Tεκμήρια διαβίωσης: οι παγίδες υπερφορολόγησης και πώς να τις αποφύγετε
ΕιδήσειςΕπιχειρήσειςΈργαΟικονομίαΧρήμα 5 Φεβρουαρίου 2024 Αργύρης
Του Παναγιώτη Ράγγου* Οικονομολόγος
Η ισχύουσα νομοθεσία για τα τεκμήρια διαβίωσης, μετά και τις πρόσφατες νομοθετικές αλλαγές, κρύβει για φέτος τέσσερις παγίδες φορολόγησης για εισόδημα που δεν έχετε στην πραγματικότητα και θα αποκαλυφθούν όταν θα ανοίξουν οι φορολογικές δηλώσεις για εκατοντάδες χιλιάδες φορολογούμενους. Οι σωστοί τρόποι για να αντιμετωπίσετε τις παγίδες των τεκμηρίων και να αποφύγετε την υπερφορολόγηση.
Κάθε χρόνο στην παγίδα των τεκμηρίων πέφτει ένας στους τέσσερις φορολογουμένους, με αποτέλεσμα να φορολογείται για εισόδημα που δεν έχει στην πραγματικότητα αλλά για το εισόδημα που προκύπτει με βάση τα τεκμήρια διαβίωσης. Τα στοιχεία δείχνουν ότι οι περισσότεροι φορολογούμενοι που πιάνονται στην παγίδα των τεκμηρίων διαβίωσης δεν είναι οι «επαγγελματίες» φοροφυγάδες αλλά μισθωτοί και συνταξιούχοι, κυρίως με χαμηλά εισοδήματα.
Τεκμήριο διαβίωσης: είναι το ελάχιστο ετήσιο εισόδημα, που απαιτείται να έχετε για να μπορείτε να συντηρείτε τα περιουσιακά σας στοιχεία κινητά και ακίνητα (αυτοκίνητα, σκάφη αναψυχής, κατοικίες – κύρια και δευτερεύουσες – κ.λπ.), καθώς και του ελάχιστου κόστους ετήσιας διαβίωσής σας. Το τεκμήριο υπολογίζεται χωριστά για κάθε περιουσιακό στοιχείο με συγκεκριμένα κριτήρια από τη Φορολογική αρχή.
Άμεσα η φορολόγία στο μέλλον οι αλλαγές
Συνεχώς, με την αρθρογραφία μας προσπαθούμε να φωτίσουμε διάφορα σημεία τους και με βάση τις νέες αλλαγές που προκύπτουν. Το υπουργείο Οικονομικών θα καταλήξει σε αποφάσεις για το «τι μέλλει γενέσθαι» ως προς την μείωση των τεκμηρίων από το φθινόπωρο, ενόψει της κατάθεσης του προϋπολογισμού του 2025.
Μέχρι τότε θα έχουν υποβληθεί οι φορολογικές δηλώσεις του 2024 και θα έχει καταγραφεί η επίπτωση των σημερινών τεκμηρίων διαβίωσης στο εισόδημα, άρα και το δημοσιονομικό κόστος των όποιων παρεμβάσεων. Μάλιστα εξετάζεται το ενδεχόμενο, παρά το γεγονός ότι η κυβερνητική εξαγγελία μιλάει για σταδιακή μείωση των τεκμηρίων κατά 30%, αυτή να γίνει εφάπαξ από το 2025, κάτι που θα εξαρτηθεί βεβαίως από την εκτίμηση του δημοσιονομικού κόστους.
Για τα φετινά εισοδήματα όμως τι γίνεται;
Θύματα των παγίδων αυτών θα είναι κυρίως χαμηλόμισθοι, οικογένειες φοιτητών, ζημιογόνες νεοσύστατες ατομικές επιχειρήσεις και, μετά την άνοδο των επιτοκίων, οι φορολογούμενοι με οφειλές από τραπεζικά δάνεια και πιστωτικές κάρτες.
