίκες των αγροτικών περιοχών και ειδικά των ορεινών, νησιωτικών και μειονεκτικών, καθώς παρέχει τις οικονομικο-κοινωνικές προϋποθέσεις ομαλής πρόσβασης και ενσωμάτωσής τους στην τοπική επιχειρηματικότητα. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι τομείς και οι εναλλακτικές δραστηριότητες που επιλέγουν να δραστηριοποιηθούν οι γυναίκες των περιοχών αυτών μέσω των αγροτικών γυναικείων συνεταιρισμών που συστήνουν, τομείς και δραστηριότητες που περιλαμβάνουν την μικρή μεταποίηση, την βιοτεχνία, την οικοτεχνία και τον αγροτουρισμό.

Στη κατεύθυνση προώθησης του συνεργατισμού στον πρωτογενή τομέα, το ΠΑΑ προβλέπει ειδικό μέτρο για την ενθάρρυνση της σύστασης και λειτουργίας συλλογικών σχημάτων, όπως ομάδων και οργανώσεων παραγωγών, προσφέροντας για μια πενταετία οικονομική ενίσχυση ως ποσοστό επί του τζίρου τους για την κάλυψη των λειτουργικών τους δαπανών.

2. Η ανάπτυξη της επιχειρηματικότητας όμως εκτός από κίνητρα επενδύσεων, προϋποθέτει και επένδυση στη γνώση, στην εκπαίδευση, την συνεργασία, την δικτύωση και την καινοτομία.

Στο ΠΑΑ 2014-2020 προωθούνται δράσεις μεταφοράς γνώσης και ενημέρωσης με στόχο την επαγγελματική κατάρτιση του ανθρώπινου δυναμικού που απασχολείται στους τομείς της γεωργίας, της κτηνοτροφίας και των τροφίμων σε αντικείμενα που σχετίζονται με την εφαρμογή νέων τεχνικών διαχείρισης πόρων (νερό, ενέργεια) και λιπασμάτων, την εγκατάσταση νέων ποικιλιών και καλλιεργειών, την υιοθέτηση νέων καλλιεργητικών πρακτικών, την αναδιάρθρωση και χρηματοοικονομική διαχείριση γεωργικών εκμεταλλεύσεων, την ολοκληρωμένη διαχείριση, την ενσωμάτωση ΑΠΕ καθώς και νέων τεχνολογιών παραγωγής και εμπορίας, όπως η γεωργία ακριβείας, η βιοοικονομία, οι Τεχνολογίες Πληροφόρησης και Ενημέρωσης, η ψηφιακή επιχειρηματικότητα, το ηλεκτρονικό εμπόριο, η ψηφιακή διαχείριση πόρων, κλπ.

Στο ΠΑΑ προβλέπεται η δημιουργία υποδομών παροχής συμβουλευτικών υπηρεσιών από γεωπόνους και κτηνιάτρους προκειμένου να εξασφαλιστεί η απαραίτητη τεχνική και επιστημονική στήριξη των παραγωγών και κυρίως των νέων γεωργών και να ενισχυθεί κατ΄ επέκταση η ανταγωνιστικότητα του πρωτογενή τομέα. Στη κατεύθυνση της συμβουλευτικής υποστήριξης των παραγωγών συμβάλλουν και οι ειδικές δράσεις του ΠΑΑ που ενθαρρύνουν τη συνεργασία και δικτύωση μεταξύ παραγωγών, συλλογικών σχημάτων, ερευνητικών κέντρων, επιχειρήσεων και βιομηχανιών, μη κυβερνητικών οργανώσεων, κλπ, για την προώθηση της καινοτομίας και τη σύνδεση της έρευνας με την γεωργική πρακτική και τις επενδύσεις του πρωτογενή τομέα.

3. Νέες προοπτικές για την προώθηση του συνεργατισμού και ειδικά των γυναικείων συνεταιρισμών δημιουργεί και η πολυλειτουργικότητα του αγροτικού χώρου, ως αναπτυξιακό οικονομικοκοινωνικό μοντέλο.

