Το κόστος της δωρεάς χωρικού σχεδιασμού από ιδιώτες στο κράτος

Τα προβλήματα που γεννά το φαινόμενο της δωρεάς προς το κράτος χωρικών μελετών και σχεδίων που έχουν καταρτίσει ιδιώτες αναδείχθηκαν στην ημερίδα με θέμα «Η Ιδιωτικοποίηση του Χωρικού Σχεδιασμού», που πραγματοποιήθηκε με επιτυχία  την Πέμπτη 30 Μαρτίου 2023 στην Αίθουσα Τελετών του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου.

Η ημερίδα διοργανώθηκε από το Επιμελητήριο Περιβάλλοντος και Βιωσιμότητος σε συνεργασία με το Εργαστήριο Αστικού Περιβάλλοντος και το Εργαστήριο Χωρικού Σχεδιασμού και Αστικής Ανάπτυξης του Τομέα Πολεοδομίας και Χωροταξίας της Σχολής Αρχιτεκτόνων Μηχανικών του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου.

Η κα Μαρία Καραμανώφ, Πρόεδρος του Επιμελητηρίου Περιβάλλοντος, Αντιπρόεδρος του Συμβουλίου της Επικρατείας ε.τ., στην εισήγησή της υπογράμμισε ότι το φαινόμενο της υπαγωγής του χωρικού σχεδιασμού στη λογική και τις πιέσεις των ιδιωτικών συμφερόντων δεν είναι νέο στη χώρα. Μετά το 2010 όμως, η οικονομική κρίση έδωσε σε κάθε είδους επενδυτικά συμφέροντα τη μεγάλη ευκαιρία να εξασφαλίζουν, με τη συναίνεση του νομοθέτη, τα χωρικά και πολεοδομικά σχέδια της προτίμησής τους, κατά παράβαση όλων των αρχών του επιστημονικού χωρικού σχεδιασμού. Τα τελευταία χρόνια το φαινόμενο έχει εξελιχθεί περαιτέρω με μια νέα πρακτική, τη δωρεά προς το κράτος χωροταξικών σχεδίων όλων των επιπέδων, τα οποία έχουν εκπονήσει με δική τους πρωτοβουλία και δικά τους κριτήρια οι ίδιοι οι δωρητές, προκειμένου αυτά να εγκριθούν και να υλοποιηθούν. Με αφορμή τρεις χαρακτηριστικές περιπτώσεις, τη Βόρεια Εύβοια, το Λόφο του Στρέφη και το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, η εισήγηση εστίασε στα προβλήματα που γεννά η πρακτική αυτή σε σχέση τόσο με το Σύνταγμα όσο και με το ενωσιακό δίκαιο των Δημοσίων Συμβάσεων.

Η κα Σοφία Αυγερινού-Κολώνια, Ομότιμη Καθηγήτρια ΕΜΠ, Πρόεδρος του Συλλόγου Ελλήνων Πολεοδόμων & Χωροτακτών (ΣΕΠΟΧ), υπογράμμισε ότιτο θεσμικό πλαίσιο χωρικού σχεδιασμού, με τους αλλεπάλληλους νόμους της τελευταίας τετραετίας, ενισχύει και προτεραιοποιεί τα Ειδικά Σχέδια έναντι του ευρύτερου τοπικού και υπερκείμενου σχεδιασμού. Παράλληλα, οι Ολοκληρωμένες Χωρικές Επενδύσεις (ΟΧΕ) και τα έργα Βιώσιμης Αστικής Ανάπτυξης (ΒΑΑ), που υπαγορεύονται από το Εταιρικό Σύμφωνο Περιφερειακής Ανάπτυξης (ΕΣΠΑ), διαμορφώνουν χωρικές πραγματικότητες ανεξάρτητα από τον υφιστάμενο χωρικό σχεδιασμό.«Υιοθεσίες» δημοσίων χώρων και «δωρεές μελετών» διαμορφώνουν επίσης νέα πρότυπα συνεργασίας δημοσίου και ιδιωτικού τομέα με συνοπτικές διαδικασίες χωρίς την απαιτούμενη διαφάνεια, τη διαβούλευση με τους ενδιαφερομένους και κυρίως το κοινό. Όπως φαίνεται, ο χώρος σχεδιάζεται από ιδιωτικές πρωτοβουλίες από τη μεγάλη ως τη μικρή κλίμακα, την πόλη και τα κτίρια. Αν το φαινόμενο αυτό δεν τεθεί έγκαιρα υπό έλεγχο, κάθε πρωτοβουλία αναπτυξιακού βιώσιμου σχεδιασμού δεν θα μπορεί να πραγματοποιηθεί.

