Τι γίνεται πάλι με τους Επιθεωρητές Περιβάλλοντος;

Της Μαργαρίτας Καραβασίλη

Αρχιτέκτων d.p.l.g. – Msc Πολεοδομίας Χωροταξίας

Πρόεδρος Παρατηρητήριου Πολιτών για την Αειφόρο Ανάπτυξη (CISD)

Συνιστούν απαραίτητες προϋποθέσεις προκειμένου να εξέλθει η Χώρα μας από την γενικευμένη κρίση, να καλλιεργηθεί αίσθημα εμπιστοσύνης στη διοικητική λειτουργία και να ανακτήσει το κράτος την αξιοπιστία του προς τους πολίτες του αλλά και προς το εξωτερικό, μεταξύ άλλων:

• Ο εντοπισμός και η πάταξη φαινομένων διαφθοράς και κακοδιοίκησης,
• Η διασφάλιση της εύρυθμης και αποτελεσματικής λειτουργίας του δημόσιου τομέα, με βάση ένα ανοικτό και διαφανές σύστημα διακυβέρνησης.
• Ο έλεγχος τήρησης, εκ μέρους έργων και δραστηριοτήτων, ιδιωτικού και δημόσιου τομέα, των περιβαλλοντικών όρων που τους έχουν τεθεί,
• Ο συντονισμός των ελεγκτικών μηχανισμών,
• Η ανεξάρτητη λειτουργία τους, χωρίς κομματικές ή άλλες εξαρτήσεις και επιδράσεις,
• Η πλήρης εφαρμογή της αρχής «ο ρυπαίνων πληρώνει» και της περιβαλλοντικής ευθύνης

Τις ως άνω έννοιες φαίνεται να αντιστρατεύεται το προτεινόμενο σχέδιο νόμου «Ενσωμάτωση της Οδηγίας (ΕΕ) 2018/2002 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της 11ης Δεκεμβρίου 2018», που κατατέθηκε στις 6 Οκτωβρίου στη Βουλή από τον Υπουργό Περιβάλλοντος και Ενέργειας, Κώστα Σκρέκα, (χωρίς να τεθεί σε διαβούλευση), όσον αφορά τουλάχιστον με τις διατάξεις που αφορούν στους Επιθεωρητές Περιβάλλοντος (άρθρα 50 και 51). Και τούτο διότι υποβαθμίζεται ακόμη περισσότερο ο ήδη αποδυναμωμένος ελεγκτικός ρόλος των Επιθεωρητών Περιβάλλοντος, και με πρόσχημα την ενίσχυση της διαδικασίας συμμόρφωσης έναντι της επιβολής κυρώσεων στους παρανομούντες, αποδομείται σε μεγάλο βαθμό το ήδη απαξιωμένο σύστημα περιβαλλοντικών ελέγχων. Και ενώ τα άρθρα 50 και 51 θεωρητικά αφορούν στην εφαρμογή διατάξεων του νόμου 4014/2011, οι διατυπώσεις συνηγορούν σε μια αλλοίωση του σκεπτικού του νομοθέτη του ως άνω νόμου, διαχωρίζοντας τη συμμόρφωση από την τιμωρία του ρυπαίνοντος, σαν να πρόκειται για αντικρουόμενες έννοιες και πρακτικές.

