Τα ελληνικά αρνητικά ρεκόρ στην απασχόληση, που δοκιμάζουν τις κατασκευές

Του Αργύρη Δεμερτζή/

Η έλλειψη εργαζομένων απειλεί επενδύσεις 52 δισ. ευρώ στις κατασκευές (δημόσια και ιδιωτικά έργα, οικοδομικά έργα) την περίοδο 2024-2026. Τα ελληνικά αρνητικά ρεκόρ στην απασχόληση και στις αμοιβές στον κλάδο των κατασκευών δείχνουν τη σοβαρότητα των προβλημάτων και την ανάγκη άμεσων μέτρων και παρεμβάσεων για την αντιμετώπιση τους.

Eν μέσω των ελλείψεων εργατικού δυναμικού, ιδιαίτερα ανησυχητική είναι η τάση μείωσης της συμμετοχής των νέων στο εργατικό δυναμικό του κλάδου των Κατασκευών στην Ελλάδα την τελευταία δεκαετία.

Η δυναμική του τομέα των Κατασκευών στην Ελλάδα και οι ισχυρές προοπτικές ανάπτυξης για τα επόμενα χρόνια, αποτυπώνονται στην μελέτη του Ιδρύματος Οικονομικών και Βιομηχανικών Ερευνών (ΙΟΒΕ) με τίτλο «Τάσεις, προκλήσεις και προοπτικές ανάπτυξης των Κατασκευών στην Ελλάδα», που παρουσιάστηκε σήμερα σε ειδική εκδήλωση που διοργάνωσαν το Ταμείο Μηχανικών Εργοληπτών Δημοσίων Έργων – ΤΜΕΔΕ και το ΙΟΒΕ. Δείτε εδώ στο ecopress

Κατά την παρουσίαση της μελέτης του ΙΟΒΕ, που έγινε σε συνέντευξη Τύπου παρουσία του Κωνσταντίνου Μακέδου, πρόεδρου του ΤΜΕΔΕ, από τους Νίκο Βέττα, γενικό διευθυντή του ΙΟΒΕ, καθηγητής Οικονομικού Πανεπιστημίου Αθηνών και Γιώργο Μανιάτη, υπεύθυνο κλαδικών μελετών ΙΟΒΕ, επικεφαλής της ερευνητικής ομάδας που εκπόνησε την μελέτη για τις κατασκευές,  το ενδιαφέρον εστιάστηκε στην έλλειψη ανθρωπίνου δυναμικού και οι σχετικές ανακοινώσεις, με βάση τα ευρήματα της μελέτης του ΙΟΒΕ είναι αποκαλυπτικές. Συγκεκριμένα αναφέρθηκε ότι:

-H Ελλάδα βρίσκεται στην τελευταία θέση μεταξύ των κρατών μελών της ΕΕ-27, ως προς τη συμμετοχή των νέων στο εργατικό δυναμικό του κλάδου των Κατασκευών. Αυτή η τάση μείωσης των νέων εργαζόμενων, η οποία συνδέεται και με τη σχετική καθυστέρηση της εισαγωγής των νέων στην αγορά εργασίας (λόγω π.χ. σπουδών), επηρεάζει τη μεταφορά υφιστάμενων γνώσεων και ικανοτήτων και υποσκάπτει την τρέχουσα και μελλοντική ανταγωνιστικότητα του κλάδου των Κατασκευών.  Το 2022 οι νέοι ηλικίας 15-24 ετών αποτελούσαν μόλις το 3,4% του εργατικού δυναμικού του κλάδου (από 9,5% το 2008), όταν στην ΕΕ-27, στην οποία επίσης καταγράφεται ηπιότερη πτωτική τάση, το αντίστοιχο ποσοστό ήταν κατά μέσο όρο 7,9%. Μάλιστα, το ποσοστό αυτό είναι χαμηλότερο και από τη συμμετοχή των νέων 15-24 ετών στο σύνολο των κλάδων της ελληνικής οικονομίας (4,1% το 2022).

