Το τεχνικό σχέδιο για την αναστήλωση της Γέφυρας της Πλάκας – Οι δυσκολίες και οι προκλήσεις 

Του Αργύρη Δεμερτζή/

Αντιμέτωπο με εξαιρετικά σύνθετες τεχνικές δυσκολίες αλλά και με την στάθμη των νερών του ποταμού είναι   το έργο  με τίτλο «Στερέωση, Αποκατάσταση, Αναστήλωση, Ανάδειξη Γέφυρας Αράχθου στην Πλάκα», η σύμβαση του οποίου υπογράφηκε την Τρίτη 18 Σεπτεμβρίου 2018 και άρχισε η αντίστροφη μέτρηση για την υλοποίηση της κατασκευής του.

Δύο φάσεις

Η απόφαση του υπουργείου Υποδομών και Μεταφορών, που καθορίζει τις ειδικές απαιτήσεις οικονομικής και χρηματοοικονομικής επάρκειας και τεχνικής και επαγγελματικής ικανότητας για την ανάθεση της σύμβασης κατασκευής του έργου προβλέπει ότι λόγω των περιορισμών από την στάθμη του ποταμού, το έργο θα εκτελεστεί σε δύο θερινές περιόδους:

Την 1^η περίοδο θα εκτελεστούν οι εργασίες:

• Αποκατάσταση Ανατολικού Μεσόβαθρου, μαζί με το αντίστοιχο ενσωματωμένο τμήμα του κεντρικού τόξου, μέχρι τη στάθμη περίπου +250,00 (ανώτερο τμήμα σωζόμενου τμήματος Δυτικού Μεσοβάθρου).
• Αποκατάσταση της Ανατολικής Καμάρας και ένωση με το σωζόμενο μικρό τμήμα του Ανατολικού Ακροβάθρου.
• Επισκευή και ενίσχυση των σωζόμενων τμημάτων Δυτικού Μεσόβαθρου, Δυτικής Καμάρας, Δυτικού Ακρόβαθρου και Ανατολικού Ακρόβαθρου.

Την 2η περίοδο θα εκτελεστούν οι εργασίες:

• Αποκατάσταση Κεντρικού Τόξου (οριζόντιο μήκος περίπου 27,6m).
• Αποκατάσταση καταστρώματος και στηθαίων.
• Τελική διαμόρφωση κοίτης

Νέες βλάβες

Όπως επισημαίνεται «ήδη τους τελευταίους 6 μήνες προέκυψαν νέες βλάβες όπως εγκάρσια ρωγμή στο κατάστρωμα, άνωθεν της Δυτικής καμάρας, θραύση των ακμών του εσωραχίου του κεντρικού τόξου στην ανώτατη περιοχή του εναπομείναντος τμήματος, ρηγμάτωση στο βόρειο στηθαίο της δυτικής πρόσβασης, αστοχία τόξου Ανατολικής καμάρας, κατάρρευση τμήματος στηθαίου μήκους περίπου 1,70m, κατάρρευση τμήματος τυμπάνου στο δυτικό άκρο του νότιου τυμπάνου εμβαδού περίπου 4 m², κατάρρευση τμήματος καταστρώματος μήκους περίπου 2m, περίπου, άνωθεν του εναπομείναντος τμήματος του Ανατολικού Ακροβάθρου».

Υπενθυμίζεται ότι μετά από έντονες βροχοπτώσεις, το μεγαλύτερο μέρος του γεφυριού (το τόξο και το ανατολικό βάθρο) κατέρρευσε την 1^η Φεβρουαρίου 2015. Σύμφωνα με την απόφαση του Κεντρικού Συμβουλίου Νεωτέρων Μνημείων του ΥΠ.ΠΟ.Α., η τοξωτή γέφυρα θα πρέπει να στερεωθεί, να αποκατασταθεί και να αναστηλωθεί στην αρχική της μορφή με χρησιμοποίηση ίδιων υλικών (πελεκητών λίθων ίδιου πετρώματος), παρόμοιων κονιαμάτων και ακολουθώντας τις ίδιες μεθόδους με την αρχική κατασκευή.

Τεχνικές λύσεις

Ειδικότερα όσον αφορά στις τεχνικές λύσεις που θα ακολουθηθούν στην σχετική απόφαση σημειώνεται ότι:

