ΣτΕ: αποφάσεις «σκούπα» για αγροτικές και ιδιωτικές δασικές εκτάσεις

Του Αργύρη Δεμερτζή/

Με δύο διαδοχικές αποφάσεις του ΣτΕ τινάζονται στον αέρα οι νομοθετικές απόπειρες δύο διαδοχικών κυβερνήσεων της περιόδου 2012-2017 να τακτοποιήσουν χιλιάδες ιδιοκτησίες σε δάση, δασικές,  χορτολιβαδικές και αγροτικές εκτάσεις και φέρνουν τη σημερινή κυβέρνηση αντιμέτωπη με νέα δεδομένα αυστηρής και απαρέγκλιτης προστασίας της διεκδικούμενης από το δημόσιο και χαρακτηρισμένης ως δασικής περιουσίας.

Πρόκειται για τη νέα απόφαση του ΣτΕ (709/2020), που βάζει «τέλος» στην εξαγορά δημοσίων εκτάσεων από ιδιώτες, η οποία  ακυρώνει νόμο του 2012 και την πρόσφατη άλλη απόφαση του ΣτΕ (710/2020),  που έκρινε αντισυνταγματική τη νομοθετική ρύθμιση του 2017 για την εξαγορά καταπατημένων και εκχερσωμένων δασικών εκτάσεων από αγρότες που τις καλλιεργούν.

Η κάθε μία από τις δύο αποφάσεις του ΣτΕ και συνδυαστικά  μεταξύ τους,  προκαλούν μεγάλες ανατροπές στις ακολουθούμενες διαδικασίες ολοκλήρωσης των δασικών χαρτών, στις νέες πρωτοβουλίες τακτοποίησης δασικών αυθαιρέτων και στις επιδοτήσεις αγροτικών προϊόντων, που καλλιεργούνται σε δασικές εκτάσεις γεωργικής χρήσης.

Τέλος  στην εξαγορά δημοσίων εκτάσεων

Νέα απόφαση του ΣτΕ αντιμετωπίζει ως καταπατητές όσους κατέχουν δασικές,  χορτολιβαδικές και αγροτικές, διεκδικούμενες από το δημόσιο εκτάσεις,  και οδηγεί στην έξωση τους από αυτές και σε οριστική κατεδάφιση αυθαιρέτων κτισμάτων εντός αυτών, καθώς ακυρώνει τη δυνατότητα που τους έδωσε η νομοθεσία να  εξαγοράσουν τις εκτάσεις έναντι καταβολής τιμήματος.

Συγκεκριμένα η Ολομέλεια του Ανώτατου Ακυρωτικού Δικαστηρίου έκρινε ότι είναι αντισυνταγματική η διάταξη εκείνη του νόμου 4061/2012  που παρέχει τη δυνατότητα στους αυθαιρέτως κατέχοντες δημόσια κτήματα, τουλάχιστον από την 5.6.1993 και μετά να τα εξαγοράσουν, με μηνιαίες μάλιστα δόσεις σε ύψος ίσο προς τις  αντικειμενικές ή  αγοραίες αξίες τους.

Υπενθυμίζεται ότι με το άρθρο 23 του νόμου 4061/2012, παρέχεται η δυνατότητα σε όποιον κατέχει ακίνητο-κτήμα, το οποίο διαχειρίζεται το υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης, να υποβάλλει αίτηση εξαγοράς του, εφόσον αποδεικνύει την κατοχή του πριν την 5.6.1993 και η επιφάνειά του δεν υπερβαίνει τα 10 στρέμματα.

Η απόφαση του ΣτΕ

Ειδικότερα, η Ολομέλεια του ΣτΕ  με την υπ΄  αριθμ. 709/2020 απόφασή της, έκρινε ότι οι ρυθμίσεις του άρθρου 23 του ν. 4061/2012 (διαχείριση και προστασία ακινήτων υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης και ρύθμιση εμπραγμάτων δικαιωμάτων) αποσυνδέουν το δικαίωμα εξαγοράς των δημοσίων εκτάσεων από πρόσωπα τα οποία δικαιούνται  αποκατάστασης.

