ΣΕΠΟΧ: καίρια ζητήματα στην εκπόνηση των μελετών ΤΠΣ-ΕΠΣ

Ο Σύλλογος Ελλήνων Πολεοδόμων και Χωροτακτών (ΣΕΠΟΧ) εξέδωσε ανακοίνωση του, προς την Γενική Γραμματεία Χωρικού Σχεδιασμού και Αστικού Περιβάλλοντος του ΥΠΕΝ, σχετικά με καίρια ζητήματα στην εκπόνηση των μελετών ΤΠΣ-ΕΠΣ, μεταξύ των οποίων θέτει την εκτός σχεδίου δόμηση, τη γεωργική γη, τη φέρουσα ικανότητα, και τις Ειδικές Περιβαλλοντικές Μελέτες (ΕΠΜ).

Ο ΣΕΠΟΧ αναφέρεται σε τηλεδιάσκεψη εργασίας με θέμα: Πρόγραμμα Πολεοδομικής Μεταρρύθμισης «Κωνσταντίνος Δοξιάδης», που πραγματοποιήθηκε με πρωτοβουλία του Γενικού Γραμματέα Χωρικού Σχεδιασμού & Αστικού Περιβάλλοντος ΥΠΕΝ Ευθυμίου Μπακογιάννη, το πρωί της Τρίτης 26 Νοεμβρίου 2024. Σημειώνει ότι «η τηλεδιάσκεψη αποτέλεσε μια θετική πρωτοβουλία και ευκαιρία για αμοιβαία ενημέρωση σχετικά με τα θέματα του προγράμματος» και εν συνεχεία παρουσιάζει τα αποτελέσματα της τηλεδιάσκεψης και τις θέσεις του για τα θέματα που τέθηκαν ως εξής:

Ο ΣΕΠΟΧ, όπως και άλλοι επαγγελματικοί σύλλογοι, προσκλήθηκε να παραστεί και να υποβάλλει σχετικά ερωτήματα. Σε ότι αφορά στις ερωτήσεις του, ο ΣΕΠΟΧ εστίασε στις επιπτώσεις των εκ των υστέρων αλλαγών, που προωθούνται, αναφορικά με τις τροποποιήσεις στο συμβατικό αντικείμενο των μελετών ΤΠΣ η ΕΠΣ, και ειδικότερα στην εκπόνηση των εκθέσεων Φέρουσας Ικανότητας, στα θέματα οριοθέτησης των οικισμών και στην εν γένει πορεία του προγράμματος., ενώ στις τοποθετήσεις του επικεντρώθηκε σε ορισμένα ζητήματα ,που θεωρεί κομβικά για το σχεδιασμό του χώρου.

Σε συνέχεια της ενημέρωσης αρχικά και της συζήτησης που έλαβαν χώρα στο πλαίσιο της τηλεδιάσκεψης, ο ΣΕΠΟΧ καταθέτει τις θέσεις του επί καίριων ζητημάτων, που βρίσκονται στο επίκεντρο της υπό εξέλιξη διαδικασίας εκπόνησης των μελετών ΤΠΣ- ΕΠΣ, αλλά και τυχόν επικείμενες νομοθετικές ρυθμίσεις του ΥΠΕΝ. Παραμένει στόχος του ΣΕΠΟΧ, η συνεισφορά στο δημόσιο διάλογο, ο οποίος θα πρέπει να ενισχυθεί, ώστε το εγχείρημα της ολοκλήρωσης του χωρικού σχεδιασμού να συμβάλλει στη βιώσιμη ανάπτυξη της χώρας. Συγκεκριμένα :

