Το περιβάλλον και η ποιότητα ζωής στη δίνη της κερδοφόρου ανάπτυξης

Από τον Βασίλη Σγούτα*

Ευτυχώς υπάρχουν ακόμα μεγάλοι ελεύθεροι χώροι, με πράσινο ή και χωρίς,  σε μια πόλη που υστερεί θεαματικά σε πράσινο και ελεύθερους χώρους συγκριτικά με όλες τις μεγάλες πρωτεύουσες της Ευρώπης. Αυτό που έχει σημασία είναι οι ελεύθεροι χώροι να παραμείνουν ελεύθεροι και μακριά από τις ορέξεις των οικοδομούντων.

Από Φιλοπάππου προς Ακρόπολη

 Οι μεγάλοι ελεύθεροι χώροι

Οι ελεύθεροι, αδόμητοι χώροι της Αθήνας, είτε αυτοί ανήκουν στο Δημόσιο, στο Δήμο, την Εκκλησία ή τον στρατό, αποτελούν μοναδική ευκαιρία για εφαρμογή μίας νέας αντίληψης για την διαχείριση του χώρου. Με τον όρο ότι θα ξεκαθαρίσουμε τι σημαίνει ανταποδοτικότητα και ανταποδοτικές λειτουργίες. Ανταποδοτικότητα για ποιους; Για τους φορείς, για τους επιχειρηματίες ή για τους κατοίκους; Ανταποδοτικότητα σημαίνει ανταποδοτικότητα σε έσοδα ή ανταποδοτικότητα σε ποιότητα ζωής και σε καλύτερο περιβάλλον; Έστω και αν τα οφέλη είναι μακρόχρονα και όχι τόσο απτά, η απάντηση στο ερώτημα αυτό θα ξεχωρίσει τους αμνούς από τα ερίφια ως προς τη σημασία που αποδίδουμε σε θέματα περιβάλλοντος. Και όσοι ταχθούν μονόπλευρα με την πλευρά της κερδοφόρου ανάπτυξης, ας έχουν τουλάχιστον την εντιμότητα να μην ξαναβγούν δημόσια και να μιλήσουν για περιβάλλον και για ποιότητα ζωής.

Η σταδιακή μετατροπή, στο όνομα της ανάπτυξης, των μεγάλων ελεύθερων δημόσιων χώρων της Αττικής σε αστικά φιλέτα προς αξιοποίηση δεν μπορεί να αμφισβητηθεί. Αποτελεί και καθημερινό σχεδόν αντικείμενο της ειδησεογραφίας. Αυτονόητο είναι ότι παράλληλα χάνονται και οι τελευταίες δυνατότητες για σημαντικούς νέους πνεύμονες πρασίνου, σε μια πόλη που υστερεί θεαματικά σε πράσινο, συγκριτικά με όλες τις μεγάλες πρωτεύουσες της Ευρώπης. Δυστυχώς, αυτή η έλλειψη αποτελεί στατιστικό μόνο στοιχείο και όχι στοιχείο αφύπνισης. Και όλες οι ελεύθερες «αναξιοποίητες» εκτάσεις περιμένουν την αξιοποίηση τους. Περιμένουν τους επενδυτές που έρχονται, με άνωθεν ευλογίες, κρατικές και αυτοδιοικητικές, να στερήσουν από τους συνήθως ανήμπορους, αλλά συχνά και μη διαμαρτυρόμενους, συμπολίτες μας, την ελπίδα για μελλοντική αύξηση του πρασίνου.

