UNESCO: τα κριτήρια επιλογής των Μνημείων Παγκόσμιας Κληρονομιάς

Των Ματθαίου Ισούκη*

Δημήτρη Παυλόπουλου**

Μετά τα τελευταία  γεγονότα της Αγιάς Σοφιάς πολύς λόγος έγινε για τα Μνημεία  Παγκόσμιας κληρονομιάς της UNESCO. Πόσοι, όμως, ξέρουμε τι είναι αυτά τα μνημεία. Ο χαρακτηρισμός τίτλος Μνημείο  Παγκόσμιας κληρονομιάς της UNESCO απονέμεται σε μνημεία κτίσματα ή τοποθεσίες, τα οποία διακρίνονται παγκοσμίως για τ ην ιστορική, πολιτιστική καλλιτεχνική ή περιβαλλοντική σημασία τους.

Η διαχείριση τους γίνεται από την  επιτροπή παγκόσμιας κληρονομιάς της UNESCO, η οποία απαρτίζεται  από 21 κράτη-εταίρους, εκλεγμένα από τη γενική συνέλευση των κρατών-εταίρων για μια καθορισμένη περίοδο.

Το πρόγραμμα στοχεύει  στην καταγραφή, την ονοματοδοσία   και την συντήρηση πεδίων ιδιαίτερα μεγάλης σημασίας για την κοινή κληρονομιά της ανθρωπότητας. Υπό ορισμένες προϋποθέσεις τα καταχωρημένα πεδία χρηματοδοτούνται από το ταμείο παγκόσμιας κληρονομιάς. Η έναρξη του προγράμματος έγινε με την αποδοχή και υιοθέτηση της Συνθήκης  για την Προστασία της Παγκόσμιας Πολιτιστικής και Φυσικής Κληρονομιάς από το Γενικό συνέδριο της  UNESCO στις 16 Νοεμβρίου 2972. Από τότε έως σήμερα έχουν αναγνωρίσει την συνθήκη 191 Κράτη-Εταίροι.

Κριτήρια επιλογής 

Έως το τέλος του 2004 υπήρχαν έξι κριτήρια για την πολιτιστική κληρονομιά και τέσσερα κριτήρια για την φυσική κληρονομιά. Το 2005 αυτό το καθεστώς τροποποιήθηκε σε μια ενοποιημένη ομάδα δέκα κριτηρίων. Τα μνημεία παγκόσμιας κληρονομίας οφείλουν να είναι «ιδιάζουσας παγκόσμιας αξίας» και να πληρούν ένα από τα παρακάτω  δέκα κριτήρια.

Πολιτιστικά Κριτήρια

• «Να αποτελεί αριστούργημα της ανθρώπινης δημιουργικής διάνοιας»
• «Να επιδεικνύει σημαντικές ανθρώπινες αξίες για μακρά περίοδο χρόνου ή σε μια πολιτιστική περιοχή του κόσμου, σε εξελίξεις στην αρχιτεκτονική ή στην τεχνολογία, τις μνημειακές τέχνες, την πολεοδομία ή τον σχεδιασμό τοπίου»
• «να φέρει μια μοναδική ή τουλάχιστον εξαιρετική μαρτυρία για κάποια πολιτισμική παράδοση, ζώντα ή εξαφανισμένο πολιτισμό»
• «να αποτελεί σημαντικό παράδειγμα τύπου κτηρίου, αρχιτεκτονικού ή τεχνολογικού συνόλου ή τοπίο που απεικονίζει σημαντική ή σημαντικές φάσεις της ανθρώπινης ιστορίας»
• «να αποτελεί σημαντικό παράδειγμα παραδοσιακής ανθρώπινης εγκατάστασης, χερσαίας ή θαλάσσιας χρήσης, αντιπροσωπευτικής πολιτισμού ή πολιτισμών ή  ανθρώπινης αλληλεπίδρασης με το περιβάλλον, ιδιαίτερα όταν το τελευταίο έχει γίνει ευάλωτο υπό πίεση ανεπίστροφων αλλαγών»
• «να συνδέεται άμεσα ή διακριτά με γεγονότα ή ζώσες παραδόσεις, με ιδέες ή πίστεις, με καλλιτεχνικά έργα εξέχουσας παγκόσμιας σημασίας» (Η Επιτροπή θεωρεί ότι το συγκεκριμένο κριτήριο θα πρέπει να χρησιμοποιείται σε συνδυασμό με άλλα κριτήρια).