Αυτό έχει ως αποτέλεσμα, σύμφωνα με την Ολομέλεια του ΣτΕ,  να παραβιάζονται οι συνταγματικές αρχές της ισότητας των πολιτών και του κράτους δικαίου, καθώς επιβραβεύουν τους καταπατητές της δημόσιας περιουσίας, παρέχοντάς τους έτσι το δικαίωμα να αποκτήσουν νόμιμο τίτλο κυριότητας.

Οι σύμβουλοι Επικρατείας διευκρινίζουν ότι η επίμαχη ρύθμιση του άρθρου 23 του ν. 4061/2012 αποσυνδέει το δικαίωμα εξαγοράς του δημοσίου κτήματος από κάθε προϋπόθεση, άλλη πέραν: 1) της κατοχής του τουλάχιστον από την 5.6.1993 και μετά  και 2)  της καταβολής του σχετικού τιμήματος.

Κατά το παρελθόν (1951 και 1977) ίσχυαν αντίστοιχες νομοθετικές  διατάξεις οι οποίες όμως είχαν αφενός γνήσιο αποκαταστατικό σκοπό και αφετέρου υπήρχε διάκριση μεταξύ αστικών και αγροτικών ακινήτων, κάτι που με το επίμαχο νομοθετικό πλαίσιο του 2012, δεν ισχύει, αλλά αντίθετα εξομοιώνονται ανόμοιες μεταξύ τους καταστάσεις (που πρέπει από το νομοθέτη να διαχειρίζονται  με διαφορετικό τρόπο), κάτι το οποίο όμως δεν είναι ανεκτό από τις Συνταγματικές επιταγές.

Τέλος, το παλαιό νομοθετικό πλαίσιο, έθετε  προϋποθέσεις ως προς την κατοχή του ακινήτου του δημοσίου. Δηλαδή, εάν επρόκειτο για γεωργική έκταση απαιτείτο  η συστηματική καλλιέργειά της και εάν επρόκειτο για πρόσωπο που είχε το δικαίωμα αποκατάστασης, έπρεπε κατά κύριο επάγγελμα να είναι γεωργός , κ.λπ.

Αντισυνταγματικές οι ρυθμίσεις για τα ξεχερσωμένα δάση

Χάνουν τις επιδοτήσεις και τις περιουσίες τους χιλιάδες αγρότες μετά από νέα  απόφαση του ΣτΕ για τις εξαγορές εκχερσωμένων δασικών εκτάσεων.

Η απόφαση 710/2020 της Ολομέλειας του ΣτΕ έκρινε ως αντισυνταγματικές τις ρυθμίσεις για τα ξεχερσωμένα δάση και τις δασικές εκτάσεις για γεωργική χρήση πριν και μετά το έτος 1975, ακυρώνοντας τη νομοθετική ρύθμιση του 2017 για την εξαγορά καταπατημένων και εκχερσωμένων δασικών εκτάσεων από αγρότες που τις καλλιεργούν.

Η απόφαση αυτή ελήφθη από το ΣτΕ μετά από την προσφυγή της Πανελλήνιας Ένωσης Δασολόγων Δ.Υ. (ΠΕΔΔΥ) και του ΓΕΩΤΕΕ και αφορούσε στη συνταγματικότητα τεσσάρων υπουργικών αποφάσεων, με τις οποίες ορίζονται πτυχές της διαδικασίας εξαγοράς παράνομα εκχερσωμένων δασών και δασικών εκτάσεων. Να σημειωθεί ότι η σχετική δυνατότητα έπειτα από διαδοχικές παρατάσεις έχει πλέον καταληκτική ημερομηνία έως τις 8 Αυγούστου 2020 .

Έτσι οι ιδιοκτήτες εκχερωσμένων δασικών εκτάσεων, κυρίως αγροτικής γης, οι οποίοι ευθυγραμμίστηκαν με τις νομοθετικές προβλέψεις και τις προτροπές της επίσημης πολιτείας και τα τρία τελευταία χρόνια υπέβαλλαν στα Δασαρχεία αιτήσεις εξαγοράς των εκτάσεων τους, τώρα κινδυνεύουν μαζί με αγροτικές επιδοτήσεις για τις καλλιέργειες τους, να χάσουν όσο χρήματα έχουν πληρώσει για την εξαγορά, τις ενστάσεις στους δασικούς χάρτες αλλά και τις ίδιες τις περιουσίες τους.

