Του Νίκου Πέτρου*
Στα Κύθηρα και στα γειτονικά Αντικύθηρα έχουν καταγραφεί πάνω από 230 είδη πουλιών (σχεδόν 50% του συνόλου της ελληνικής ορνιθοπανίδας). Κάποια αναπαράγονται εδώ, τα περισσότερα όμως είναι μεταναστευτικά είδη που περνούν κατά την ανοιξιάτικη και φθινοπωρινή αποδημία.
Συκοφάγος
Τα δύο νησιά και οι γειτονικές τους βραχονησίδες βρίσκονται πάνω στην κυριότερη μεταναστευτική διαδρομή της Ελλάδας και σε μια από τις σημαντικότερες ευρωπαϊκές μεταναστευτικές στενωπούς, όπως ονομάζονται τα σημεία από τα οποία περνούν μεγάλοι αριθμοί αποδημητικών πουλιών. Τα Κύθηρα, με την ποικιλία ενδιαιτημάτων τους, προσφέρουν αφθονία σημείων τροφοληψίας και ανάπαυσης.
Μαυροκιρκίνεζο
Σημαντικές θέσεις, παρά τη μικρή τους έκταση (συνολικά μόλις 58 στρέμματα), είναι οι τέσσερις υγρότοποι που υπάρχουν εδώ, στην παραλία Κακιάς Λαγκάδας, τη Λίμνη Παλαιόπολης, τον Άγιο Νικόλαο και το Σκαφίδι. Τα Αντικύθηρα, μεταξύ της ηπειρωτικής χώρας και τηςΚρήτης και μερικές εκατοντάδες χιλιόμετρα από τις ακτές της βόρειας Αφρικής, είναι η πρώτη στεριά που συναντούν εκατοντάδες χιλιάδες πουλιά, που διασχίζουν τη Μεσόγειο επιστρέφοντας στην Ευρώπη την άνοιξη, και ένας από τους τελευταίους σταθμούς «ανεφοδιασμού» κατά την αντίστροφή πορεία τους μετά το καλοκαίρι.
Τα αναπαραγόμενα είδη είναι κυρίως τυπικά είδη της Μεσογειακής ζώνης, όπως ο Γαλαζοκότσυφας, το Φρυγανοτσίχλονο και ο Αμπελουργός, και θαλασσοπούλια που φωλιάζουν σε απρόσιτες ακτές και βραχονησίδες, όπως ο Αιγαιόγλαρος (μια αποικία του βρίσκεται στο Πρασονήσι, κοντά στο λιμάνι), και ο Θαλασσοκόρακας, αλλά και ο Αρτέμης και ο Μύχος, που περνούν μεγαλύτερο μέρος του χρόνου στη θάλασσα, αερογλιστρώντας ξυστά πάνω απ’ τα κύματα και ζητούν τη στεριά μόνο για να ζευγαρώσουν. Στον ευρύτερο χώρο του νησιωτικού συμπλέγματος παρατηρείται τακτικά και ο Υδροβάτης, χωρίς όμως να είναι εξακριβωμένα τα σημεία φωλιάσματος, καθώς και κάποια σπάνια για την Ελλάδα είδη όπως η Σούλα, ο Αετοληστόγλαρος και ο Σπαθοληστόγλαρος.
Βασιλαετός
Ένα άλλο είδος, που έχει «θαλασσινό» τρόπο ζωής, αν και αρπακτικό, είναι ο Μαυροπετρίτης. Φωλιάζει αγελαία σε απόκρημνες ακτές (όπως στη νησίδα Αυγό ή Χύτρα), περνά μεγάλο μέρος του χρόνου ανοιχτά στη θάλασσα και εξαρτάται από τον άνεμο για να κυνηγήσει. Ο εναέριος αυτός «πειρατής» έχει προσαρμόσει τον κύκλο της ζωής του στη μετανάστευση των πουλιών. Φωλιάζει πολύ αργά, στα τέλη Ιουλίου, η εκκόλαψη των αυγών γίνεται στα μέσα με τέλη Αυγούστου, και το μεγάλωμα των νεοσσών συμπίπτει με την περίοδο διέλευσης τεράστιου αριθμού τετράπαχων μικρών πουλιών. Μια ακόμα ομοιότητα με τα θαλασσοπούλια: τα μεταναστευτικά πουλιά είναι μια άφθονη άλλα δύσκολη στον εντοπισμό πηγή τροφής, όπως είναι και τα ψάρια. Στην Ελλάδα, οι Μαυροπετρίτες πλησιάζουν τα 13.000 ζευγάρια, δηλαδή πάνω από το 80% του παγκόσμιου πληθυσμού. Σχεδόν όλοι φωλιάζουν σε περίπου 250 θέσεις στο Αιγαίο, με μία μόνο μικρή αποικία στο Ιόνιο. Στα νότια Αντικύθηρα βρίσκεται η μεγαλύτερη αποικία τους στον κόσμο.
Αρτέμης
Ιδανικά σημεία για την παρατήρηση πουλιών κατά τη μετανάστευση, ιδιαίτερα την άνοιξη, είναι οι νότιες και νοτιοανατολικές ακτές των Κυθήρων, τα ανοικτά χωράφια γύρω από το αεροδρόμιο, αλλά και οι πλαγιές γύρω από το μοναστήρι της Μυρτιδιώτισσας στα δυτικά. Στα Αντικύθηρα, λόγω της μικρής τους έκτασης, μπορεί να συναντήσετε κοινά αλλά και σπάνια είδη σχεδόν παντού.