Φυσικά κριτήρια

• «να περιέχει εξαιρετικά φυσικά φαινόμενα ή περιοχές εξαιρετικής φυσικής ομορφιάς και αισθητικής»
• «να είναι ιδιάζοντα παραδείγματα μειζόνων φάσεων της ιστορίας της Γης, του αρχείου της ζωής, σημαντικών εν εξελίξει γεωλογικών διαδικασιών για την ανάπτυξη γλωσσηματικών ή σημαντικών ζωομορφικών ή φυσιογραφικών χαρακτηριστικών»
• «να είναι ιδιάζοντα παραδείγματα σημαντικών εν εξελίξει και ανάπτυξη οικολογικών και βιολογικών διαδικασιών στην εξέλιξη και ανάπτυξη οικοσυστημάτων χερσαίων, γλυκού ύδατος, παράκτιων και θαλασσίων οικοσυστημάτων και κοινοτήτων φυτών και ζώων»
• «να περιέχει τα  σημαντικότερα φυσικά ενδιαιτήματα συντήρησης της βιοποικιλότητας, να περιλαμβάνει απειλούμενα είδη παγκόσμιας αξίας από την άποψη της επιστήμης ή της συντήρησης του είδους». Για να κριθεί η εξαιρετική παγκόσμια αξία του, ένα μνημείο πρέπει να κριθεί και ως προς δυο επιπλέον παράγοντες : την αυθεντικότητα και ή την ακεραιότητα  του και παράλληλα πρέπει να απολαμβάνει ιδιαίτερης προστασίας και συστημάτων διαχείρισης ώστε να διασφαλίζεται η προστασία του.

Συνεδριάσεις της Επιτροπής

Η Επιτροπή Παγκόσμιας Κληρονομίας συναντάται ετησίως για να συζητήσει μέτρα διαχείρισης των υπαρχόντων καταλογογραφήμενων  μνημείων και να αποδεχθεί υποψηφιότητες από ενδιαφερόμενες χώρες. Η Συνεδρίαση, γνωστή ως Επιτροπής Παγκόσμιας Κληρονομιάς, λαμβάνει χώρα σε τόπους που ανήκουν στον Κατάλογο Παγκόσμιας Κληρονομίας, μετά τις παρουσιάσεις της IUCN (International Union for Conservation of Nature. Διεθνής Ένωση Προστασίας της Φύσης) και /ή ICOMOS (International Councilon Monumentsand Sites-Διεθνές  Συμβούλιο Μνημείων και τοποθεσιών ), καθώς και τις διασκέψεις των Κρατών-Εταίρων.

Με εξαίρεση τις συνεδριάσεις που γίνονται στο Παρίσι (Γαλλία), όπου βρίσκεται το αρχηγείο της UNESCO, μόνον Κράτη-Εταίροι μέλη της Παγκόσμιας Κληρονομιάς έχουν το δικαίωμα ανάληψης της οργάνωσης μιας μελλοντικής Συνεδρίασης, κατόπιν έγκρισης της Επιτροπής και με την προϋπόθεση πως το δεδομένο κράτος παραμένει Εταίρος.

Ποια ελληνικά μνημεία περιλαμβάνονται στην λίστα Παγκόσμιας Κληρονομιάς

Τα μνημεία που συγκαταλέγονται στον Κατάλογο της Παγκόσμιας Κληρονομιάς επιλέγονται και εγκρίνονται βάσει της αξίας τους ως τα καλύτερα παραδείγματα της δημιουργικής ευφυΐας του ανθρώπου. Αποτελούν τεκμήρια μιας σημαντικής ανταλλαγής ανθρωπίνων αξιών και παρέχουν μια μοναδική ή τουλάχιστον εξαιρετική μαρτυρία μιας πολιτισμικής  παράδοσης ή ενός πολιτισμού που ζει ακόμα ή έχει εξαφανιστεί. Είναι άμεσα συνδεδεμένα με σημαντικά στάδια της ανθρώπινης ιστορίας και για το λόγο αυτό έχουν εξέχουσα οικουμενική αξία και αποτελούν τμήμα της κοινής κληρονομιάς  της ανθρωπότητας.

Η Ελλάδα έχει συνυπογράψει από το 1981 την Συνθήκη της UNESCO για την προστασία των μνημείων και χωρών παγκόσμιας κληρονομιάς.