Το Πάρκο του ΚΠΙΣΝ

Για το Ελληνικό, τον μεγαλύτερο ελεύθερο χώρο του λεκανοπεδίου, το αρχικό όραμα για μητροπολιτικό πάρκο έχει πια οριστικά χαθεί. Ποιός, τελικά, μεγάλος ελεύθερος χώρος, εκτός από τον Εθνικό Κήπο και το Ζάππειο, έχει διασωθεί από την λαίλαπα των αξιοποιήσεων; Το Πάρκο Τρίτση είναι μια εύκολη πρώτη απάντηση. Το Άλσος Νέας Φιλαδέλφειας και ότι απέμεινε από το Αττικό Άλσος, σίγουρα αποτελούν αναντικατάστατους πνεύμονες. Το αδιαμόρφωτο, και με αλλότρια κτίρια στη συρρικνωμένη πια έκταση του, Πάρκο Γουδή, είναι αμφίβολο αν, παρά τους αγώνες των πολιτών, θα αντέξει για πολύ ακόμα τους θεσμικούς φορείς, και όχι μόνο, που το επιβουλεύονται. Όπως δεν άντεξε το Πεδίο του Άρεως. Τι μένει; Το κτήμα Συγγρού στη Κηφισιά, το Άλσος Βεΐκου και, στις παρυφές της πόλης, ο Βοτανικός Κήπος Διομήδη και το αισθητικό δάσος της Καισαριανής. Το γιατί αυτά σώθηκαν δεν είναι τόσο δύσκολο να γίνει κατανοητό. Συμπολίτες μας με όραμα προνόησαν και πάλεψαν για νομοσχέδια που θα θωράκιζαν, από καταπατητές, τους μοναδικούς για την Αθήνα πράσινους αυτούς παραδείσους. Αλλά και από φορείς οι οποίοι επιβουλεύονται ελεύθερη γη, παραμερίζοντας, για κοινωφελείς καμιά φορά σκοπούς, το πιο σημαντικό – ότι το λεκανοπέδιο έχει, πάνω απ’ όλα, ανάγκη να αναπνεύσει. Και όπου κάθε τετραγωνικό μέτρο ελεύθερου και πράσινου χώρου που χάνεται, αποτελεί ένα ακόμα βήμα προς τα πίσω. Και όπου κάθε τετραγωνικό που κερδίζεται δίνει ελπίδα για ένα πιο αισιόδοξο μέλλον. Τα σχεδόν 1.000 στρέμματα, 3.500 μαζί με τον συνεχόμενο ορεινό όγκο, των πρώην στρατοπέδων Χαϊδαρίου θα αποτελούσαν ηχηρό μήνυμα αισιοδοξίας, αν αποφασιζόταν η μετατροπή τους σε πάρκο.

Έχουμε γίνει μάρτυρες μιας καταστροφικής κούρσας αφαίρεσης αστικών πνευμόνων ή δυνητικών πνευμόνων. Και δεν έχει τόση σημασία αν οι υφιστάμενοι ελεύθεροι χώροι έχουν ή δεν έχουν πράσινο. Γιατί πράσινο μπορούν πάντα να αποκτήσουν, αν παραμείνουν ελεύθεροι και «αναξιοποίητοι». Και είναι καθαρή κοροϊδία μονότονα να σερβίρεται το τροπάριο ότι, παράλληλα με τα νέα κτίρια και τις διαμορφώσεις με σκληρά υλικά, θα φυτευτούν και κάποια δέντρα. Είναι καλύτερα να μένουν αναξιοποίητοι οι χώροι αυτοί, παρά να αξιοποιούνται με νοοτροπίες που αποπροσανατολίζουν από την ουσία. Και ίσως, μια μέρα, αξιολογήσουμε τις προτεραιότητες μας αλλιώς.

*Βασίλης Σγούτας: Αρχιτέκτων. Μετά την Νότιο Αφρική και το Ιράκ, σταδιοδρομεί από το 1961 ως εταίρος του Κώστα Σγούτα και από το 1999 με τον Δημήτρη Σγούτα. Αντιπρόεδρος ΣΑΔΑΣ 1983-1984, μέλος Αντιπροσωπείας ΤΕΕ 1984-2006, Πρόεδρος Διεθνούς Ένωσης Αρχιτεκτόνων (UIA) 1999-2002, και από το 2019 Επίτιμος Πρόεδρός της. Το 2007 θεσπίστηκε το Vassilis Sgoutas Prize το οποίο απονέμεται ανά τριετία σε αρχιτέκτονες με έργο σε περιοχές κάτω από το όριο της φτώχειας. Το βιβλίο του A Journey with the Architects of the World (Jovis Verlag, 2017) έχει μεταφραστεί στην κινεζική.

-Πηγή του κειμένου είναι το βιβλίο του Βασίλη Σγούτα με τίτλο: «Ένας Αθηναίος για την πόλη του» από  τις εκδόσεις ΠΛΕΘΡΟΝ

-Φωτογραφίες: Χαράλαμπος Λουιζίδης, Κατερίνα Γληνού.

-Eξώφυλλο: Βάσω Αβραμοπούλου / Α4 Design