Η εκτός σχεδίου δόμηση

Αν και ρητή αναφορά στην εκτός σχεδίου δόμηση δεν έγινε στη διάρκεια της συνάντησης εργασίας, το θέμα επανερχόταν έμμεσα, μέσω άλλων ζητημάτων που συζητήθηκαν και αναφέρονται παρακάτω. Στο πλαίσιο αυτό θεωρούμε σκόπιμο να επαναλάβουμε ότι πάγια θέση του ΣΕΠΟΧ είναι η κατάργηση της εκτός σχεδίου δόμησης ,μέσω της εφαρμογής σχεδίων γενικευμένων χρήσεων γης με κεντρικό στόχο τον έλεγχο και δραστικό περιορισμό της διάχυσης οικιστικών και άλλων τουριστικών κυρίως, δραστηριοτήτων (μεμονωμένων η και οργανωμένων) στον εξωαστικό χώρο. Στο πλαίσιο μάλιστα της τρέχουσας συγκυρίας, που καθορίζεται από τις περιβαλλοντικές προκλήσεις

και την κλιματική αλλαγή, η προστασία του περιβάλλοντος, η ενίσχυση των παραγωγικών δραστηριοτήτων της υπαίθρου και ειδικότερα η προστασία και διατήρηση της αγροτικής γης, αποτελούν αναγκαία προτεραιότητα. Σημειώνεται ότι η θέση του ΣΕΠΟΧ ενισχύεται από τις αποφάσεις του ΣΤΕ, που ορίζει ότι οι εκτός σχεδίου περιοχές δεν προορίζονται καταρχήν για δόμηση, ή τουριστική εκμετάλλευση και την υποχρέωση αναγνώρισης του οδικού δικτύου. Ο ΣΕΠΟΧ επισημαίνει την αναγκαιότητα περιορισμού των «οδών», που πρόκειται να χαρακτηριστούν ως δημοτικό οδικό δίκτυο, στο πλαίσιο των σχετικών τρεχουσών μελετών.

Η Γεωργική Γη

Η γεωργική γη θα πρέπει να αντιμετωπίζεται στα ΤΠΣ και ΕΠΣ ως ένας πολύτιμος και μη ανανεώσιμος πόρος. Η λειτουργία και ο ρόλος της γίνονται μάλιστα κρισιμότεροι λόγω κλιματικής αλλαγής και για το λόγο αυτό δεν θα πρέπει να αντιμετωπίζεται η γεωργική γη ως περιοχή προς πολεοδόμηση. Η ανάγκη αυτή ενισχύεται από το γεγονός ότι οι χαρακτηρισμοί για τη γεωργική γη Υψηλής Παραγωγικότητας με «διοικητική πράξη» παραμένουν περιορισμένοι. Επομένως, με όρους θεσμικού πλαισίου (ν.4759/2020) το εργαλείο που αρμόζει για την προστασία και ανάδειξή της Γεωργικής γης, ως αξιόλογο φυσικό και πολιτιστικό στοιχείο, είναι αυτό των Περιοχών Προστασίας (ΠΕΠ),όπου μπορούν να τίθενται όροι και περιορισμοί στους όρους δόμησης και στην άσκηση λειτουργιών και δραστηριοτήτων, για λόγους προστασίας του περιβάλλοντος και του τοπίου και όχι εκείνο των Περιοχών Ελέγχου Χρήσεων (ΠΕΧ). Ο λόγος είναι ότι οι τελευταίες στις οποίες, σύμφωνα με τις Προδιαγραφές των μελετών ΤΠΣ περιλαμβάνεται η ΓΓ, στοχεύουν στον περιορισμό των χρήσεων που θα ήταν ασύμβατες με οικιστικές χρήσεις ή την ανάπτυξη παραγωγικών δραστηριοτήτων με πολεοδόμηση.

Η Φέρουσα Ικανότητα

Ο ΣΕΠΟΧ έχει επανειλημμένα διατυπώσει τον προβληματισμό και αντίθεση του με τον τρόπο ενσωμάτωσης στον χωρικό σχεδιασμό της έννοιας της φέρουσας ικανότητας για τον εξής κυρίως λόγο.