Η πολυαπασχόληση και η διαφοροποίηση της τοπικής οικονομίας αποτελούν βασικές προτεραιότητες της πολιτικής της Ε.Ε. για την αγροτική ανάπτυξη και την απασχόληση στις αγροτικές περιοχές, ενώ ολοκληρωμένες πρωτοβουλίες, όπως αυτή του LEADER, έχουν ως βασικό στόχο την καταπολέμηση της ανεργίας, την αντιμετώπιση της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού, τη βελτίωση του εισοδήματος των αγροτικών νοικοκυριών και τη συνολικότερη βελτίωση μέσω ιδιωτικών και δημοσίων επενδύσεων του επιπέδου διαβίωσης στις αγροτικές περιοχές, ώστε να αυξηθεί η ελκυστικότητα της υπαίθρου και να δημιουργηθούν οι προϋποθέσεις παραμονής των νέων και των γυναικών στο τόπο τους.

Σημαντικές επίσης ευκαιρίες ανάπτυξης ειδικά της γυναικείας επιχειρηματικότητας μέσα από τον συνεργατισμό προσφέρει και η πράσινη οικονομία, μέσα από την συνεχώς αυξανόμενη ευαισθητοποίηση των καταναλωτών προϊόντων και υπηρεσιών για ποιότητα, ταυτότητα, ασφάλεια και σεβασμό στο περιβάλλον. Η αειφορία και η βιώσιμη ανάπτυξη αποτελούν έννοιες που βρίσκονται στο πυρήνα της λογικής παρέμβασης πολιτικών και προγραμμάτων της Ε.Ε. για την αγροτική ανάπτυξη σε συνδυασμό βεβαίως με την προώθηση της καινοτομίας, της έρευνας και των νέων τεχνολογιών, που η αξιοποίησή τους καθιστά τις γυναίκες αγρότισσες ικανές να μπορούν ακόμη πιο αποτελεσματικά να ενσωματώνονται και να συνεισφέρουν επαγγελματικά στον ιδιαίτερα απαιτητικό πρωτογενή τομέα, ταυτόχρονα με τις υποχρεώσεις τους ως μέλη του αγροτικού νοικοκυριού. Για παράδειγμα, η γεωργία ακριβείας ή και οι διευρυμένες δυνατότητες πρόσβασης και αξιοποίησης των διαδικτυακών υπηρεσιών εκτιμάται ότι θα προσφέρουν σημαντικές νέες ευκαιρίες απασχόλησης, ευέλικτες και περισσότερο προσαρμοσμένες στις ανάγκες των γυναικών της υπαίθρου.

Ανάλογες ευκαιρίες απασχόλησης προσφέρουν η αξιοποίηση περιοχών χαρακτηρισμένων ως ιδιαίτερης φυσικής αξίας, των περιοχών Natura, καθώς και λοιπών περιοχών της υπαίθρου που μπορούν να λειτουργήσουν ως πόλοι πράσινης ανάπτυξης, η παραγωγή και πώληση πιστοποιημένων ποιοτικών προϊόντων των προστατευμένων αυτών περιοχών, η παραγωγή και πώληση προϊόντων βιολογικής γεωργίας και κτηνοτροφίας, αλλά και η ανάπτυξη της οικοξενάγησης και του οικοτουρισμού.

Το ΠΑΑ προσφέρει ενισχύσεις για την παραγωγή γεωργικών και κτηνοτροφικών προϊόντων με φιλοπεριβαλλοντικές καλλιεργητικές πρακτικές, καθώς και ενισχύσεις για την πιστοποίηση της ποιότητας, την προβολή και την προώθηση των πιστοποιημένων ποιοτικών γεωργικών προϊόντων.

Ταυτόχρονα τα τοπικά προγράμματα LEADER προσφέρουν επενδυτικές δυνατότητες σε εναλλακτικές μορφές τουρισμού, όπως ο αγροτουρισμός, οικοτουρισμός, γαστρονομικός τουρισμός, κλπ., συμβάλλοντας αποφασιστικά στην ανάδειξη της τοπικής ταυτότητας, της παράδοσης και των ποιοτικών γεωργικών προϊόντων των αγροτικών περιοχών, καθώς και στην σύνδεση τουρισμού και πολιτισμού με τον πρωτογενή τομέα και το περιβάλλον. Αξίζει να σημειωθεί ότι σε τέτοιου είδους επιχειρηματικές δραστηριότητες, η συμμετοχή των γυναικών, είτε μεμονωμένα είτε μέσα από συνεργατικά σχήματα – γυναικείους συνεταιρισμούς, είναι ιδιαίτερα αυξημένη και φτάνει στα αντίστοιχα προγράμματα και το 60%. Το γεγονός αυτό καταδεικνύει ότι η γυναικεία επιχειρηματικότητα στις αγροτικές περιοχές διαθέτει δυναμική που μπορεί να αναδειχθεί όταν βρει τις κατάλληλες συνθήκες και προϋποθέσεις.

4. Στο ΠΑΑ όμως προβλέπονται και μια σειρά από μέτρα χρηματοδότησης δημοσίων επενδύσεων που συμβάλλουν στην στήριξη της επιχειρηματικότητας στις αγροτικές περιοχές.

Ενδεικτικά αναφέρεται το πρόγραμμα για την ενίσχυση ευρυζωνικών υποδομών σε αγροτικές περιοχές, στις οποίες δεν υπάρχει πρόσβαση σε υπηρεσίες διαδικτύου, συνεισφέροντας στην άρση του απομονωτισμού των περιοχών αυτών, καθώς και στην πρόσβαση των κατοίκων τους σε γνώση, πληροφορίες και υπηρεσίες με το μικρότερο δυνατό κόστος. Η αναβάθμιση των ευρυζωνικών υποδομών είναι προϋπόθεση για την ανάπτυξη εφαρμογών όπως e-health, e-learning, e-inclusion, την εξυπηρέτηση του πολίτη και των επιχειρήσεων στις συναλλαγές τους με το κράτος αλλά και την επέκταση του ηλεκτρονικού εμπορίου που μπορεί να αποτελέσει ένα ακόμα μέσο ενθάρρυνσης της επιχειρηματικότητας.

5. Τοπικά Αναπτυξιακά Προγράμματα LEADER

Επίσης, στην ίδια κατεύθυνση στοχεύουν και οι παρεμβάσεις δημοσίου χαρακτήρα που υλοποιούνται μέσω κυρίως του LEADER και αφορούν στην παροχή κοινωνικών υπηρεσιών και αγαθών και την δημιουργία υποδομών, που ενθαρρύνουν δράσεις κοινωνικής αλληλεγγύης και ενημέρωσης και διευκολύνουν την πρόσβαση των γυναικών στην επιχειρηματικότητα και την απασχόληση, κοινωνικές υπηρεσίες και υποδομές για την δημιουργική απασχόληση και φροντίδα ηλικιωμένων – παιδιών – ατόμων με ειδικές ανάγκες, την ιατροφαρμακευτική φροντίδα και περίθαλψη, την συμβουλευτική υποστήριξη σε γυναίκες και άνεργους, περιβαλλοντικές δραστηριότητες και ευαισθητοποίηση, εξυπηρέτηση πολιτών, πρόσβαση σε ΤΠΕ.

Μέσω του ΠΑΑ 2014-2020 έχουν εγκριθεί και χρηματοδοτούνται 50 τοπικά αναπτυξιακά προγράμματα LEADER που καλύπτουν χωρικά το σύνολο των αγροτικών περιοχών της χώρας μας και υλοποιούνται από τις Αναπτυξιακές Εταιρίες ΟΤΑ κάθε Περιφέρειας (Ομάδες Τοπικής Δράσης).

Ανακεφαλαιώνοντας, οι πολιτικές στήριξης του συνεργατισμού και της επιχειρηματικότητας στις αγροτικές περιοχές δεν είναι μονοσήμαντες ή αποσπασματικές, αλλά συνιστούν μια ολοκληρωμένη αναπτυξιακή στρατηγική που έχει να κάνει όχι μόνο με τον πρωτογενή τομέα αλλά με την συνολικότερη οικονομική και κοινωνική δομή και οργάνωση της υπαίθρου.

Εργοληπτικό Βήμα