Τι ισχύει και τι αλλάζει

Σε κάθε περίπτωση η συμμόρφωση επιτυγχάνεται με τον έλεγχο, την τεκμηρίωση, την παροχή κατευθύνσεων επί των αναγκαίων μέτρων, κλπ., όπου βεβαίως μπορεί να υπάρξει και στάδιο αναμονής για τον χρόνο που απαιτείται για την εφαρμογή των μέτρων που μπορεί να έχουν επιβληθεί από ένα Σχέδιο Συμμόρφωσης μετά από την υπόδειξη των Επιθεωρητών. Και αυτή η διαδικασία ήδη προβλέπεται. Όμως χωρίς την επιβολή προστίμου, όπως προωθεί το νομοσχέδιο του ΥΠΕΝ, δύσκολα θα επιτευχθεί ουσιαστική συμμόρφωση ενώ παράλληλα χάνεται και ο χαρακτήρας του προστίμου, που είναι η τιμωρία του παραβάτη, ο παραδειγματισμός άλλων, η απονομή δικαιοσύνης κλπ., όταν ακόμη και η προθεσμία συμμόρφωσης θα εξαρτάται από εξωγενείς – και άσχετους – παράγοντες, όπως το κόστος των διορθωτικών ενεργειών σε σχέση με τον κύκλο εργασιών του ρυπαίνοντος, ο τζίρος της επιχείρησης, κλπ»

-«Έως σήμερα το ύψος του προστίμου που εισηγούνται οι Επιθεωρητές (με την εισήγηση επιβολής προστίμου) υπολογίζεται βάσει συνεκτιμήσεων και συγκεκριμένων οριοθετήμενων κριτηρίων (συντελεστές βαρύτητας), τόσο περιβαλλοντικών (σοβαρότητα της ρύπανσης, υποβάθμιση περιβάλλοντος, κόστος αποκατάστασης, κλπ), όσο και κοινωνικών, όπου συμπεριλαμβάνονται το ιστορικό συμμόρφωσης και ο βαθμός συνεργασίας του ελεγχόμενου φορέα, κλπ., που ορθώς συνεκτιμούνται.

Όμως με τις ρυθμίσεις που προωθούνται οι επιθεωρητές μόνο σε πολύ σοβαρές περιπτώσεις θα μπορούν να εισηγούνται πρόστιμα (το αν θα επιβάλλονται εξαρτάται από το εάν θα τα υπογράψει ο Υπουργός) και ειδικότερα όταν η παράβαση ενέχει άμεσο κίνδυνο για τη δημόσια υγεία, απειλή με άμεσες και σημαντικές συνέπειες για το περιβάλλον, κλπ. αλλά και αυτό με προϋποθέσεις, μια από τις οποίες περιγράφεται ως εξής ότι «η άμεση επιβολή μέτρων και κυρώσεων ενέχει κίνδυνο για το δημόσιο συμφέρον» (πως ορίζεται αυτό;) ή αφού συνεκτιμηθούν παράγοντες κάποιοι από τους οποίους είναι άσχετοι με την παράβαση και εισάγονται για πρώτη φορά, όπως εισοδηματικά κριτήρια ελεγχόμενου, τζίρος), και τέλος μια ακόμη προϋπόθεση η οποία αναφέρεται ως «οι συνέπειες να μην μπορούν να αποτραπούν χωρίς άμεση ενέργεια του ελεγκτή», μια διατύπωση ακατανόητη, η οποία ωστόσο ανοίγει «παράθυρα» υποκειμενικών ερμηνειών.

Με τον τρόπο αυτό, το νομοσχέδιο του ΥΠΕΝ όχι μόνο ελαφραίνει και χαλαρώνει το πλαίσιο περιβαλλοντικών ελέγχων, εκτός των άλλων, που χάνουν τον κατασταλτικό τους χαρακτήρα, ενώ αναιρεί πλήρως την αρχή ο ρυπαίνων πληρώνει εάν λάβουμε υπόψη ότι επιπλέον η υπόθεση δεν θα αποστέλλεται στον εισαγγελέα, όπως γίνεται σήμερα, για την τυχόν αναζήτηση ποινικών ευθυνών, αλλά ο επιθεωρητής θα επιλέγει (με ποια κριτήρια άραγε), ποιες υποθέσεις μπορεί να ενέχουν ποινικές ευθύνες».