Η υποχρέωση εκτίμησης της Φέρουσας Ικανότητας στο πλαίσιο εκπόνησης των πολεοδομικών σχεδίων, στη βάση εφαρμογής μιας διακριτής μεθοδολογικής προσέγγισης συνεπάγεται την ακύρωση του χωρικού σχεδιασμού στον βαθμό που ο καθορισμός της Φέρουσας Ικανότητας ενός τόπου αποτελεί κατεξοχήν αντικείμενο της διεργασίας του πολεοδομικού σχεδιασμού. Δηλαδή ο προσδιορισμός «των ανεκτών ορίων επιβαρύνσεων ή και μεταβολών πέρα των οποίων παύει να υπάρχει ισορροπία μεταξύ του φυσικού περιβάλλοντος, της οικονομίας και της κοινωνίας» ως κριτήριο καθορισμού της θέσης και του μεγέθους της ανάπτυξης με όρους βιωσιμότητας αποτελεί παράγωγο της σχεδιαστικής διεργασίας.

Πάγια θέση του ΣΕΠΟΧ είναι ότι η εκτίμηση της Φέρουσας Ικανότητας για ορισμένους τομείς, όπως ο τουρισμός και άλλες αντίστοιχα έντονες δραστηριότητες, που διαμορφώνουν συνθήκες κορεσμού, σε μια χωρική ενότητα, μπορεί να χρησιμοποιηθεί από τον χωρικό σχεδιασμό ως μία παράμετρος ανάλυσης του όποιου χωρικού επιπέδου αναφοράς, δεδομένου ότι υπάρχουν σχετικοί επιστημονικοί δείκτες γενικής αποδοχής. Τόσο οι μεθοδολογικές ασάφειες και κενά που εντοπίζονται στα πολεοδομικά σταθερότυπα ως προς την εκτίμηση της φέρουσας ικανότητας σε συνδυασμό με την έλλειψη δεικτών όσο και η τρέχουσα θεώρηση της ως «διαχειριστικού εργαλείου» δημιουργούν ιδιαίτερο προβληματισμό ως προς την εννοιοδότηση του όρου της Φέρουσας Ικανότητας αλλά, κυρίως, ως προς τη σκοπιμότητα εφαρμογής της.

Στη βάση των παραπάνω, διαφαίνεται ότι ο λόγος ενσωμάτωσης της Φέρουσας Ικανότητας στον χωρικό σχεδιασμό, με αυτόν τον τρόπο, είναι η ακύρωση του ολοκληρωμένου χαρακτήρα του χωρικού σχεδιασμού με στόχο την περαιτέρω ενίσχυση της «ευελιξίας» του. Ειδικότερα, η εργαλειοποίηση της Φέρουσας Ικανότητας σε συνδυασμό με τη μονοδιάστατη συνάρτηση της με την επάρκεια τεχνικών υποδομών ως κυρίαρχο κριτήριο καθορισμού των χρήσεων γης και η ταυτόχρονη υποβάθμιση παραμέτρων όπως η εξάντληση φυσικών πόρων, οι οικονομικές επιπτώσεις στην τοπική κοινωνία κλπ., καθιστά την προκρινόμενη αυτή μεθοδολογική προσέγγιση βασικό εργαλείο νομιμοποίησης της αέναης μεγέθυνσης επιλεγμένων δραστηριοτήτων και χρήσεων, κυρίως των τουριστικών.

Ο ΣΕΠΟΧ θεωρεί ότι τα σημαντικά και αναπάντητα ερωτήματα που εγείρονται κυρίως, αλλά όχι μόνον, αναφορικά με την προτεραιοποίηση και το κόστος παροχής των υποδομών που θα κριθεί ότι απαιτούνται ώστε να προωθηθούν οι όποιες επενδύσεις, αφήνουν μικρό περιθώριο αισιοδοξίας για το χωρικό αποτύπωμα του προγράμματος Πολεοδομικής Μεταρρύθμισης με όρους κοινωνικής συνοχής, διατήρησης των φυσικών και πολιτιστικών πόρων της χώρας (που είναι αναγκαίοι και για την οικονομική ανάπτυξη), κάλυψης των αναγκών και αναβάθμισης της ποιότητας ζωής των πολιτών.