Το σύστημα των τεκμηρίων διαβίωσης προβλέπει, καταρχήν, ένα ελάχιστο ποσό ετήσιας δαπάνης διαβίωσης ύψους 3.000 ευρώ για κάθε άγαμο φορολογούμενο και 5.000 ευρώ για τα ζευγάρια εγγάμων ή συναψάντων σύμφωνο συμβίωσης φορολογουμένων – 2.500 ευρώ για τον κάθε σύζυγο ή μέρος συμφώνου συμβίωσης.
Προβλέπει επίσης συγκεκριμένα ποσά αντικειμενικών (τεκμαρτών) δαπανών διαβίωσης, που αντιστοιχούν στα ετήσια έξοδα χρήσης και συντήρησης κατοικιών, Ι.Χ. αυτοκινήτων, σκαφών αναψυχής, πισινών και αεροσκαφών, ενώ λαμβάνει υπόψη και τις πραγματικές δαπάνες για την πληρωμή διδάκτρων ιδιωτικής εκπαίδευσης και αμοιβών υπηρετικού προσωπικού.
Επιπλέον, η εφορία χρησιμοποιεί και τα τεκμήρια απόκτησης περιουσιακών στοιχείων για τον προσδιορισμό των φορολογητέων εισοδημάτων των φυσικών προσώπων. Τα τεκμήρια αυτά είναι οι πραγματικές δαπάνες των φορολογουμένων για την απόκτηση κινητών ή ακινήτων περιουσιακών στοιχείων, για την αγορά μετοχών, ομολόγων και άλλων αποταμιευτικών και επενδυτικών προϊόντων, για τη συμμετοχή σε μετοχικά κεφάλαια εταιρειών, για τη χορήγηση δανείων, για δωρεές ή γονικές παροχές και για την αποπληρωμή στεγαστικών, καταναλωτικών, προσωπικών δανείων και πιστωτικών καρτών.
Για να προσδιοριστεί το συνολικό τεκμαρτό εισόδημα κάθε φυσικού προσώπου, προστίθενται στα ποσά των τεκμηρίων διαβίωσης τα ποσά των τεκμηρίων απόκτησης περιουσιακών στοιχείων. Αν το συνολικό τεκμαρτό εισόδημα είναι μεγαλύτερο από το συνολικό δηλούμενο εισόδημα, τότε ο φορολογούμενος καλείται να πληρώσει τον φόρο, που αναλογεί στο δηλούμενο εισόδημα, προσαυξημένο κατά τον φόρο που αναλογεί στην πρόσθετη διαφορά μεταξύ δηλούμενου και τεκμαρτού εισοδήματος.
Οι παγίδες και τα σημεία προσοχής
Η ισχύουσα νομοθεσία για τα τεκμήρια, κρύβει τέσσερις παγίδες φέτος υπερφορολόγησης που θα προκύψουν σε λίγο καιρό που θα ανοίξουν οι φορολογικές δηλώσεις για εκατοντάδες χιλιάδες φορολογούμενους. Ας τις δούμε αναλυτικά:
→ Τα τεκμήρια διαβίωσης προκαλούν υπερφορολόγηση των χαμηλόμισθων εργαζομένων. Λόγω της σημαντικής συρρίκνωσης των πραγματικών εισοδημάτων, την οποία έχει προκαλέσει η πολυετής οικονομική κρίση σε εκατοντάδες χιλιάδες νοικοκυριά, πολλά φυσικά πρόσωπα θα φορολογηθούν και φέτος όχι με βάση τα πολύ χαμηλά εισοδήματα που απέκτησαν το 2023 από μισθούς αλλά με βάση τα πολύ πιο υψηλά, εξωπραγματικά ποσά τεκμαρτών εισοδημάτων που θα τους προσδιορίσει η Φορολογική Διοίκηση με βάση το σύστημα των τεκμηρίων διαβίωσης.