Στόχος της UNESCO είναι η προστασία από κάθε είδους φθορά και καταστροφή, προκειμένου αυτά να κληροδοτηθούν στην επόμενη γενιά του μέλλοντος. Η Ελλάδα έχει εγγραφεί 18 μνημεία και τοποθεσίες στον Κατάλογο Παγκόσμιας Κληρονομιάς  της UNESCO:

1. ΝΑΟΣ ΕΠΙΚΟΥΡΕΙΟΥ ΑΠΟΛΛΩΝΟΣ – ΒΑΣΣΕΣ (Χρονολογία ένταξης 1986)
2. ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟΣ ΧΩΡΟΣ ΑΚΡΟΠΟΛΕΩΣ (Χρονολογία ένταξης 1987)
3. ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟΣ ΧΩΡΟΣ ΔΕΛΦΩΝ (Χρονολογία ένταξης 1987)
4. ΙΕΡΟ ΤΟΥ ΑΣΚΛΗΠΙΟΥ ΣΤΗΝ ΕΠΙΔΑΥΡΟ (Χρονολογία ένταξης 1988)
5. ΑΓΙΟΝ ΟΡΟΣ – ΑΘΩΣ (Χρονολογία ένταξης 1988)
6. ΜΕΤΕΩΡΑ (Χρονολογία ένταξης 1988)
7. ΠΑΛΑΙΟΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΑ ΚΑΙ ΒΥΖΑΝΤΙΝΑ ΜΝΗΜΕΙΑ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ (Χρονολογία ένταξης 1988). Ροτόντα, Ναός της Αχειροποιήτου, Ναός Αγίου Δημητρίου, Μονή Λατόμου, Ναός Αγίας Σοφίας, Παναγία των Χαλκέων, Ναός Αγίου Παντελεήμονα, Ναός Αγίων Αποστόλων, Ναός Αγίου Νικολάου Ορφανού, Ναός Αγίας Αικατερίνης, Ναός του Παντοκράτορα Σωτήρα Χριστού, Μονή Βλατάδων, Ναός του Προφήτη Ηλία, Βυζαντινά Λουτρά, Τείχη της Θεσσαλονίκης.
8. ΜΕΣΑΙΩΝΙΚΗ ΠΟΛΗ ΤΗΣ ΡΟΔΟΥ (Χρονολογία ένταξης 1988)
9. ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟΣ ΧΩΡΟΣ ΟΛΥΜΠΙΑΣ (Χρονολογία ένταξης 1989)
10. ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟΣ ΧΩΡΟΣ ΜΥΣΤΡΑ (Χρονολογία ένταξης 1989)
11. ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟΣ ΧΩΡΟΣ ΔΗΛΟΥ (Χρονολογία ένταξης 1990)
12. ΜΟΝΗ ΔΑΦΝΙΟΥ, ΜΟΝΗ ΟΣΙΟΥ ΛΟΥΚΑ ΚΑΙ ΝΕΑ ΜΟΝΗ ΧΙΟΥ (Χρονολογία ένταξης 1990)
13. ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟΣ ΧΩΡΟΣ ΗΡΑΙΟΥ ΣΑΜΟΥ (Χρονολογία ένταξης 1992)
14. ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟΣ ΧΩΡΟΣ ΑΙΓΩΝ (ΒΕΡΓΙΝΑ) (Χρονολογία ένταξης 1996)
15. ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟΙ ΧΩΡΟΙ ΜΥΚΗΝΩΝ ΚΑΙ ΤΙΡΥΝΘΑΣ (Χρονολογία ένταξης 1999)
16. ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΚΕΝΤΡΟ (ΧΩΡΑ), ΜΕ ΤΗ ΜΟΝΗ ΑΓΙΟΥ ΙΩΑΝΝΗ ΤΟΥ ΘΕΟΛΟΓΟΥ ΚΑΙ ΤΟ ΣΠΗΛΑΙΟ ΤΗΣ ΑΠΟΚΑΛΥΨΗΣ ΣΤΗΝ ΠΑΤΜΟ(Χρονολογία ένταξης 1999)
17. ΠΑΛΑΙΑ ΠΟΛΗ ΤΗΣ ΚΕΡΚΥΡΑΣ (Χρονολογία ένταξης 2007)
18. AΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟΣ ΧΩΡΟΣ ΦΙΛΙΠΠΩΝ (Χρονολογία ένταξης 2016)

*Ματθαίος Ισούκης, Ηλεκτρολόγος Μηχανικός. Απόφοιτος Πανεπιστημίου Sheffield Αγγλίας. Τέως στέλεχος Πολυεθνικής Εταιρείας.

**Δημήτρης Παυλόπουλος, Μηχανολόγος Ηλεκτρολόγος, πρώην Πρόεδρος ΔΚΜ, πρώην Μέλος ΔΣ ΕΛΟΤ