Οι Ειδικές Περιβαλλοντικές Μελέτες (ΕΠΜ)

Η παράλληλη εξέλιξη των μελετών ΕΠΜ και ΤΠΣ-ΕΠΣ εγείρει το ενδεχόμενο προτάσεων διαφορετικών χρήσεων στον ίδιο χώρο με όμοια νομικά εργαλεία (Π. Διατάγματα). Ενώ, υπάρχει το ενδεχόμενο ανάγκης θεσμοθέτησης και άλλου τύπου ζωνών, κατά βάση αρχαιολογικών, μετά από νεότερα στοιχεία. Η απόφαση για το ποιο νομικό καθεστώς θα διέπει τελικά το συγκεκριμένο χώρο δεν μπορεί να προκύπτει από χρονολογικό κριτήριο (χρονολογική προτεραιότητα), διότι παρόμοια παραδοχή θα αποτελούσε παρεμπόδιση του έργου των διαφορετικών επιστημονικών ειδικοτήτων, που ενεργούν στην ίδια περιοχή: είναι σαφές ότι χρήσεις γης αποδεκτές με βάση την περιβαλλοντική τους επιβάρυνση, μπορεί να κρίνονται μη συμβατές από χωροταξική-πολεοδομική άποψη, ή να αποκλείονται εντελώς για λόγους αρχαιολογικής διαφύλαξης και προστασίας. Επομένως, το θέμα της επαλληλίας διαφορετικών χωρικών ρυθμίσεων χρήζει ειδικής νομοθετικής αντιμετώπισης χωρίς απλουστευτικές πρακτικές .

Τέλος, ο ΣΕΠΟΧ διατυπώνει έντονη ανησυχία και επιφυλάξεις ως προς:

-την επικείμενη, σύμφωνα με σχετικές αναγγελίες, «νομοθετική μεταρρύθμιση», με την οποία προωθείται περαιτέρω η «ευελιξία» των πολεοδομικών σχεδίων (ΤΠΣ,ΕΠΣ). Εκτιμάται μάλιστα ότι η ρύθμιση αυτή σε συνδυασμό με τις ασάφειες για την εκτίμηση της Φέρουσας Ικανότητας επιτρέπει μελλοντικά την υπέρβαση της βιώσιμης χωρικής ανάπτυξης με την προϋπόθεση πραγματοποίησης έργων υποδομών αναγκαίων για τη μεγέθυνση «επιλεγμένων» χρήσεων

-τις εκ των υστέρων προωθούμενες τροποποιήσεις στη διαδικασία εκπόνησης των μελετών ΤΠΣ-ΕΠΣ, όπως: η υποχρέωση εκπόνησης Έκθεσης Φέρουσας Ικανότητας, η έκδοση μιας διαπιστωτικής πράξης Βεβαίωσης Ωριμότητας χωρίς τις αναγκαίες διευκρινήσεις η και κατευθύνσεις ως προς το περιεχόμενο της κ.ά. Πρακτικές που υπερβαίνουν ισχύουσες συμβατικές προδιαγραφές και πάγιες αρμοδιότητες επίβλεψης με αποτέλεσμα: την τροποποίηση του συμβατικού αντικειμένου των αναθέσεων με τη συνεπαγόμενη αύξηση του μελετητικού αντικειμένου και τις χρονικές καθυστερήσεις στην ολοκλήρωση των μελετών, την αδιαφάνεια στη διαδικασία επίβλεψης και τελικά την ακύρωση του χωρικού σχεδιασμού