→ Το ελάχιστο τεκμήριο διαβίωσης των 3.000 ευρώ και το τεκμήριο διαβίωσης της μισθωμένης κατοικίας του ενηλίκου τέκνου, που σπουδάζει μακριά από την οικογένειά του, γίνεται αιτία το συνολικό εισόδημα της οικογένειας (στην οποία περιλαμβάνεται και το τέκνο αυτό ως εξαρτώμενο) να εμφανίζεται πλασματικά αυξημένο. Σε κάθε περίπτωση κατά την οποία ενήλικο εξαρτώμενο τέκνο του φορολογούμενου μισθώνει κατοικία διαφορετική από αυτήν της κύριας κατοικίας της οικογένειας (π.χ. φοιτητής που σπουδάζει σε διαφορετικό τόπο) και ταυτόχρονα έχει δική του υποχρέωση υποβολής δήλωσης φορολογίας εισοδήματος, λόγω απόκτησης εισοδήματος, οποιουδήποτε ύψους και από οποιανδήποτε πηγή, εντός του 2023, το τεκμήριο διαβίωσης της μισθωμένης κατοικίας βαρύνει το τέκνο, όχι τους γονείς.
Έτσι, σε κάθε τέτοια περίπτωση, το ενήλικο τέκνο, όσο μικρό κι αν είναι το πραγματικό εισόδημα που απέκτησε το 2023, εμφανίζεται με βάση τα τεκμήρια διαβίωσης με ένα εξωπραγματικό τεκμαρτό φορολογητέο εισόδημα μεγαλύτερο των 3.000 ευρώ, συνήθως κυμαινόμενο μεταξύ 3.500 και 6.000 ευρώ, το οποίο προσαυξάνει το συνολικό εισόδημα της οικογένειας και το εκτινάσσει σε ύψος μεγαλύτερο από τα ισχύοντα εισοδηματικά όρια για την είσπραξη διαφόρων κοινωνικών επιδομάτων, όπως το επίδομα τέκνων και το επίδομα στέγασης. Επίσης, εξαιτίας ενός ανύπαρκτου τεκμαρτού εισοδήματος του ενηλίκου τέκνου η οικογένεια μπορεί να χάσει αυτά τα σημαντικά επιδόματα. Για τον ίδιο λόγο, εξάλλου, μια οικογένεια μπορεί να χάσει και την απαλλαγή από το 50% του ΕΝΦΙΑ που ισχύει για φορολογούμενους με χαμηλά εισοδήματα.
→ Οι ζημιογόνες νεοσύστατες ατομικές εμπορικές επιχειρήσεις, οι οποίες απαλλάσσονται από τα νέα αντικειμενικά κριτήρια φορολόγησης θα εμφανιστούν υποχρεωτικά με εξωπραγματικά τεκμαρτά κέρδη στην εφορία. Η εφαρμογή των διατάξεων για τα τεκμήρια διαβίωσης δεν θα επιτρέψει στις ζημιογόνες νεοσύστατες ατομικές επιχειρήσεις να απαλλαγούν από τη φορολογία εισοδήματος. Παρά το γεγονός ότι θα δηλώσουν ζημιές, αυτές δεν θα ληφθούν υπόψη, διότι θα ενεργοποιηθούν τα τεκμήρια διαβίωσης τα οποία θα προσδιορίσουν για τις συγκεκριμένες επιχειρήσεις τεκμαρτό φορολογητέο εισόδημα, σβήνοντας τις όποιες ζημιές και υποχρεώνοντάς τες, τελικά, να πληρώσουν φόρο εισοδήματος σαν να ήταν κερδοφόρες.
→ Χιλιάδες φορολογούμενοι, οι οποίοι κατά τη διάρκεια του 2023 πλήρωσαν «φουσκωμένες» δόσεις δανείων και πιστωτικών καρτών, λόγω αύξησης των επιτοκίων των τραπεζικών χορηγήσεων θα επιβαρυνθούν με αυξημένα ποσά τεκμαρτών εισοδημάτων στις φετινές φορολογικές δηλώσεις. Σύμφωνα με την ισχύουσα νομοθεσία, για όσους φορολογούμενους πληρώνουν κάθε χρόνο μηνιαίες δόσεις για την εξόφληση τόκων και κεφαλαίου στεγαστικών, καταναλωτικών, προσωπικών δανείων και πιστωτικών καρτών, τα καταβαλλόμενα αυτά χρηματικά ποσά των δόσεων θεωρούνται για την εφορία τεκμήρια προσδιορισμού του φορολογητέου εισοδήματος και προστίθενται στα υπόλοιπα τεκμήρια διαβίωσης για σπίτια, αυτοκίνητα, πισίνες, σκάφη και στις πραγματικές δαπάνες απόκτησης κινητών και ακινήτων περιουσιακών στοιχείων, προκειμένου να προσδιορίσουν με τεκμαρτό τρόπο τα φορολογητέα εισοδήματα.