Ιδιώτες Επιθεωρητές Περιβάλλοντος

-«Εάν συνυπολογίσουμε ότι οι νέες αυτές διατάξεις συνδυάζονται άμεσα με ρυθμίσεις που ετοιμάζει το υπουργείο, με τις οποίες θα ενεργοποιήσει πρόβλεψη του Ν. 4014/2011 για τους «Ιδιώτες Επιθεωρητές Περιβάλλοντος», οι οποίο προβλέπεται ότι θα συνεπικουρούν την υπηρεσία, γεννάται εύλογα το ερώτημα:

Γιατί αντί να ενισχυθεί ο ρόλος και οι αρμοδιότητες των Επιθεωρητών Περιβάλλοντος, οι οποίοι επιπλέον θα κληθούν να λειτουργήσουν και ως το κατεξοχήν επιτελικό όργανο ελέγχου των ιδιωτών ελεγκτών, υποβαθμίζονται ακόμη περισσότερο;»

-«Γιατί είναι δεδομένο ότι όταν ενεργοποιηθεί ο θεσμός των ιδιωτών, οι Επιθεωρητές Περιβάλλοντος θα κληθούν να ελέγχουν και να εγκρίνουν ή να απορρίπτουν εισηγήσεις για παραβάσεις, κλπ., που θα κάνουν οι ιδιώτες ελεγκτές και όχι οι ίδιοι, εφόσον δεν θα συμμετέχουν καν στις επιθεωρήσεις – αυτοψίες. Δηλαδή θα κληθούν να αναλάβουν και την ευθύνη του ιδιώτη, διαφορετικά θα πρέπει να διενεργήσουν οι ίδιοι τις επιθεωρήσεις, αλλά τότε με ποια μέσα και ποιούς ανθρώπους, όταν πλέον ο αριθμός των ελεγχόμενων δραστηριοτήτων θα είναι πολύ μεγάλος; Αξίζει να σημειωθεί ότι οι Επιθεωρητές Περιβάλλοντος είναι δεκατέσσερις στη Νότια Ελλάδα και επτά στη Βόρεια Ελλάδα, εκτελώντας περί τους 60-70 τακτικούς και άλλους τόσους έκτακτους ελέγχους ετησίως.

Ισχυρές αντιδράσεις και πιέσεις

-Οι ρυθμίσεις αυτές του ΥΠΕΝ μας εξέπληξαν. Συμμετέχοντας στον μέχρι σήμερα διάλογο και σε Επιτροπές του Υπουργείου δεν είχε διαφανεί αυτή η πρόθεση. Είναι εξόχως λυπηρό και άκρως απογοητευτικό. Και όμως έχει επανειλημμένα τονιστεί η ανάγκη βελτίωσης της οργάνωσης της Επιθεώρησης Περιβάλλοντος, ώστε να λειτουργεί με καλύτερο τρόπο, καθώς οφείλει να επιλύει συγκρούσεις και αντιθέσεις και αντιμετωπίζει πολλά κρίσιμα προβλήματα, με βάση τη διαφάνεια και τη λογοδοσία, την πρόσβαση στην περιβαλλοντική πληροφόρηση, την ίση και ισότιμη μεταχείριση των ελεγχόμενων, τη συμμετοχή και την εξασφάλιση κοινωνικής συναίνεσης.

Γνωρίζουμε βέβαια ότι τα ζητήματα προστασίας του περιβάλλοντος έρχονται αντιμέτωπα με ισχυρές αντιδράσεις και πιέσεις, που συχνά καταφέρνουν να αδρανοποιήσουν και να απαξιώσουν τις όποιες καλές προθέσεις της Πολιτείας.