Στους κοινούς ταξιδιώτες περιλαμβάνονται το Τρυγόνι, ο Τσαλαπετεινός, ο Πελαργός, ο Κούκος, ο Συκοφάγος, η Χαλκοκουρούνα, ο Σταχτοκεφαλάς και ο Αετομάχος, μυγοχαύτες, τσιροβάκοι, φυλλοσκόποι, κελάδες, καθώς και πολλά αρπακτικά όπως το Μαυροκιρκίνεζο, το Σαΐνι, το Στεπογέρακο, ο Κραυγαετός, ο Ψαραετός, ο Βασιλαετός, ο Ασπροπάρης, το Κιρκινέζι, κ.ά. Τα Αντικύθηρα είναι μια από τις ελάχιστες περιοχές στην Ελλάδα από την οποία διέρχονται 28 διαφορετικά είδη αρπακτικών. Ιδιαίτερα μεγάλη είναι η πυκνότητά τους κατά την επιστροφή στην Αφρική το φθινόπωρο. Ενδεικτικά, σε μία μόνο περίοδο έχουν καταμετρηθεί περισσότεροι από 1.800 Σφηκιάρηδες, πάνω από 400 Καλαμόκιρκοι και κάπου 200 Τσίφτες. Για κάποια είδη, μάλιστα, οι αριθμοί που καταγράφονται εδώ είναι πολύ μεγαλύτεροι από τους αντίστοιχους σε άλλους μεταναστευτικούς διαδρόμους της Μεσογείου.
Αμπελουργός
Με τη συστηματική μελέτη της μετανάστευσης στον Ορινθολογικό Σταθμό των Αντικυθήρων από την Ορνιθολογική Εταιρεία τα τελευταία χρόνια έχουν καταγραφεί κάποια πολύ σπάνια είδη, όπως ο Στεπαετός, ο Κιτρινόφρυδος Φυλλοσκόπος, η Καστανοστριτσίδα, ο Ερημοπύρρουλας και το Νανοτσίχλονο. Ο σταθμός ξεκίνησε τη συστηματική λειτουργία του στις αρχές της δεκαετίας του 2000, και από το 2001 με την υποστήριξη του Ιδρύματος Λεβέντη. Οι ομάδες εργασίας της Ορνιθολογικής παραμένουν στο νησί για 5 μήνες, καταγράφοντας τα διερχόμενα είδη πουλιών, κυρίως τα αρπακτικά, και κάνοντας τακτικές δακτυλιώσεις.
Χαρακτηριστικό για την ορνιθολογική σημασία των δύο νησιών είναι ότι εδώ έχουν προσδιορισθεί δύο χερσαίες Σημαντικές Περιοχές για τα Πουλιά (Important Bird Areas-ΙΒΑ), η GR129 «Νήσος Κύθηρα» και η GR130 «Νήσος Αντικύθηρα και νησίδες» και μια θαλάσσια περιοχή (mIBA) έκτασης 326 εκταρίων, η οποία αποτελεί προέκταση της ΙΒΑ των Κυθήρων.
Θαλασσοκόρακες
Επίσης, έχουν θεσμοθετηθεί δύο Ζώνες Εδικής Προστασίας του δικτύου Natura 2000, η GR3000013 «ΚΥΘΗΡΑ ΚΑΙ ΓΥΡΩ ΝΗΣΙΔΕΣ: ΠΡΑΣΟΝΗΣΙ, ΔΡΑΓΟΝΕΡΑ, ΑΝΤΙΔΡΑΓΟΝΕΡΑ, ΑΥΓΟ, ΚΑΠΕΛΛΟ, ΚΟΥΦΟ ΚΑΙ ΦΙΔΟΝΗΣΙ» (με είδη χαρακτηρισμού τον Αρτέμη, τον Μύχο, τον Θαλασσοκόρακα, τον Μαυροπετρίτη, τον Πετρίτη, τον Αιγαιόγλαρο και το Φρυγανοτσίχλονο, σημαντική για αναπαραγόμενα θαλασσοπούλια και είδη των παράκτιων γκρεμών από την οποία διέρχονται τακτικά εκατοντάδες αρπακτικά) και η GR3000012 «ΝΗΣΟΣ ΑΝΤΙΚΥΘΗΡΑ ΚΑΙ ΝΗΣΙΔΕΣ ΠΡΑΣΟΝΗΣΙ, ΛΑΓΟΥΒΑΡΔΟΣ, ΠΛΑΚΟΥΛΗΘΡΑ ΚΑΙ ΝΗΣΙΔΕΣ ΘΗΜΩΝΙΕΣ» (με είδος χαρακτηρισμού τον Μαυροπετρίτη, σημαντική για αναπαραγόμενα και μεταναστευτικά αρπακτικά και θαλασσοπούλια).
Αν αγαπάτε τα πουλιά είναι βέβαιο ότι μια ανοιξιάιτκη ή φθινοπωρινή επίσκεψη στα δύο νησιά θα σας ενθουσιάσει και θα σας αποζημιώσει για τις δυσκολίες πρόσβασης, ιδιαίτερα στα Αντικύθηρα.
*Πρόεδρος ΔΣ ΕΕΠΦ
Το κείμενο και οι φωτογραφίες του Νίκου Πέτρου αναδημοσιεύονται από το περιοδικό «Η ΦΥΣΗ» της ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΕΤΑΙΡΙΑΣ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΤΗΣ ΦΥΣΗΣ (Τεύχος 160), που κυκλοφορεί με το αφιέρωμα: «Το ταξίδι για την αναγέννηση των Κυθήρων»