-«Η Ελλάδα βρίσκεται χαμηλά στην ευρωπαϊκή κατάταξη, όσον αφορά τις προσφερόμενες αμοιβές σε ειδικότητες μηχανικών και άλλες ειδικότητες τεχνικών» απάντησε ο Γιώργος Μανιάτης σε δημοσιογραφική ερώτηση. Σχετικά δε στη μελέτη του ΙΟΒΕ επισημαίνεται ότι: «παράγοντες όπως η γήρανση/συνταξιοδότηση του εργατικού δυναμικού και η αντίληψη των νέων για το αντικείμενο εργασίας στον κλάδο μπορεί να επιμηκύνουν την έλλειψη εργατικού δυναμικού στον κλάδο των Κατασκευών και στο μέλλον. Συνεπώς, οι κατασκευαστικές εταιρίες θα πρέπει να εξετάσουν δράσεις για να αμβλύνουν το πρόβλημα, όπως η επαναξιολόγηση μισθών και παροχών, η εφαρμογή προγραμμάτων κατάρτισης και μαθητείας για την ανανέωση των δεξιοτήτων και την ανάπτυξη ειδικευμένων εργαζομένων, η χρήση νέων τεχνολογιών και αυτοματισμών για τη βελτίωση της παραγωγικότητας και τη μείωση της εξάρτησης από τη χειρωνακτική εργασία, η βελτίωση των συνθηκών εργασίας, η προώθηση της εικόνας/απήχησης του κατασκευαστικού κλάδου, η στενότερη διασύνδεση με τα πανεπιστήμια, κ.ά. Όλα τα παραπάνω θα βελτιώσουν την ελκυστικότητα μιας σταδιοδρομίας στον κλάδο των Κατασκευών. Η ζήτηση για νέες δεξιότητες για την υλοποίηση της πράσινης και της ψηφιακής μετάβασης αυξάνεται και θα μπορούσε να αποτελέσει ευκαιρία για τη μελλοντική βιώσιμη ανταγωνιστικότητα των Κατασκευών. Η Ευρωπαϊκή Ένωση υποστηρίζει την ανάπτυξη των Κατασκευών, μέσω χρηματοδοτήσεων για την κατάρτιση και την ανάπτυξη ικανοτήτων. Καθώς όμως οι χρηματοδοτήσεις που διατίθεται δεν προορίζονται ειδικά για τον κατασκευαστικό τομέα, εναπόκειται στις εθνικές πρωτοβουλίες να δώσουν προτεραιότητα στη στήριξη και την κατάρτιση των εργαζόμενων στον τομέα με τον κατάλληλο τρόπο».

-Η προοπτική ισχυρής ανάπτυξης της εγχώριας κατασκευαστικής δραστηριότητας τα επόμενα χρόνια θα δημιουργήσει πρόσθετες ανάγκες σε εργατικό δυναμικό διαφόρων ειδικοτήτων. Σύμφωνα με τις εκτιμήσεις μας, εφόσον αυτό το σενάριο ανάπτυξης των Κατασκευών επαληθευτεί, το σύνολο των εργαζόμενων στις Κατασκευές θα πρέπει να αυξηθεί την περίοδο 2024-2026 σε περίπου 250 χιλ. εργαζόμενους, επίπεδο που είναι κατά 51 έως 55 χιλ. εργαζόμενους υψηλότερο σε σύγκριση με το σύνολο της απασχόλησης στις Κατασκευές το 2022 (197.000 εργαζόμενοι).

-Στις δραστηριότητες των αρχιτεκτόνων και των μηχανικών απασχολούνταν το 2022 περίπου 74.000 άνθρωποι, αριθμός που επίσης δεν παρουσιάζει ιδιαίτερη μεταβολή από το 2017. Σε αυτό το πλαίσιο, σύμφωνα με το ΙΟΒΕ, μόνο κατά την περίοδο 2024-2026 υπολογίζεται ότι ο αριθμός των εργαζομένων θα πρέπει να αυξηθεί κατά περίπου 51.000-55.000, αγγίζοντας τις 250.000 συνολικά, προκειμένου να υπάρξει επάρκεια εργαζομένων. Μια πιθανή έλλειψη αναμένεται να προκαλέσει καθυστερήσεις, που με τη σειρά τους θα οδηγήσουν σε αύξηση του προϋπολογισμού των έργων και ασφαλώς σε μη τήρηση των χρονοδιαγραμμάτων.

-Η μείωση της εγχώριας κατασκευαστικής δραστηριότητας τα προηγούμενα χρόνια είχε επιδεινώσει το φαινόμενο της «διαρροής εγκεφάλων» (brain drain), δηλαδή της μετακίνησης ατόμων υψηλής κατάρτισης στο εξωτερικό για λόγους εργασίας ή εκπαίδευσης, γεγονός που στην παρούσα συγκυρία συμβάλλει στην έλλειψη προσωπικού στην Ελλάδα. Επιπλέον, καθώς έλλειψη εξειδικευμένου ανθρώπινου δυναμικού (τεχνιτών και μηχανικών) στις Κατασκευές παρουσιάζεται και σε άλλες χώρες, δημιουργείται ισχυρός ανταγωνισμός για την προσέλκυση εργαζόμενων, με την προσφορά σημαντικά υψηλότερων αμοιβών που είναι δυσκολότερο να δοθούν στην Ελλάδα.