Το 2023, χιλιάδες φορολογούμενοι που είχαν λάβει δάνεια κυμαινόμενου επιτοκίου επιβαρύνθηκαν με επιπλέον ποσά μηνιαίων δόσεων για τα δάνεια αυτά, επειδή οι τράπεζες αύξησαν τα επιτόκιά τους, μετά τις αποφάσεις της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας (Ε.Κ.Τ). Ως εκ τούτου, τα χρηματικά ποσά που κατέβαλαν το 2023 οι φορολογούμενοι αυτοί για να αποπληρώσουν τα δάνειά τους είναι αυξημένα σε σύγκριση με αυτά που κατέβαλαν το 2022 για τον ίδιο σκοπό. Αντίστοιχα αυξημένα θα είναι, λοιπόν, και τα τεκμήρια προσδιορισμού του φορολογητέου εισοδήματος που ισοδυναμούν με τα ποσά αυτά, με αποτέλεσμα πολλοί από τους φορολογούμενους αυτούς να βρεθούν αντιμέτωποι με την αύξηση του συνολικού τεκμαρτού φορολογητέου εισοδήματός τους πάνω από το επίπεδο του πραγματικού τους εισοδήματος, κατά την υποβολή των φορολογικών δηλώσεων για τα εισοδήματα του 2023. Αποτέλεσμα της εξέλιξης αυτής θα είναι να βρεθούν αντιμέτωποι με τον κίνδυνο να κληθούν κι αυτοί να καταβάλουν αυξημένους φόρους εισοδήματος για το 2023.
Τρόποι αντιμετώπισης
Προσοχή στα τεκμήρια. Για να αποφύγετε την πληρωμή έξτρα φόρου θα πρέπει να καλύψετε τα τεκμήρια με διάφορους τρόπους, όπως ανάλωση κεφαλαίου προηγούμενων ετών, έσοδα από πώληση περιουσιακών στοιχείων ή γονικές παροχές και δωρεές χρηματικών ποσών για τις οποίες όμως αποδεικνύονται με συμβολαιογραφική πράξη και με ημερομηνία μέχρι 31 Δεκεμβρίου 2023 κ.ά.
Εδώ πρέπει να τονίσουμε ότι μέχρι να καταργηθούν τα τεκμήρια το οικονομικό επιτελείο σκέφτεται κάποιες τροποποιήσεις. Οι τροποποιήσεις που θα επέλθουν θα προβλέπουν, κατ’ αρχήν, περιορισμό στον αριθμό των παρελθόντων ετών στα οποία θα μπορεί να ανατρέξει ο φορολογούμενος και εξαιρέσεις από τον περιορισμό αυτό μόνο εφόσον υπάρχουν αποδεικτικά στοιχεία για την ύπαρξη μεγάλων ποσών αποταμίευσης σχηματισμένων κατά τη διάρκεια μεγάλου αριθμού ετών, όπως π.χ. στοιχεία για κινήσεις τραπεζικών λογαριασμών.
Επιπλέον, οι δαπάνες που θα αφαιρούνται από τα ετήσια εισοδήματα των παρελθόντων ετών θα είναι οι πραγματικές ετήσιες δαπάνες των φορολογουμένων. Με αυτές τις παρεμβάσεις το σύστημα της «ανάλωσης κεφαλαίου» θα πάψει να λειτουργεί ως «πλυντήριο» νομιμοποίησης «μαύρου» χρήματος για τους επιτήδειους.
