Του Κώστα Συνολάκη*
Για μία ακόμη φορά θρηνούμε θύματα από πλημμύρες λόγω της έλλειψης επαρκούς προετοιμασίας, κακής χωροταξίας και απουσίας κοινής λογικής.
Όπως και σε προηγούμενες θεομηνίες, η καταστροφή χαρακτηρίστηκε από τον Τύπο και τους αρμοδίους σαν βιβλική. Για τους ίδιους σχολιαστές και υπευθύνους, ακόμη και οι ελάχιστες ζημιές από τον σεισμό στην Κω τον Ιούλιο ήταν βιβλικές.
Στη Μάνδρα εισπράξαμε τα αποτελέσματα από μία πλημμύρα αστραπή, του είδους που αναφέρθηκε ότι γίνεται κάθε 50 έως 100 χρόνια. Αν είχαμε πλημμύρες σαν αυτές που αντιμετώπισε το Χιούστον τον περασμένο Αύγουστο, θα τις χαρακτηρίζαμε μεγαβιβλικές; Κανένας Ιάπωνας σχολιαστής δεν φαίνεται να παρομοίασε την καταστροφή του 2011 γύρω από τη Φουκουσίμα με «βιβλική».
Η προσπάθεια να απαλειφθούν οι ευθύνες με γλωσσολογικές υπερβολές δεν είναι τυχαία, όπως άλλωστε δεν είναι τυχαίος ο προκλητικός στρουθοκαμηλισμός πριν από την καταστροφή. Διαβάζουμε ότι σε σύσκεψη του Συντονιστικού Οργάνου Πολιτικής Προστασίας μόλις 10 ημέρες πριν από την καταστροφή, η περιφέρεια εμφανίστηκε έτοιμη να αντεπεξέλθει στις προκλήσεις της χειμερινής περιόδου και να θωρακίσει την περιοχή ενόψει των πλημμυρών.
Δύστυχώς, η τραγική αυτή κωμωδία έχει ξαναπαιχτεί, σχεδόν αυτούσια. Αρμόδιοι της εταιρείας TEPCO -η οποία λειτουργούσε τον πυρηνικό αντιδραστήρα της Φουκουσίμα που υπέστη τήξη μετά το τσουνάμι του 2011- μόλις τρεις μήνες πριν από το ατύχημα, σε ειδική συνάντηση για την ασφάλεια των μονάδων παραγωγής πυρηνικής ενέργειας της Ιαπωνίας, είχαν δηλώσει ότι μόλις είχαν ολοκληρώσει νέα μελέτη και έτσι επιβεβαίωσαν εκ νέου την ασφάλεια του συγκεκριμένου εργοστασίου από πλημμύρες, που οφείλονται σε τσουνάμι. Η εμφατικότητα των δηλώσεων και στις δύο περιπτώσεις υποδηλώνει το μέγεθος της εγκληματικής άγνοιας των επιπτώσεων.
Το γεγονός ότι έχουμε κτίσει τα σπίτια και τους δρόμους μας επάνω σε ρέματα, ενώ άλλα τα έχουμε μπαζώσει, και παντού έχουμε περιορίσει τις δυνατότητες μιας πεδιάδας απορροής, ούτως ώστε να μπορεί να γίνει απορρόφηση των όμβριων υδάτων, ήταν γνωστό. Οι δικαιολογίες που ακούσαμε και πάλι για τις καθυστερήσει υλοποίησή μελετών και τις αδυναμίες εντάξεως έργων δεν είναι πρωτόγνωρες.
Το 2013, τέσσερις άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους σε μια πλημμύρα αστραπή στο Καμάρι της Ρόδου, σε μια διασταύρωση όπου η μία λωρίδα του δρόμου είναι ανισόπεδη από το ποτάμι, δηλαδή σε γέφυρα, αλλά η αντίθετη είναι ισόπεδη με την κοίτη του ποταμού. Αυτό που προκαλεί εντύπωση είναι πως η μισο-ανισόπεδη αυτή διάβαση δεν ήταν κρυμμένη στα βουνά της Ρόδου, αλλά σε κεντρικό δρόμο σε απόσταση μικρότερη από ένα χλμ. από την έξοδο του αεροδρομίου. Το μεγαλύτερο μέρος από τους 1,4 εκατομμύρια επισκέπτες που δέχεται το νησί κάθε χρόνο περνάει από τη μισο-ανισόπεδη διάβαση, όπως άλλωστε περνούν και οι τοπικοί άρχοντες. Το πρόβλημα είχε αναγνωριστεί από το 1986, αλλά όπως δήλωσαν οι Αρχές το 2013, το συγκεκριμένο έργο δεν είχε τις προϋποθέσεις για να ενταχθεί σε ΕΣΠΑ. Πέραν τούτου, πρόσφατα είχαν εγκρίνει την κατασκευή νέας ανισόπεδης διάβασης, αλλά δεν πρόλαβαν την πλημμύρα. Παρ’ όλα αυτά το έργο τούτο στη Ρόδο ακόμη δεν έχει υλοποιηθεί. Αντίστοιχα στη Μάνδρα, διαβάσαμε δηλώσει ότι αντιπλημμυρικό έργο 11 εκατ. ευρώ είχε προγραμματισθεί από το 2015, αλλά για διαφόρους λόγους δεν υλοποιήθηκε.