Οι κενές θέσεις εργασίας, ως ποσοστό των συνολικών θέσεων εργασίας στον κατασκευαστικό κλάδο ήταν ελάχιστες στη διάρκεια της δεκαετίας του 2010, καθώς ο κλάδος δεν δημιουργούσε πολλές νέες θέσεις εργασίας. Από το τρίτο τρίμηνο του 2021 έως και το τρίτο τρίμηνο του 2023 οι κενές θέσεις εργασίας στις Κατασκευές έχουν αυξηθεί σημαντικά (κατά μέσο όρο σε 5,7% των συνολικών θέσεων εργασίας στον κλάδο)., πλησιάζοντας τα επίπεδα που είχαν σημειωθεί πριν από την ελληνική οικονομική κρίση. Στην ΕΕ φαίνεται ότι μετά το 2021 διαμορφώνεται κατά μέσο όρο μια ελαφρά αυξητική τάση στις κενές θέσεις εργασίας στις Κατασκευές, σε ποσοστό που κινείται περίπου στο 3,7% των συνολικών θέσεων εργασίας στον κλάδο.

Τριπλασσιάστηκε το ανεκτέλεστο

Μόνο το 2023 δημοπρατήθηκαν 1.218 δημόσια έργα, συνολικού προϋπολογισμού 6,91 δισ. ευρώ, τα οποία πρόκειται να προστεθούν σταδιακά στο υφιστάμενο ανεκτέλεστο των μεγάλων κατασκευαστικών ομίλων. Το ανεκτέλεστο υπόλοιπο (με βάση τα στοιχεία του εννεαμήνου του 2023) διαμορφώνεται σε 15,35 δισ. ευρώ, έχοντας αυξηθεί κατά 63% σε ετήσια βάση, ενώ πλέον είναι τριπλάσιο σε σχέση με τον μέσο όρο της περιόδου 2018-2020.

Η προοπτική περαιτέρω ανάπτυξης των κατασκευαστικών έργων τα επόμενα χρόνια δημιουργεί ανάγκες πρόσθετης χρηματοδότησης, περιλαμβανομένων των εγγυήσεων για τη συμμετοχή και την καλή εκτέλεση των έργων, και όπως τονίζεται στη μελέτη του ΙΟΒΕ απαιτεί μείωση των καθυστερήσεων πληρωμών των κατασκευαστικών επιχειρήσεων. Οι δυσκολίες στη χρηματοδότηση και στο χρηματοδοτικό κενό μπορεί να περιοριστούν με τη χρήση διαφόρων χρηματοδοτικών εργαλείων (π.χ. εγγυητικά κεφάλαια, επιδότηση επιτοκίου κ.ά.).

Η χρηματοδότηση του κλάδου από τις εγχώριες τράπεζες αυξήθηκε σημαντικά το 2022, σε 602 εκατ. ευρώ έναντι 289 εκατ. ευρώ νέων δανείων το 2021 (και 273 εκατ. ευρώ το 2020). Ωστόσο το 2023, παρά τη μεγάλη άνοδο της κατασκευαστικής δραστηριότητας, τα νέα δάνεια περιορίστηκαν σε μόλις 280 εκατ. ευρώ, κυρίως λόγω της μεγάλης αύξησης των επιτοκίων. Την περίοδο 2020-2023 οι μικρομεσαίες επιχειρήσεις του κλάδου έλαβαν κατά μέσον όρο το 72% των νέων δανείων και οι μεγάλες το υπόλοιπο 28%.

Τέλος η απόσταση σε σχέση με τα προηγούμενα υψηλά, που είχαν σημειωθεί κατά τη διάρκεια της περιόδου 2006-2007, παραμένει αξιοσημείωτη. Συγκεκριμένα, σύμφωνα με τα ευρήματα της έρευνας, το 2023 η αξία παραγωγής του κλάδου άγγιξε τα 12,8 δισ. ευρώ, σημειώνοντας αύξηση κατά 84% σε σχέση με το 2017. Ωστόσο το 2006, όταν είχε σημειωθεί το προηγούμενο υψηλό του κλάδου, η αξία παραγωγής είχε ξεπεράσει τα 43 δισ. ευρώ, όντας σχεδόν τέσσερις φορές υψηλότερη. Αντίστοιχα, οι επενδύσεις σε κατασκευές αντιστοιχούσαν στο 4,8% του ΑΕΠ το 2022, όταν το 2007 είχαν φτάσει στο 14,7% του ΑΕΠ. Το 2022 ο μέσος όρος στην Ε.Ε. διαμορφώθηκε σε 6,7%.