• Η κατασκευή του Ανατολικού Μεσοβάθρου θα γίνει με τη χρήση μεταλλικού καλουπιού στο καμπύλο τμήμα προς την κοίτη. Αντίστοιχο καλούπι θα τοποθετηθεί στο καμπύλο τμήμα του Δυτικού Μεσοβάθρου, με σκοπό την αντιστήριξη του σωζόμενου τμήματος. Ομοίως θα χρησιμοποιηθεί μεταλλικό καλούπι για την κατασκευή του τόξου της γέφυρας. Για την αντιστήριξη και την έδραση των καλουπιών θα κατασκευαστούν πάσσαλοι εντός της κοίτης του ποταμού. Τα δύο καλούπια των βάθρων θα συναρμοστούν κατά την 2η περίοδο με το καλούπι του κεντρικού τόξου.
• Σύμφωνα με τις μελέτες για τις λιθοδομές διακρίνονται 23 κατηγορίες και υποκατηγορίες λιθοπλοκής με συγκεκριμένες απαιτήσεις ως προς την επιλογή του μεγέθους των λίθων, την κατεργασία τους και την πλοκή, ανάλογα με τη θέση της λιθοδομής στη γέφυρα.
• Το πάχος των αρμών του κονιάματος δεν επιτρέπεται να υπερβαίνει τα τρία χιλιοστά στα τοξωτά μέρη της γέφυρας προκειμένου να εξασφαλιστεί η αναγκαία ανθεκτική σφήνωση των λίθων, ενώ στις υπόλοιπες περιοχές το επιτρεπόμενο πάχος των αρμών κυμαίνεται από τρία έως επτά χιλιοστά. Η απαίτηση για τα επιτρεπόμενα πάχη των αρμών είναι εξαιρετικά κρίσιμη και καθοριστική για την επιτυχή κατασκευή της γέφυρας.
• Οι εξαιρετικά αυστηρές απαιτήσεις για τις λιθοδομές επιβάλλεται να τηρηθούν επακριβώς διότι μόνο έτσι θα επιτευχθεί η απαιτούμενη στατική λειτουργία της γέφυρας, δηλαδή η επιτυχής σφήνωση και η ασφαλής μεταβίβαση και ανάληψη των θλιπτικών δυνάμεων.
• Λόγω των δυσχερειών προσπέλασης, προκύπτει αυξημένος βαθμός δυσκολίας για την εκτέλεση του έργου, αυξημένες δαπάνες και οπωσδήποτε ανάγκη να διαθέτει ο Ανάδοχος του έργου υψηλού επιπέδου οργανωτική ικανότητα και μεγάλη εμπειρία.
• Λόγω της ανάγκης εκτέλεσης πολλών εργασιών εντός της κοίτης του Αράχθου, προκύπτει αυξημένος βαθμός δυσκολίας για την κατασκευή του έργου, αυξημένες δαπάνες και συνακόλουθα, η απαίτηση να διαθέτει ο Ανάδοχος του έργου υψηλό επίπεδο οργανωτικής ικανότητας, μεγάλη σχετική εμπειρία, καθώς και δυνατότητα διάθεσης πολλών μηχανημάτων.
• Υπάρχει επιτακτική ανάγκη για την άμεση έναρξη των εργασιών αποκατάστασης της γέφυρας για δύο  βασικούς λόγους. Ο πρώτος λόγος είναι ότι μόνον έτσι θα αποφευχθεί η κατάρρευση και των υπολοίπων τμημάτων της γέφυρας. Ο δεύτερος λόγος είναι ότι οι εργασίες αποκατάστασης μπορούν να γίνονται μόνον κατά τους θερινούς μήνες, δηλαδή όταν η στάθμη του ποταμού Αράχθου είναι χαμηλή.

Ακόμη υπογραμμίζεται ότι επειδή οι τοξωτές λίθινες κατασκευές παρουσιάζουν στην αρχική τους φάση υποχωρήσεις του τόξου, θα πρέπει να υπάρχουν τακτικές μετρήσεις για εύλογο διάστημα και αξιολόγηση των δεδομένων με ευθύνη του Αναδόχου και κατά συνέπεια να καθοριστεί η διάρκεια της περιόδου συντήρησης στο μέγιστο δυνατό.

Παγκόσμιο ενδιαφέρον

Η αποκατάσταση του ιστορικού μνημείου θεωρείται  μια πρόκληση από τις κορυφαίες σε όλο τον κόσμο σε τεχνολογικό  κατασκευαστικό επίπεδο. Στην σχετική απόφαση τονίζεται ότι «η μοναδικότητα και η μέγιστη δυσκολία του έργου έγκειται κυρίως στο εξαιρετικά μεγάλο μέγεθος – άνοιγμα του τόξου της γέφυρας,  που είναι το μεγαλύτερο των Βαλκανίων και για το λόγο αυτό ο Ανάδοχος θα πρέπει να έχει οπωσδήποτε εμπειρία σε θολωτές λιθόκτιστες κατασκευές, διαφορετικά δεν θα μπορέσει να εκτελέσει το έργο».

Στην ίδια απόφαση σημειώνεται ότι «το έργο είναι κατεπείγον και μοναδικό, παρουσιάζει ιδιαιτερότητες, δυσκολίες, πολυπλοκότητα και ένταση εργασιών που το καθιστούν «ειδικό έργο» και κατά συνέπεια επιβάλλεται ο ανάδοχος να έχει αφενός εξειδικευμένη τεχνογνωσία και εμπειρία και αφετέρου να διαθέτει ικανή οικονομική και χρηματοοικονομική επάρκεια, ώστε να είναι σε θέση να ολοκληρώσει το έργο έντεχνα και εντός των δύο θερινών περιόδων, όπου είναι δυνατή η εκτέλεση εργασιών».

Σημειώνεται  επίσης ότι το λιθόκτιστο γεφύρι Πλάκας,  το οποίο γεφυρώνει τον ποταμό Άραχθο πλησίον του οικισμού Πλάκα του Δήμου Βορείων Τζουμέρκων της Περιφέρειας Ηπείρου αποτελεί το μεγαλύτερο μονότοξο, λιθόκτιστο γεφύρι των Βαλκανίων, έχει χαρακτηριστεί «ως έργο τέχνης χρήζον ειδικής προστασίας…» και κηρύχθηκε ιστορικό διατηρητέο μνημείο το 1972.

Το τόξο του γεφυριού της Πλάκας έχει άνοιγμα 40m και ύψος (στο κέντρο) 21m. Το συνολικό μήκος του γεφυριού είναι 74 m και το πλάτος του στην κορυφή 3,20m. Είναι λιθόκτιστο και εδράζεται σε δύο λιθόκτιστα τοξωτά βάθρα, εκατέρωθεν του ποταμού. Κατασκευάσθηκε το 1866 από τοπικούς τεχνίτες, με πελεκητά, πλακοειδή τεμάχια ασβεστόλιθου και ακανόνιστους λίθους από πωρόλιθο για την εσωτερική πλήρωση, κονίαμα με άσβεστο & τοπικά αδρανή και ξύλινες επάλληλες εσχάρες (ξυλοδεσιές)