Για το λόγο αυτό περιμέναμε να υπάρξει η αναγκαία πολιτική βούληση για την ουσιαστική αναβάθμιση του ρόλου των Επιθεωρητών Περιβάλλοντος με στόχο την μετατροπή της Επιθεώρησης σε Ανεξάρτητη Αρχή, ώστε να δρα χωρίς καμία εξάρτηση με ενιαίο και αποτελεσματικό τρόπο, με πλήρη στελέχωση με το αναγκαίο εξειδικευμένο προσωπικό και τα κατάλληλα εργαλεία, κλπ., διορθώνοντας το σφάλμα του 2019 όταν δυστυχώς το Σώμα Επιθεωρητών δεν υπήχθη στην νεοσυσταθείσα Αρχή Διαφάνειας του ν. 4622/2019 για το επιτελικό κράτος, που απέδειξε για πολλοστή φορά την έλλειψη πολιτικής βούλησης για την αναβάθμιση του ρόλου  του περιβαλλοντικού ελέγχου στο ευρύτερο πλαίσιο του ελεγκτικού ρόλου του κράτους.

Επιπλέον θα πρέπει να θεσπιστεί ένα πλαίσιο μόνιμης και διαρκούς επικοινωνίας [διαρκής, ανοικτός διάλογος, δημοσιεύσεις, δημοσιοποίηση αποτελεσμάτων, κλπ.] των Επιθεωρητών Περιβάλλοντος με τοπικούς συλλόγους, κοινωνικούς και πολιτικούς φορείς, κατοίκους περιοχών που βιώνουν προβλήματα και αγωνίζονται χρόνια για την επίλυσή τους (διαμόρφωση ισχυρής κοινωνικής συμμαχίας πολιτών), μέσα από την ενημέρωση, την συνεργασία και την αλληλοϋποστήριξη σε μια προσπάθεια αναζήτησης και εξεύρεσης κοινά αποδεκτών λύσεων αλλά και θεμάτων διαχείρισης περιβαλλοντικών κρίσεων. Και βεβαίως δεν νοείται να μην διαθέτει τον δικό του διαδικτυακό τόπο όπου να μπορεί ο πολίτης να ενημερώνεται και να καταγγέλλει.

 Ανεξάρτητες και αυτοδύναμες αρχές

-Για να περάσουμε σε μια κοινωνία νομιμότητας έχουμε ανάγκη από συστηματικό έλεγχο από Ανεξάρτητες και αυτοδύναμες αρχές με πλήρεις αρμοδιότητες παράλληλα με την εγκαθίδρυση ενός ικανού συστήματος έκθεσης των παρανομούντων, αλλά και επιβράβευσης των καλών πρακτικών. Ειδικότερα μάλιστα σε ότι αφορά στα θέματα περιβάλλοντος, λαμβάνοντας υπόψη τα περιβαλλοντικά εγκλήματα που συντελούνται εδώ και χρόνια στον τόπο μας που έχει οδηγήσει σε μια ανεξέλεγκτη και εκτεταμένη ρύπανση εδάφους, υπόγειων και επιφανειακών νερών, βιοποικιλότητας και σε μεγάλη περιβαλλοντική ζημιά.

Ο έλεγχος της τήρησης της περιβαλλοντικής και εν γένει νομοθεσίας δεν ανταγωνίζεται ούτε εμποδίζει την οικονομική ανάπτυξη, αλλά αντίθετα την ευνοεί, διαφυλάσσοντας το φυσικό και τον πολιτιστικό πλούτο της χώρας μας επάνω στον οποίο βασίζεται η ανάπτυξή της. Οι νόμιμα λειτουργούσες δραστηριότητες δεν επιβαρύνονται από τους ελέγχους αυτούς, αντίθετα, προβάλλεται η ορθή πρακτική των επιχειρήσεων που λειτουργούν νόμιμα και με σεβασμό στο περιβάλλον.

Τέλος, μόνο ένας ουσιαστικός, αξιόπιστος έλεγχος και σαφείς διαφανείς διαδικασίες μπορούν να εγγυηθούν το σεβασμό στη νομοθεσία και τη συμμόρφωση και όχι μια απλή εποπτεία από όργανα που θα ελέγχονται από σειρά συντονιστικών και άλλων επιτροπών, αλλά και από την εκάστοτε πολιτική ηγεσία.