Με προοπτική να καλυφθούν οι αγρότες και να ολοκληρωθούν οι δασικοί χάρτες η πρώτη σχετική νομοθετική  ρύθμιση έγινε το 2014 και διευρύνθηκε το 2017, περιλαμβάνοντας και εκτάσεις που εκχερσώθηκαν πριν από το 1975, οπότε και τροποποιήθηκε το Σύνταγμα της Ελλάδας.

Η υπόθεση υπολογίζεται ότι  αφορά συνολικά περί τα 2 εκατομμύρια καλλιεργήσιμες σήμερα εκτάσεις πανελλαδικά. Σύμφωνα με στοιχεία του υπουργείου Περιβάλλοντος, μέχρι στιγμής έχουν κατατεθεί στις Διευθύνσεις Δασών των Αποκεντρωμένων Διοικήσεων 74.395 αιτήσεις που αντιστοιχούν σε 370.294 στρέμματα, εκ των οποίων επιδοτούνται μέσω του ΟΠΕΚΕΠΕ (Οργανισμός του υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης) 351.245, δηλαδή το 95%. Ειδικότερα μόνο για τις περιοχές όπου έχει μέχρι στιγμής καταρτιστεί δασικός χάρτης το πρόβλημα αφορά:

• στη Λάρισα 62.547 στρέμματα,
• στη Μαγνησία 59.617 στρέμματα,
• στην Ηλεία 53.170 στρέμματα,
• στη Χαλκιδική 55.752 στρέμματα,
• στη Μεσσηνία 29.161 στρέμματα,
• στην Πιερία 21.489 στρέμματα,
• στην Αχαΐα 12.805 στρέμματα,
• στη Λακωνία 12.170.

ΟΠΕΚΕΠΕ

Μάλιστα ο ΟΠΕΚΕΠΕ καλούσε τους αγρότες τους παραγωγούς να τακτοποιήσουν τις υποθέσεις που αφορούν τους κυρωμένους δασικούς χάρτες και συγκεκριμένα εφόσον η έκταση έχει χαρακτηριστεί ΔΑ ή ΧΑ (και δεν είναι ιδιωτικό χορτολίβαδο), ο πολίτης πρέπει να προβεί ως τις 08/08/2020 στις παρακάτω ενέργειες :
1.Να υποβάλλει αίτηση ατελώς στο Δασαρχείο της περιοχής:
είτε για εξαγορά της έκτασης εφόσον η εκχέρσωση έχει γίνει προ του 1975,
είτε για χρήση (έγκριση επέμβασης) της έκτασης εφόσον η εκχέρσωση έχει γίνει μέχρι το 2007.

• Εάν αιτηθεί την εξαγορά, τότε θα χρειαστεί να υποβάλλει στο Δασαρχείο:

-Αίτηση εξαγοράς
-Τοπογραφικό διάγραμμα με συντεταγμένες κορυφών, βασιζόμενες στο Εθνικό Γεωδαιτικό Σύστημα Αναφοράς (ΕΓΣΑ 87)
-Αποδεικτικό χρήσης της έκτασης προ του 1975

• Εάν αιτηθεί την χρήση ( έγκριση επέμβασης), τότε θα χρειαστεί να υποβάλλει στο Δασαρχείο:

-Αίτηση χρήσης (έγκριση επέμβασης)

-Τοπογραφικό διάγραμμα με συντεταγμένες κορυφών, βασιζόμενες στο Εθνικό Γεωδαιτικό Σύστημα Αναφοράς (ΕΓΣΑ 87)

