Στοές: η απώλεια δημόσιου χώρου de facto πολεοδομικός μετασχηματισμός της πόλης

Από τον Βασίλη Σγούτα*

Οι καταλήψεις στοών και δημόσιων χώρων «νομιμοποιούνται» μέσω του εισπρακτικού μηχανισμού των δήμων. Συνήθως καταλαμβάνεται ο χώρος από τα τραπεζοκαθίσματα, μετά μετράει τα τετραγωνικά ο δήμος και έτσι η πληρωμή λειτουργεί σαν άφεση αμαρτιών.

Στοά Ορφέως – η ιστορική στοά της Αθήνας

Στοές

Οι περισσότερες διαμπερείς στοές της Αθήνας, με εξαίρεση ορισμένες, όπως η Στοά Αρσάκη, που περιλαμβάνονται στο ρυμοτομικό, είναι ιδιόκτητες. Στο βαθμό που το επιτρέπουν οι ιδιοκτήτες των κτιρίων, όπως σχεδόν πάντα γίνεται, οι διαμπερείς αυτές στοές είναι κοινόχρηστες, με ότι θετικές επιπτώσεις αυτό συνεπάγεται για την κυκλοφορία των πεζών, αλλά και την εμπορικότητα των καταστημάτων. Οι παρόδιες στοές είναι κοινόχρηστες, και σε τυχόν κατεδάφιση ενός κτιρίου και ανέγερση νέου στη θέση του, «επαναλαμβάνονται» στο νέο κτίριο με άλλα μορφολογικά χαρακτηριστικά, προσαρμοσμένα, όπως είναι φυσικό, στην αρχιτεκτονική του νεοαναγειρόμενου κτιρίου.

Στοά Εμπόρων – άλλη μια ιστορική στοά του κέντρου

Το ιστορικό του τρόπου εφαρμογής του νομοθετικού πλαισίου που κατέστησε υποχρεωτική τη δημιουργία παρόδιων στοών σε περιοχές του κέντρου της Αθήνας δίνει ανάγλυφη την εικόνα του πολεοδομικού παραλογισμού που χαρακτηρίζει την εξέλιξη της πόλης. Το όλο σκεπτικό των παρόδιων στοών βασιζόταν σε μια απλή, αλλά πολύ ουσιαστική, ιδέα. Η ανέγερση κάθε νέου κτιρίου θα προσέθετε στον αστικό ιστό και μια νέα παρόδια στοά. Και, προοδευτικά, οι ανεγειρόμενες στοές θα άρχιζαν να ενώνονται δημιουργώντας συνεχείς παρόδιες στοές, με όλα τα θετικά για την κυκλοφορία των πεζών, ιδιαίτερα σε ώρες βροχής και καύσωνα. Όπως βλέπουμε και απολαμβάνουμε σε τόσες πόλεις του εξωτερικού. Αλλά και σε λίγες περιπτώσεις στην Αθήνα – με χαρακτηριστικότερο πετυχημένο παράδειγμα την οδό Ομήρου μεταξύ Πανεπιστημίου και Σταδίου. Κάπως έτσι φαντάζεται κανείς ότι είχαν οραματιστεί αυτές τις στοές οι δημιουργοί τους, με πρώτο τον Προκόπη Βασιλειάδη.

Σκουφά & Λυκαβηττού – όταν μια δημόσια στοά γίνεται ιδιωτικής χρήσης

Και φτάνουμε στο σήμερα. Ενώ κάποιες νέες στοές σε νέα κτίρια, αργά αλλά σταθερά, αυξάνουν το πλήθος των στοών, έχουμε γίνει μάρτυρες της προοδευτικής κατάργησης τους στην πράξη. Με κυριότερο ένοχο τα καταστήματα εστίασης. Η αρχή γίνεται με τραπεζάκια έξω, ακολουθούν τα κλεισίματα με πλαστικά τα οποία, με τον καιρό, αντικαθίστανται με πιο μόνιμα υλικά. Προστίθεται εξαερισμός και θέρμανση, και έτσι ολοκληρώνεται η πλήρης οικειοποίηση του δημόσιου χώρου της στοάς. Και όπου οι στοές είναι επικλινείς, δεν αργεί, σε πολλές περιπτώσεις, η προσθήκη επίπεδων πλατωμάτων που, με απλά λόγια, σημαίνει την διακοπή της συνέχειας των στοών λόγω των αναβαθμών που δημιουργούνται. Με ότι κινδύνους αυτό επισύρει για την κυκλοφορία των πεζών.

Σόλωνος & Μασσαλίας – κατάληψη στοάς και στο δάπεδο και στον αέρα

Το ισόγειο κτιρίου στην γωνία Μασσαλίας και Σόλωνος δίνει ανάγλυφη την εικόνα της κατάντιας – πλατώματα στα δάπεδα, πλαϊνά πετάσματα, ακόμα και κατασκευή παταριού στο πάνω μέρος της στοάς. Ο νόμος περί τακτοποίησης αυθαιρέτων σίγουρα συντελεί στο χάλι, όπως και οι Δήμοι που εισπράττουν, αντί να νοιάζονται για τον πολίτη. Αλήθεια, σε όλο αυτό το ξεχαρβάλωμα, που υπεισέρχεται ο πολίτης και τα δικαιώματα του; Δεν είναι δυνατόν να μην έφτασε η ώρα μιας πιο δυναμικής διεκδίκησης ώστε να πάψουν οι πολίτες να είναι ανήμποροι θεατές του de facto πολεοδομικού μετασχηματισμού της πόλης τους.

*Βασίλης Σγούτας: Αρχιτέκτων. Μετά την Νότιο Αφρική και το Ιράκ, σταδιοδρομεί από το 1961 ως εταίρος του Κώστα Σγούτα και από το 1999 με τον Δημήτρη Σγούτα. Αντιπρόεδρος ΣΑΔΑΣ 1983-1984, μέλος Αντιπροσωπείας ΤΕΕ 1984-2006, Πρόεδρος Διεθνούς Ένωσης Αρχιτεκτόνων (UIA) 1999-2002, και από το 2019 Επίτιμος Πρόεδρός της. Το 2007 θεσπίστηκε το Vassilis Sgoutas Prize το οποίο απονέμεται ανά τριετία σε αρχιτέκτονες με έργο σε περιοχές κάτω από το όριο της φτώχειας. Το βιβλίο του A Journey with the Architects of the World (Jovis Verlag, 2017) έχει μεταφραστεί στην κινεζική.

-Πηγή του κειμένου είναι το βιβλίο του Βασίλη Σγούτα με τίτλο: «Ένας Αθηναίος για την πόλη του» από  τις εκδόσεις ΠΛΕΘΡΟΝ

-Φωτογραφίες: Χαράλαμπος Λουιζίδης, Κατερίνα Γληνού.

-Eξώφυλλο: Βάσω Αβραμοπούλου / Α4 Design