Aς εξετάσουμε τι θα μπορούσαμε να είχαμε κάνει για να μετριάσουμε τις συνέπειες της πλημμύρας-αστραπή που μόλις αντιμετωπίσαμε, δεδομένης της άναρχης δόμησή και των παθογενειών της ευρύτερης περιοχής. Η πόλη του Χιούστον στο Τέξας κατά τον τυφώνα «Χάρβεϊ» δέχθηκε περίπου δέκα φορές περισσότερη βροχή απ’ ό,τι η Δυτική Αττική. Το γεγονός ότι στο Χιούστον θρήνησαν περίπου πέντε φορές λιγότερα θύματα ανά κάτοικο από εμάς οφείλεται στο ότι υπήρχαν μετρητές βροχής και στάθμη υδάτων τουλάχιστον σε 100 σημεία, και υδρογραφήματα που ενημέρωναν την πολιτική προστασία. Επίσης η ομοσπονδιακή υπηρεσία αντιμετώπισή καταστροφών είχε αφομοιώσει τα μαθήματα μετά τον τυφώνα «Κατρίνα», το 2005.
Τα υδρογραφήματα είναι μηχανολογικές εκτιμήσει του βάθους και του χρόνου άφιξης της πλημμύρας σε συγκεκριμένα σημεία, από τοπική (και όχι μόνο) βροχόπτωση, βασισμένες σε ιστορικά στοιχεία και σε μετεωρολογικές προσομοιώσεις. Η τεχνολογία για υδρογραφήματα υπάρχει τουλάχιστον 50 χρόνια, αλλά χρειάζονται μετρήσεις. Οι εκτιμήσεις αυτές για τα χαρακτηριστικά πλημμυρών γίνονται μέχρι και 24 ώρες πριν, αλλά αναπροσαρμόζονται κάθε τρεις ώρες, και έτσι επιτρέπουν στοχευμένες παρεμβάσεις για εκκένωση περιοχών ή κλείσιμο δρόμων. Απ’ ό,τι τεκμαίρεται στη Μάνδρα δεν έγιναν έγκαιρες ενέργειες, βασισμένες σε υδρογραφήματα.
Πριν από έξι χρόνια, ο αείμνηστος ακαδημαϊκός Νικόλας Αμβράσης ανέπτυξε σε επιφυλλίδα στο Nature πως η πολιτική διαφθορά και η διαπλοκή σκοτώνουν, συγκρίνοντας θανάτους από σεισμούς ανά χώρα με τον παγκόσμιο δείκτη διαφθοράς. Δυστυχώς διαπιστώνουμε ότι η ίδια συσχέτιση ισχύει και με τις πλημμύρες. Η Ελλάδα άλλωστε είναι στην 69η θέση στον δείκτη διαφθοράς, με την Γκάνα παρέα στην 70ή θέση. Όπως και στους σεισμούς, οι πιο ευάλωτες κοινωνικές ομάδες εισπράττουν τις χειρότερες συνέπειες των πλημμυρών.
Παρά τα 500 εκατ. ευρώ που έχει προγραμματίσει η Περιφέρεια Αττικής για αντιπλημμυρικά έργα, κατά τις δηλώσεις, και δεκάδες εκατομμύρια ευρώ που η ελληνική πολιτεία έχει δαπανήσει τις τελευταίες δύο δεκαετίες για μελέτες διαχείρισης υδάτινων πόρων και πλημμυρών, σε πανεπιστήμια, επιστημονικούς οργανισμούς και «μελετητικά» γραφεία, η τρωτότητα από πλημμύρες παραμένει αναλλοίωτη, και θα γίνεται πιο έντονη λόγω της ήδη εισπραττόμενης κλιματικής αλλαγής. Τα χειρότερα είναι μπροστά μας.
Ελπίζω να διαψευσθώ, αλλά φοβούμαι ότι θα θρηνήσουμε πολλά θύματα ακόμη από πλημμύρες, και στην ενδοχώρα και στις ακτές μας, αν δεν εξαλείψουμε τη βασική παθογένεια της χώρας μας, δηλαδή: το έλλειμμα παιδείας. Η υστέρηση αυτή επιτρέπει αλόγιστες καθυστερήσεις ακόμη και όταν κινδυνεύουν ανθρώπινες ζωές, άμετρη τρομολαγνεία στον Τύπο και στην κυβέρνηση για να δικαιολογηθούν τα αδικαιολόγητα, κακοτεχνίες από δήθεν επαγγελματίες σε μελέτες, αλλά και σε δημόσια και ιδιωτικά έργα, αναξιοκρατία και κωμική άγνοια ακόμη και σε κομβικές θέσεις ευθύνης, καθώς και νομιμοποίηση εξόφθαλμα παράνομων πολεοδομικών πράξεων, για δήθεν κοινωνικούς λόγους. Ναι, μπορούμε και αξίζουμε καλύτερα.
* Ο καθηγητής κ. Κώστας Συνολάκης κατέχει την έδρα Γεωεπιστημών στην Ακαδημία Αθηνών και διδάσκει στο Πολυτεχνείο Κρήτης. Πηγή: Καθημερινή