Η κα Ρένα Κλαμπατσέα, Αναπληρώτρια Καθηγήτρια ΕΜΠ και Κοσμήτορας Σχολής Αρχιτεκτόνων Μηχ. ΕΜΠ, μιλώντας παρουσίασε τον χωρικό σχεδιασμό ως ένα πεδίο συζήτησης, πολιτικής αντιπαράθεσης με πολλές πτυχές. Έθεσε το ερώτημα «Από ποιόν, για ποιόν και για ποιά γίνεται αυτός o σχεδιασμός, ποιό είναι το αντικείμενο του;» Είχε την πεποίθηση, όπως χαρακτηριστικά τόνισε, ότι αυτό οφείλει να είναι μία δημόσια πολιτική. Δεκαετίες όμως τώρα συμβαίνει μία διολίσθηση με κορύφωση την εποχή της οικονομικής κρίσης. Η βάση του προβλήματος βρίσκεται στον τρόπο με τον οποίο παράγεται ο χώρος. Η ιδιωτικοποίηση επιχειρείται σε όλες τις κλίμακες με «ευφυείς» τρόπους και πολλές «κατ’ εξαίρεση» περιπτώσεις που στην πραγματικότητα παρακάμπτουν ευθέως τον δημόσιο χωρικό σχεδιασμό. Μετετράπη, έτσι, το θεσμικό αυτό εργαλείο σε ένα όχημα για να κάνει κανείς τον «δικό του» χωρικό σχεδιασμό. Έτσι εκχωρείται ο σχεδιασμός του χώρου στις πόλεις ή στην ύπαιθρο. Οι επιλογές αυτές δίνουν προνόμια, μετατρέπουν τη σχεδιαστική διαδικασία σε έναν μηχανισμό που διαμορφώνει προνομιακές σχέσεις στον χώρο χωρίς αξιολόγηση, ανάλυση και διαβούλευση, αντί να περιφρουρούν τον δημόσιο χαρακτήρα. Έκλεισε την ομιλία της σημειώνοντας πως η ημερίδα έκανε ένα βήμα στον επιστημονικό διάλογο για αυτό το σημαντικό θέμα.

Ο κ.Λουκάς Τριάντης, Επίκουρος Καθηγητής Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, στην εισήγησή του με τίτλο «Ξανασυζητώντας το δημόσιο ρόλο του χωρικού σχεδιασμού – Συναρτήσεις της ιδιωτικοποίησης με ζητήματα ανισότητας και τρωτότητας», φώτισε όψεις της ιδιωτικοποίησης του χωρικού σχεδιασμού που παραμένουν ως ένα βαθμό σκοτεινές, υποστηρίζοντας ότι ο ειδικός, κατ’ εξαίρεση, ιδιωτικοποιούμενος σχεδιασμός παράγει, αναπαράγει ή εντείνει με άμεσους ή έμμεσους τρόπους την ανισότητα και την τρωτότητα στο χώρο. Η σημερινή συγκυρία της «πολυκρίσης» σε παγκόσμιο επίπεδο καθώς και οι διαπιστωμένες πλέον αντιφάσεις (επιστημονικές, νομικές, διοικητικές, τεχνικές) του εγχειρήματος της ιδιωτικοποίησης του χωρικού σχεδιασμού στην Ελλάδα, ωθούν σε αναστοχασμό υπέρ ενός δημόσιου σχεδιασμού/προγραμματισμού με παρεμβατικό, κατανεμητικό και αναδιανεμητικό ρόλο που θα αμβλύνει τις σημερινές τάσεις, ανοίγοντας νέες προοπτικές.

Η κα Αιμιλία Χρονοπούλου, MScΑρχιτέκτων, ΥΔ ΕΜΠ, εστίασε στην ιδιωτικοποίηση του χωρικού σχεδιασμού μέσω της περίπτωσης του Σχεδίου Ανασυγκρότησης της Βόρειας Εύβοιας, σημειώνοντας: «Οι διαδικασίες εκπόνησης του σχεδίου προσεγγίζονται ως ένα εγχείρημα περίφραξης τόσο της υλικής όσο και της άυλης αξίας και προοπτικής του χώρου, που οδηγεί σε φαινόμενα αναστολής του δικαιώματος χρήσης και παρουσίας αλλά και σε δομικές ανισότητες πρόσβασης στα χωρικά μέσα παραγωγής και αναπαραγωγής των εντόπιων κοινοτήτων. Ο ιδιωτικοποιημένος σχεδιασμός, που εφορμά από μια κατάσταση εξαίρεσης, παρουσιάζεται θεσμικά ως το όχημα υπέρβασης χρόνιων παθογενειών του χωρικού σχεδιασμού, υποκρύπτοντας διαδικασίες αναγωγής του βιωμένου χώρου σε επενδυτικό προϊόν έναντι ενός πεδίου ίσου δικαιώματος διαβίωσης».

Ακολούθησε παρέμβαση των κ.κ. Χούπα και Κατσικαβέλη και τοποθετήσεις του κοινού.

Στην εκδήλωση παρέστησαν ο επίτιμος Πρόεδρος του ΣτΕ κ. Σωτήρης Ρίζος, η τ. Κοσμήτορας της Σχολής Αρχιτεκτόνων Μηχ. ΕΜΠ Καθηγήτρια Ελένη Μαΐστρου, δικαστές του ανώτατου δικαστηρίου και πολλοί πανεπιστημιακοί. Την παρακολούθησαν επίσης δεκάδες φοιτητές και φοιτήτριες.

Η εκδήλωση μεταδόθηκε με livestreaming από το κανάλι της Σχολής Αρχιτεκτόνων Μηχανικών ΕΜΠ στο YouTube. Την παρακολούθησαν, εκτός όσων παρέστησαν δια ζώσης, και περίπου χίλιοι θεατές στο διαδίκτυο. Είναι διαθέσιμη για παρακολούθηση στο βίντεο: