Τα δέντρα της Αθήνας: δίνουν ταυτότητα στην πόλη και προδίδουν έλλειμμα πρασίνου και φροντίδας

Από τον Βασίλη Σγούτα*

 Όταν βλέπουμε σε ένα δρόμο τις βαθυπράσινες νεραντζιές με τα πορτοκαλιά νεράντζια, ξέρουμε ότι είμαστε στην πόλη μας. Τα δέντρα θα μπορούσαν να είναι περισσότερα και η επιλογή τους να εξασφαλίζει περισσότερη, χωρίς φειδώ, σκιά το καλοκαίρι. Ιδίως εκεί που μετράει περισσότερο, δηλαδή στην καρδιά των πιο πυκνοδομημένων περιοχών. Στην Αθήνα της μεγάλης έλλειψης πρασίνου υπάρχει και μεγάλο έλλειμμα σεβασμού και φροντίδας για τα δέντρα. Ισχύει το … «αγάπα το δέντρο του πλησίον σου αλλά όχι πάντα το δικό σου».

Νεραντζιές στην Ερεχθείου με φόντο τον Ναό της Απτέρου Νίκης

Τα δέντρα της Αθήνας

Το πράσινο δεν είναι μόνο τα άλση, τα πάρκα και οι κήποι. Είναι και οι φυτεύσεις μεμονωμένων δέντρων κατά μήκος δρόμων, σε πλατείες και σε πολλά άλλα σημεία, όπου τα κενά στον πολεοδομικό ιστό προσφέρονται για πράσινες παρενθέσεις. Ότι, όμως, πράσινο και αν έχουμε, και ότι πράσινο και αν φυτεύεται, το έλλειμμα θα παραμένει μεγάλο. Ιδιαίτερα στη δυτική Αττική, παρ’ όλο το Βοτανικό Κήπο Διομήδη και το Πάρκο Τρίτση που, ούτως η άλλως, δεν βρίσκονται εκεί που μετράει περισσότερο, δηλαδή στην καρδιά των πιο πυκνοδομημένων περιοχών. Το αποτέλεσμα είναι εμφανέστατο για όποιον διατρέξει, απ’ άκρου σε άκρο, τους δήμους της δυτικής Αττικής. Αντίθετα, σε άλλες περιοχές της Αθήνας, οι πράσινες εκπλήξεις δεν είναι λίγες.

Παρ’ όλες τις ελιές, τις μουριές και τα πολλά άλλα δέντρα της μεγάλης παλέτας των παρόδιων φυτεύσεων, το δέντρο της Αθήνας θα είναι πάντα η νεραντζιά. Διάσπαρτες στο κέντρο της πόλης, στις γειτονιές και σε πιο απόμακρους δήμους, ανθεκτικές όσο λίγα δέντρα, οι βαθυπράσινες νεραντζιές με τα πορτοκαλιά νεράντζια δίνουν χρώμα στους δρόμους για πολλούς μήνες τον χρόνο. Όταν βλέπουμε ένα δρόμο με νεραντζιές, ξέρουμε ότι είμαστε στην πόλη μας. Μια πόλη πλούσια σε μεσογειακή χλωρίδα και ποικιλία φυτών, όπως καταμαρτυρεί και ο κατάλογος των 90.000 και πλέον δέντρων και θάμνων που ανήκουν στη δικαιοδοσία της Υπηρεσίας Πρασίνου, του Δήμου Αθηναίων και μόνο.

Τζακαράντες στη Ρηγγίλης – μωβ πανδαισία την άνοιξη

Δεν είναι πολλά τα δέντρα με χρώμα. Ίσως τα πιο εντυπωσιακά είναι οι τζακαράντες, που, στα τέλη του Μάη, σκεπάζουν, με την μωβ πανδαισία τους, μερικούς λιγοστούς δρόμους όπως τη Ρηγίλλης. Κάποια δέντρα και κάποιες δεντροστοιχίες φανερώνουν τα έτη κατασκευής των δρόμων όπου έχουν φυτευτεί, με πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα τις πιπεριές. Οι φοίνικες αποτελούν ξεχωριστή περίπτωση. Συνδεδεμένοι, εντός και εκτός πόλης, με νεοκλασικά και παραδοσιακά κτίρια, η πιο πρόσφατη ιστορία τους είναι θλιβερή. Πριν από την ασθένεια που τους έχει χτυπήσει, είχαν πληγεί και από τις φιλοδοξίες δημάρχων, που τους φύτευαν σε αστεία μικρές μεταξύ τους αποστάσεις. Ιδιαίτερη περίπτωση αποτελούν και οι αΐλανθοι, ή βρωμοκαρυδιές, ένα από τα πάρα πολλά δέντρα με τα οποία η Αμαλία προίκισε την Αθήνα. Οι λίγοι αρχικοί αΐλανθοι, έγιναν πάρα πολλοί. Ξεφυτρώνουν παντού, ιδιαίτερα στα άδεια οικόπεδα. Τα χαλάσματα και οι ασταθείς, χωρίς συνδετικό κονίαμα, τοιχοποιίες, αποτελούν προσφιλές πεδίο εξάπλωσης. Τίποτε δεν τους σταματάει. Έχουν πια γίνει πραγματική μάστιγα, θέτοντας συχνά σε κίνδυνο κατάρρευσης τοίχους και κτίσματα. Ιδιαίτερα ευάλωτα είναι τα παραδοσιακά και διατηρητέα κτίρια, αλλά και οι αρχαιολογικοί χώροι.

