«Το Greek Green Deal και ο νέος Καπιταλισμός»

Του Γιάννη Μανιάτη*

Ο παγκόσμιος καπιταλισμός μετασχηματίζεται. Οι παγκόσμιοι στόχοι για την Αειφόρο Ανάπτυξη (SDGs), η ψηφιακή επανάσταση, οι δράσεις καταπολέμησης της Κλιματικής Κρίσης, η Κυκλική Οικονομία, η μείωση των Κοινωνικών και Οικονομικών Ανισοτήτων, το δημογραφικό – μεταναστευτικό, είναι βασικοί συντελεστές που προκαλούν τις κοσμογονικές αλλαγές.

Ο Καπιταλισμός των Μετόχων (Shareholders Capitalism), μετασχηματίζεται σε Καπιταλισμό των Συμμετόχων (Stakeholders Capitalism), δηλ. της απόδοσης προτεραιότητας όχι μόνο στα κέρδη των μετόχων, αλλά επιπλέον και στα ενδιαφέροντα και την προστασία της κοινωνίας, του περιβάλλοντος, των εργαζομένων, των πελατών, των προμηθευτών.

Καπιταλιστικός Μετασχηματισμός, που εκτός των άλλων, τόσο για τις αναπτυγμένες, όσο και για τις υπό ανάπτυξη χώρες, επιβάλλει το μετασχηματισμό των παραδοσιακών στρατηγικών δανεισμού που εφαρμόζουν οι παγκόσμιοι χρηματοπιστωτικοί οργανισμοί IMF, World Bank, FED, ECB, κ.α., σε πράσινες στρατηγικές, με χρηματοδότηση και ταυτόχρονο υπολογισμό των κινδύνων της Κλιματικής Κρίσης.

Οι κλιματικές πολιτικές Μετριασμού, Προσαρμογής και Ανθεκτικότητας, αποκτούν νόημα μόνο εάν συνδυαστούν απόλυτα με την Ψηφιακή, την 4η Βιομηχανική Επανάσταση (4IR), ώστε να μπορούν να αντιμετωπίσουν τα δυο μεγάλα κοινωνικά προβλήματα, της Κλιματικής και Ψηφιακής  Φτώχειας (που απειλεί 54.000.000 ευρωπαίους και πάνω από 700.000 ελληνικές οικογένειες, ενώ η πρώτη αναμένεται να προκαλέσει πάνω από 140 εκατομμύρια περιβαλλοντικούς προσφυγές) και της Κλιματικής και Ψηφιακής Δημοκρατίας (που αφορά τόσο στα ατομικά δικαιώματα κάθε πολίτη, όσο και στην εθνική κυριαρχία κρατών, απέναντι στους τεχνολογικούς κολοσσούς)

Στη δημόσια συζήτηση απαιτείται η αντιμετώπιση όχι μόνο των «συνήθων υπόπτων» (ενέργεια, βιομηχανία, μεταφορές, κτήρια, ναυτιλία, αεροπλοΐα, κ.ά.), αλλά επίσης και τομέων που συνήθως δεν συγκεντρώνουν τη δημόσια συζήτηση για το Περιβάλλον. Για παράδειγμα, η Γεωργία και Κτηνοτροφία, μαζί με τις αλλαγές Χρήσεων Γης, προκαλούν το 25% των παγκόσμιων ρύπων. Επιπλέον, η παγκόσμια βιομηχανία διεθνούς μόδας – fast fashion, παράγει το 10% των παγκόσμιων ρύπων, είναι ο δεύτερος μεγαλύτερος καταναλωτής νερού, με την παραγωγή ενός τζιν, να απαιτεί περισσότερο νερό από όσο πίνει ένας άνθρωπος για 10 χρόνια, ενώ το πλύσιμο ρούχων απελευθερώνει 500.000 τόνους μικροϊνες κάθε χρόνο στους ωκεανούς – το ισοδύναμο 50 δισεκατομμυρίων πλαστικών μπουκαλιών.

Στην ελληνική περίπτωση, με τα αναμενόμενα €32+40=72δις (που με τη συμμετοχή του ιδιωτικού τομέα θα πλησιάσουν τα €110δις), η αποτελεσματική υλοποίηση του  Greek Green Deal, απαιτεί τουλάχιστον 3πλασιασμό της ικανότητας σχεδιασμού, υλοποίησης και απορρόφησης κονδυλίων δράσεων από το δημόσιο (από τα σημερινά €2-3δις/χρόνο, στα €10-12δις/χρόνο). Τιτάνιο έργο, για το οποίο απαιτείται υπέρβαση του συνόλου των σημερινών δυσλειτουργιών.