Για δε εκείνους τους φορολογούμενους οι οποίοι έχουν πραγματικό πρόβλημα με τα τεκμήρια, καθώς έχουν όντως χαμηλά εισοδήματα, τα οποία σε πολλές περιπτώσεις κινούνται και κάτω από τα όρια της φτώχειας και πέφτουν στις παγίδες υπερφορολόγησης που κρύβουν γι’ αυτούς οι διατάξεις για τα τεκμήρια διαβίωσης, θα υπάρξει άλλη μέριμνα.
Πότε επιτέλους θα μειωθούν ή θα καταργηθούν;
Κάθε χρόνο στην παγίδα των τεκμηρίων πέφτει ένας στους τέσσερις φορολογουμένους, με αποτέλεσμα να φορολογείται για εισόδημα που δεν έχει στην πραγματικότητα αλλά για το εισόδημα που προκύπτει με βάση τα τεκμήρια διαβίωσης. Τα τεκμήρια ξεκίνησαν από το 1978. Ο τότε υπουργός Οικονομικών Αθανάσιος Κανελλόπουλος σε μία προσπάθεια αντιμετώπισης της φοροδιαφυγής, θέσπισε τα τεκμήρια δαπανών διαβίωσης. Σήμερα, σαράντα πέντε χρόνια μετά τα τεκμήρια παραμένουν και εγκλωβίζουν κάθε χρόνο 1 στους 4 φορολογούμενους.
Τα στοιχεία δείχνουν ότι οι περισσότεροι φορολογούμενοι που πιάνονται στην παγίδα των τεκμηρίων διαβίωσης δεν είναι οι «επαγγελματίες» φοροφυγάδες αλλά μισθωτοί και συνταξιούχοι κυρίως με χαμηλά εισοδήματα, που πληρώνουν έξτρα φόρους επειδή διαμένουν σε ιδιόκτητη ή μισθωμένη κατοικία και έχουν ένα αυτοκίνητο.
Τα τελευταία χρόνια, έχει ανοίξει πολλές φορές η συζήτηση για κατάργηση ή έστω μείωση των τεκμηρίων διαβίωσης. Αλλά έτσι όπως άνοιξε έτσι και έκλεισε αφού κανένας υπουργός Οικονομικών και καμία κυβέρνηση δεν πήρε απόφαση να «ξηλώσει» ένα αναχρονιστικό μέτρο που ταλαιπωρεί για δεκαετίες τους φορολογούμενους. Πλέον με βάση τις εξαγγελίες από επίσημα Κυβερνητικά χείλη, είμαστε πιο κοντά από ποτέ. Σύμφωνα λοιπόν με τις ανακοινώσεις τα τεκμήρια σε πρώτη φάση θα μειωθούν το 2025 κατά 30%, δηλαδή για τα εισοδήματα που θα δηλώσουν οι φορολογούμενοι το 2026 με στόχο και σκοπό να μπουν κάποια στιγμή οριστικά στο χρονοντούλαπο της ιστορίας.
Τελειώνοντας το άρθρο, πιστεύουμε ότι σίγουρα μια χώρα δεν μπορεί να αποτελεί χώρο όπου ανεξέλεγκτα δραστηριοποιείται ο καθένας και δεν καταβάλει οποιονδήποτε φόρο, άλλωστε μια τέτοια χώρα δεν θα ήταν βιώσιμη.
Ο ασφυκτικός όμως φορολογικός εναγκαλισμός των πολιτών, η υπερφορολόγηση στα όρια της περιουσιακής απαλλοτρίωσης και η παρακολούθηση οποιασδήποτε οικονομικής τους πράξης, θεωρούμε ότι δεν συνάδουν με το οικονομικό σύστημα που επιλέξαμε να εφαρμόζουμε ως χώρα και τελικά αλλάζοντας συνέχεια τους κανόνες του φορολογικού παιχνιδιού μάλλον την καταστρέφουμε. Λύσεις υπάρχουν αλλά χρειάζεται κοινή λογική και βούληση.
Τα συμπεράσματα δικά σας….
*Παναγιώτης Ράγγος
Λογιστής Φοροτεχνικός Α΄ Τάξης
Οικονομολόγος
Πιστοποιημένος Εσωτερικός Ελεγκτής
Πηγή: foronews
