Τεκμήριο κυριότητας του Δημοσίου και Κτηματολόγιο

Του Βαγγέλη Αποστόλου*

Στην «Εφημερίδα των Συντακτών» της 14/5/2020 δημοσιεύτηκε μια απόφαση-σταθμός για την υπεράσπιση της δημόσιας περιουσίας. Είναι αυτή του Τριμελούς Εφετείου της Θεσσαλονίκης για μια υπόθεση που κράτησε 50 χρόνια και αφορά την απόρριψη της διεκδίκησης από το Αγιο Ορος και συγκεκριμένο ιδιώτη μιας έκτασης 17.000 στρ. στη Χαλκιδική. Το σημαντικότερο όμως είναι η βάση στην οποία στηρίχτηκε η απόφαση, «ότι η έκταση αποτελούσε δημόσια γαία του Οθωμανικού Δημοσίου, η οποία μετά την προσάρτηση των Νέων Χωρών περιήλθε στην Κυριότητα του Ελληνικού Δημοσίου, ως διαδόχου του Τουρκικού Δημοσίου».

Πράγματι το τεκμήριο αυτό υπάρχει, όχι βέβαια γιατί θέλησαν όλες οι ελληνικές κυβερνήσεις μετά την απελευθέρωση να δημεύσουν αυτές τις γαίες, αλλά ως διαδοχή του οθωμανικού κράτους από το ελληνικό Δημόσιο, που απορρέει από τη Συνθήκη Απελευθέρωσης της Κωνσταντινουπόλεως (1832), το Πρωτόκολλο του Λονδίνου (1830) και τις μετέπειτα Συνθήκες προσαρτήσεων των Νέων Χωρών.

Το ελληνικό Δημόσιο, λοιπόν, έχει το δικαίωμα να προβάλλει το τεκμήριο κυριότητας σε άγριες γαίες, δηλαδή σε μη καλλιεργούμενες και μη οικοδομήσιμες εκτάσεις. Ας δούμε όμως πόσο το υπερασπίστηκαν οι ελληνικές κυβερνήσεις μέχρι σήμερα και ιδιαίτερα στις διαδικασίες κτηματογράφησης της χώρας που βρίσκονται σε εξέλιξη.

Κατά πρώτον, το τεκμήριο κυριότητας του Δημοσίου είναι μαχητό, που σημαίνει ότι στο Δημόσιο ανήκουν όλες οι άγριες γαίες, πλην αυτών που αναγνωρίστηκαν με έναν εκ των νομίμων τρόπων. Είτε με νομοθετική παρέμβαση του ελληνικού κράτους, από την πρώτη με το Βασιλικό Διάταγμα του 1836 μέχρι και την πιο πρόσφατη του νόμου 3203/2003, είτε με αναγνωριστικές αποφάσεις του υπουργού Γεωργίας κατόπιν γνωμοδότησης του Συμβουλίου Ιδιοκτησίας Δασών, στο οποίο προσέφυγαν οι ενδιαφερόμενοι, είτε με αμετάκλητες αποφάσεις των τακτικών δικαστηρίων.

Τίτλοι από αυτές τις διαδικασίες έχουν υπάρξει αρκετοί, από τις μικρές ιδιοκτησίες, που οι Οθωμανοί είχαν επί της κυριαρχίας τους και όταν αποχωρούσαν τις μεταβίβαζαν, πράγμα που εφαρμόστηκε ιδιαίτερα στην Αττική και την Εύβοια, μέχρι τις μεγάλες ιδιοκτησίες, όπως αυτές των τσιφλικιών. Χρησικτησία σε αυτές τις εκτάσεις δεν υπάρχει, εκτός αν αποδειχθεί η νομή τους σύμφωνα με το ελληνορωμαϊκό δίκαιο, δηλαδή επί 35 χρόνια προ του 1915.

Μέσα όμως από αυτές τις διαδικασίες, το τεκμήριο κυριότητας πήρε πιο συγκεκριμένη μορφή, αφού έγινε πιο στοχοποιημένη η εφαρμογή του στις εκτάσεις, που διέπονται από τη δασική νομοθεσία, δηλαδή στα δάση, τις δασικές και τις χορτολιβαδικές εκτάσεις. Κι αυτή η διαδικασία ανέδειξε πολλά προβλήματα στις περιοχές όπου δεν ισχύει το τεκμήριο κυριότητας του Δημοσίου, όπως στα Ιόνια Νησιά, στις Κυκλάδες και αλλού, όπου η Πολιτεία μπορεί να προβάλλει μόνο το δικαίωμα της δασοπολιτικής επιτήρησης, αφού οποιαδήποτε πράξη αναγνώρισης κυριότητας από ιδιώτες στοχεύει και στην αλλαγή χρήσης.

Η χρήση αυτής της δημόσιας γης από ιδιώτες έγινε με πολλαπλή στόχευση, από οικοπεδική μέχρι αγροτική, και με διαδικασίες νομιμοφάνειας έως καταπάτησης. Σε πολλές, μάλιστα, περιπτώσεις, η καταπάτηση αυτή έχει και την ανοχή της Πολιτείας, γιατί έχει συνδεθεί με την κάλυψη κοινωνικών αναγκών, που φτάνουν μέχρι και την απορρόφηση κοινοτικών πόρων.

Αυτό λοιπόν που πρέπει να δούμε στην πορεία της κτηματογράφησης είναι μέχρι ποίου σημείου θα αποδεχτούμε την εφαρμογή του τεκμηρίου κυριότητας του Δημοσίου, αλλά και πώς θα τακτοποιήσουμε τη σχέση χρήσης των προηγούμενων εκτάσεων. Η κυβέρνηση του ΣΥΡΙΖΑ ήταν η μόνη που έλαβε υπόψη της το συγκεκριμένο τεκμήριο, γι’ αυτό και θέσπισε την εξαγορά με ένα μικρό τίμημα της αγροτικής και μόνον χρήσης αυτών των εκτάσεων, μια ρύθμιση όμως που δεν έγινε δεκτή από το Συμβούλιο της Επικρατείας.

Βέβαια είναι γνωστή η διαφορετική προσέγγιση του τεκμηρίου κυριότητας μεταξύ του κράτους και των ιδιωτών-μοναστηριών. Η Εκκλησία, αντίθετα, ισχυρίζεται ότι τα ταπία και τα χρυσόβουλα αποτελούν τίτλους και γι’ αυτό δεν ακολούθησε τις διαδικασίες προσφυγής στην Επιτροπή που προέβλεψε το Διάταγμα 17/29 Νοεμβρίου του 1836. Και την άποψή της αυτή τη στηρίζει μέχρι σήμερα, παρότι υπάρχει δυνατότητα να διεκδικήσει την αναγνώριση, είτε μέσω της διοικητικής οδού με προσφυγή στα Συμβούλια Ιδιοκτησίας Δασών για τις δασικού χαρακτήρα εκτάσεις, είτε μέσω της δικαστικής οδού για όλες τις εκτάσεις.

Τώρα όμως που κάποια στιγμή θα προχωρήσει η διαδικασία σύνταξης του Εθνικού Κτηματολογίου, θα αναγκαστούν ειδικά η Πολιτεία, αλλά και η Εκκλησία να ξανακαθίσουν στο ίδιο τραπέζι, για να γίνει και η συγκεκριμένη καταγραφή.

*Βαγγέλης Αποστόλου, Βουλευτής του ΣΥΡΙΖΑ Εύβοιας και πρώην Υπουργός ΑΑΤ

“Εφ. Συν”