Προτείνω 5 βασικά Επιχειρησιακά Προγράμματα για την πετυχημένη υλοποίηση των εθνικών στόχων:

1) πλήρη αναδιοργάνωση του τρόπου λειτουργίας του ευρύτερου Δημόσιου Τομέα (κεντρικό κράτος, περιφερειακή και τοπική αυτοδιοίκηση), με Κράτος – Στρατηγείο και πλήρη αποκέντρωση όλων των εκτελεστικών αρμοδιοτήτων, για εξοικονόμηση έως και €1δις κάθε χρόνο, με αξιολόγηση – επιβράβευση παντού και πλήρη αξιοποίηση του ιδιωτικού τομέα, μέσα από αξιόπιστα Μητρώα Πιστοποιημένων Ιδιωτών Συνεργατών του δημοσίου,

2) βασικές παρεμβάσεις στις εθνικές ενεργειακές πολιτικές, ιδιαίτερα  στις Ανανεώσιμες Πήγες, την Αποθήκευση, τις έρευνες Υδρογονανθράκων, την Ηλεκτροκίνηση. Μια κορυφαία παρέμβαση αποτελεί το πρόγραμμα «Εξοικονομώ – Αυτονομώ», σε συνέχεια του πετυχημένου προγράμματος «Εξοικονομώ κατ’ Οίκον» της περιόδου 2011-14, όπου για 40.000 κατοικίες που θωρακίστηκαν ενεργειακά, υπήρξε για κάθε οικογένεια και για κάθε χρόνο, εξοικονόμηση για κάθε οικογένεια, ύψους €1.700/χρόνο, όσο ένας υψηλός μισθός, ή μια εξαιρετικά υψηλή σύνταξη!

Ένα νέο πρόγραμμα, που προτείνω να εφαρμοστεί είναι το «Εξοικονομώ Υγείας – Πρόνοιας», ύψους €500εκατ, για τα 500 δημόσια / κοινωφελή νοσοκομεία, κέντρα υγείας, γηροκομεία, ορφανοτροφεία,, με στόχο την εξοικονόμηση €50εκατ/χρόνο. Επιπλέον, θεωρώ ότι τόσο για λογούς εθνικούς, όσο και αναπτυξιακούς και κοινωνικούς, η Ελλάδα πρέπει να προχωρήσει στη διαμόρφωση ενός παγκόσμια πρότυπου δικτύου μικρών πράσινων νησιωτικών παραδείσων, μέσα από την (πράσινη) ενεργειακή αυτονομία και αειφόρο αναπτυξιακή ανάδειξη 10-15 Μη Διασυνδεδεμένων Νησιών της χώρας (Καστελόριζο, Οθωνοί, Δονούσα, κ.α.).

3) ολοκληρωμένη πολεοδομική, αρχιτεκτονική, αισθητική (όψεις κτιρίων) , ενεργειακή ανασυγκρότηση του αστικού ιστού της χώρας, ένα Ελληνικό Bauhaus, στο πλαίσιο των «Έξυπνων – Όμορφων – Βιώσιμων Πόλεων». Το φιλόδοξο αυτό πρόγραμμα είναι στην πραγματικότητα μια Νέα Επιχείρηση Πολεοδομικής Ανασυγκρότησης του 21^ου Αιώνα – ΕΠΑ21, συνολικού ύψους επενδύσεων €400εκατ.

4) εκσυγχρονισμό του πρωτογενούς τομέα, με εφαρμογή των αρχών της αειφόρου Ευφυούς Γεωργίας, ώστε η ελληνική γεωργία, που αποδίδει κατά μέσο όρο €190/στρέμμα, να διδαχθεί από την Ολλανδική των €1.700/στρέμμα, ή την Ισραηλινή των €1.290/στρέμμα

5) αξιοποίηση του ορυκτού πλούτου με απόλυτο σεβασμό στο περιβάλλον, ώστε οι 100.000 άμεσα κι έμμεσα εργαζόμενοι, να διπλασιαστούν τα επόμενα 10 χρόνια, μαζί με το διπλασιασμό της συμβολής του κλάδου στο ΑΕΠ (από 3,4%, στο 7%). Η Πράσινη και Ψηφιακή Ανάπτυξη, τα επόμενα χρόνια θα απαιτήσουν παγκόσμια, 5πλασιασμό των εξορυσσόμενων ποσοτήτων γραφίτη, λίθιου, κοβάλτιου και 2πλασιασμό του νικελίου, ενώ μέχρι το 2030, θα χρειαστούν μόνο στην Ευρώπη, επιπλέον 4.000.000 τόνοι χαλκού.

Για να υλοποιήσουμε το μέλλον που ονειρευόμαστε, χρειαζόμαστε όραμα, αποφασιστικότητα, ανατροπές, ειλικρίνεια και ανοιχτό δημόσιο διάλογο, ώστε κανείς να μην αισθανθεί  ότι μένει απέξω.

*καθ. Γιάννης Μανιάτης, Πανεπιστήμιο Πειραιά,
πρ. υπουργός Περιβάλλοντος, Ενέργειας και Κλιματικής Αλλαγής