Τα δέντρα θα μπορούσαν να είναι περισσότερα. Αυτό είναι βέβαιο. Σίγουρο επίσης, είναι ότι η επιλογή των δέντρων θα έπρεπε να εξασφαλίζει περισσότερη, χωρίς φειδώ, σκιά το καλοκαίρι. Με μεγάλα πλατύφυλλα φυλλοβόλα δέντρα, αλλά και με μεγάλα αειθαλή δέντρα, όπως οι χαρουπιές.

Από την δεντροστοιχία των πλατάνων πίσω από το άγαλμα της Μελίνας «απουσιάζει» ο ένας πλάτανος. Ολοφάνερο το γιατί

Αγάπα το δέντρο του πλησίον σου, αλλά όχι πάντα το δικό σου. Ισχύει για δέντρα που είχαν την ατυχία να βρίσκονται σε πεζοδρόμια μπροστά από καταστήματα όπου έχεις την βεβαιότητα ότι ο θάνατος τους δεν είναι πάντα φυσικός θάνατος. Αξιοπερίεργο, αλλά ίσως όχι και τόσο, ότι από την δεντροστοιχία των επιβλητικών πλατάνων πίσω από το άγαλμα της Μελίνας, λείπουν από χρόνια δύο. Ακριβώς αυτοί που θα ήταν μπροστά από την πρόσοψη κτιρίου, πολιτιστικού σήμερα ενδιαφέροντος. Και σε πεζόδρομο του Κολωνακίου με εν σειρά χαρουπιές, στη θέση μίας εξ’ αυτών και ακριβώς κάτω από τέντα καταστήματος εστίασης, φυτεύτηκε ελεγχόμενου ύψους δάφνη. Τόσο απλά. Ανενόχλητος πράττει ο καθένας κατά το προσωπικό του δοκούν και συμφέρον.

Από τον σταθμό Κεραμεικός – ως πότε θα λείπει το 4ο κυπαρίσσι;

Το ότι, αρκετά συχνά, φυτεύονται παράταιρα δέντρα σε ομοιόμορφες δεντροστοιχίες προξενεί απορία. Όπως και η μη αντικατάσταση δέντρων που, για κάποιο λόγο, λείπουν, και έτσι χάνεται η συνέχεια. Ασήμαντο ίσως, αλλά ενδεικτικό, παράδειγμα τα τέσσερα ορθόκλαδα κυπαρίσσια σε κάθε πλευρά της ανόδου από το σταθμό του Κεραμεικού προς τη πλατεία. Χρόνια τώρα, πολλά χρόνια, στη μια πλευρά έχουν μείνει μόνο τρία. Μικρή η σημασία, θα πουν οι περισσότεροι, δείγμα πάντως έλλειψης φροντίδας, αλλά και σεβασμού προς την ιδιαίτερα πετυχημένη, συνολική αρχιτεκτονική σύλληψη του σταθμού αυτού.

*Βασίλης Σγούτας: Αρχιτέκτων. Μετά την Νότιο Αφρική και το Ιράκ, σταδιοδρομεί από το 1961 ως εταίρος του Κώστα Σγούτα και από το 1999 με τον Δημήτρη Σγούτα. Αντιπρόεδρος ΣΑΔΑΣ 1983-1984, μέλος Αντιπροσωπείας ΤΕΕ 1984-2006, Πρόεδρος Διεθνούς Ένωσης Αρχιτεκτόνων (UIA) 1999-2002, και από το 2019 Επίτιμος Πρόεδρός της. Το 2007 θεσπίστηκε το Vassilis Sgoutas Prize το οποίο απονέμεται ανά τριετία σε αρχιτέκτονες με έργο σε περιοχές κάτω από το όριο της φτώχειας. Το βιβλίο του A Journey with the Architects of the World (Jovis Verlag, 2017) έχει μεταφραστεί στην κινεζική.

-Πηγή του κειμένου είναι το βιβλίο του Βασίλη Σγούτα με τίτλο: «Ένας Αθηναίος για την πόλη του» από  τις εκδόσεις ΠΛΕΘΡΟΝ

-Φωτογραφίες: Χαράλαμπος Λουιζίδης, Κατερίνα Γληνού.

-Eξώφυλλο: Βάσω Αβραμοπούλου / Α4 Design