Η απόφαση του ΣτΕ

Σύμφωνα με ανάλυση της Γραμματής Μπακλατσή, η οποία είναι εξιεδικευμένη αγρονόμος τοπογράφος,  πολεοδομός μηχανικός, το ανώτατο ακυρωτικό δικαστήριο έκρινε, ότι η κατ΄ άρθρο 47 παρ. 5-13 του ν. 998/1979 εξαγορά δασών και δασικών εκτάσεων που εκχερσώθηκαν προ του 1975 αυτογνωμόνως, προκειμένου να καλλιεργηθούν και η μεταβίβαση κυριότητας έναντι τιμήματος στους κατόχους τους, υπό την προϋπόθεση ότι η αγροτική χρήση συνεχίζεται έως την έκδοση της πράξεως εξαγοράς και θα συνεχισθεί και στο μέλλον, αντίκεινται προς τα άρθρα 24 παρ. 1 και 117 παρ. 3 του Συντάγματος, όπως βασίμως προβλήθηκε με τον σχετικό λόγο ακυρώσεως.
Επίσης με την ίδια απόφαση το τμήμα ομόφωνα έκρινε ότι, η διάταξη του άρθρου 47Β του ν. 998/1979, με την οποία παρέχεται δυνατότητα υποβολής αιτημάτων με το ως άνω περιεχόμενο χωρίς χρονικό περιορισμό, αντιβαίνει στο Σύνταγμα κατά τα βασίμως προβληθέντα από την Π.Ε.Δ.Δ.Υ και το ΓΕΩΤ.Ε.Ε
Συγκεκριμένα, η προβλεπόμενη έγκριση επέμβασης νομιμοποιεί τις εκχερσώσεις που έγιναν αυθαιρέτως σε δάση και δασικές εκτάσεις, μετά την ισχύ του Συντάγματος του 1975 και έως την 7η Μαρτίου 2007 και την αλλαγή χρήσεως των εκτάσεων από δασικές ή και αναδασωτέες σε αγροτικές, κατά παράβαση των άρθρων 24 παρ. 1 και 117 παρ. 3 του Συντάγματος.
Επιπλέον, η μεταβίβαση της χρήσεως των εν λόγω εκτάσεων προς τους καλλιεργητές δημιουργεί μεταγραπτέο, μεταβιβάσιμο και εμπορεύσιμο τίτλο, με οικονομική αξία, και δημιουργεί αδικαιολόγητη ευμενή μεταχείριση των αυθαιρέτως καλλιεργησάντων δάση και δασικές εκτάσεις.
Με τον τρόπο αυτό, το άρθρο 47Β του ν. 998/1979 καλύπτει, κατά την απόφαση, όπως και στην περίπτωση του άρθρου 47 παρ. 5 επ. του νόμου, εκχερσώσεις που έχουν γίνει κατά τα οριζόμενα στον νόμο χρονικά διαστήματα (1975-2007) ανεπιλέκτως και ασυνδέτως προς κρατικούς αναπτυξιακούς σκοπούς και, ως εκ τούτου, δεν προκύπτει ότι η ρύθμιση αυτή έχει αποτελέσει προϊόν στάθμισης μεταξύ της υποχρέωσης προστασίας του περιβάλλοντος και των δασικών εκτάσεων και της ανάπτυξης της εθνικής οικονομίας, ούτε ότι εξυπηρετείται ανάγκη με ιδιαίτερη κοινωνική, εθνική ή οικονομική σημασία που θα δικαιολογούσε, όλως κατ΄ εξαίρεση, την έγκριση της επέμβασης, σύμφωνα με το άρθρο 117 παρ. 3 του Συντάγματος.
Με τα δεδομένα αυτά, το Δικαστήριο έκρινε ότι οι διατάξεις του άρθρου 47 παρ. 5 επ. του ν. 998/1979, κατά το μέρος που αναφέρονται σε εκχερσώσεις που έγιναν αυθαιρέτως καθώς και οι διατάξεις του άρθρου 47Β του ιδίου νόμου, αντίκεινται στο Σύνταγμα και δεν μπορούν να παράσχουν νόμιμο έρεισμα στις προσβληθείσες πράξεις, οι οποίες και θα πρέπει να ακυρωθούν, δεδομένου ότι καθορίζουν τον τρόπο και τη διαδικασία της μεταβίβασης κυριότητας ή χρήσης και χορήγησης αδείας επέμβασης, τη διαδικασία ανταλλαγής δεδομένων μεταξύ ΟΠΕΚΕΠΕ, ΕΚΧΑ και δασικών υπηρεσιών, προκειμένου περί εκτάσεων δηλωθεισών στο ΟΣΔΕ και περιλαμβανομένων σε αναρτημένους δασικούς χάρτες ή τα υποδείγματα των σχετικών πράξεων.