Βιομηχανικά κτίρια Πειραιά: ανεκτίμητος θησαυρός και πρόκληση αξιοποίησης

Από τον Βασίλη Σγούτα*

Τα παλιά βιομηχανικά κτίρια του Πειραιά είναι ένας ανεκτίμητος θησαυρός όχι μόνο ιστορικής μνήμης αλλά και προκλήσεων για την αξιοποίηση τους. Και ποτέ να μην ξεχνάμε ότι στον Πειραιά χτυπούσε για δεκαετίες η βιομηχανική καρδιά της Ελλάδας. Σημαντικός παράγοντας η εκκλησιαστική περιουσία στην εξέλιξη της Αθήνας.

Εργοστάσιο λιπασμάτων στη Δραπετσώνα

Η εκκλησιαστική περιουσία είναι το πολεοδομικό και κτιριακό απόθεμα που μπορεί να δώσει στοχευμένες ανάσες στην εξέλιξη της πόλης μας. Αρκεί να υπάρχει εποικοδομητικός διάλογος όπως πριν τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο όταν η Μονή Πετράκη είχε πραγματοποιήσει πολύ σημαντικές για το κοινό καλό δωρεές.

Ευκαιρίες σε αναμονή

Υπάρχουν ακόμα μεγάλοι ελεύθεροι χώροι στο λεκανοπέδιο που περιμένουν την αξιοποίηση τους. Και σημαντικά σε μέγεθος κτίρια και συγκροτήματα κτιρίων που και αυτά περιμένουν νέες χρήσεις ή την κατεδάφιση τους. Όλα αυτά αντιπροσωπεύουν ευκαιρίες για έργα πνοής που θα κάνουν τη διαφορά αρκεί να θελήσει η Πολιτεία να πάρει γενναίες αποφάσεις, και να το θελήσουμε και εμείς. Γιατί, συχνά, είμαστε μάρτυρες «κοινωνικής απάθειας και πλήρους αδιαφορίας για την αναγκαιότητα πνευμόνων πρασίνου και ελεύθερων δημόσιων χώρων» [Ελεύθεροι χώροι /Γιώργος Σταματόπουλος /Εφημερίδα των Συντακτών 24.11.2019].

Ευκαιρίες υπάρχουν και θα παρουσιάζονται και άλλες. Είμαστε, όμως, έτοιμοι; Έτοιμοι να τις διαχειριστούμε, ή θα αρχίσουμε να ερίζουμε, και όταν αλλάξει η όποια κυβέρνηση, πάλι από την αρχή. Σε νέα βάση θα μας πούνε, πάντα βέβαια για το καλό της Αθήνας. Και ο χρόνος θα κυλάει, πάντως όχι για το καλό της Αθήνας.

Μεγάλο ερωτηματικό θα παραμένει πάντα ο τρόπος που αντιμετωπίζουμε τους ελεύθερους χώρους. Αν είμαστε πεπεισμένοι ότι το πράσινο και οι ελεύθεροι χώροι αποτελούν την πεμπτουσία κάθε σχεδιασμού, τότε η διατήρηση και διαμόρφωση τυχόν υφιστάμενων κτιρίων, και η κατασκευή νέων κτιρίων που θα αποφέρουν εισόδημα, δικαιολογείται μόνο στο βαθμό που θα εξασφαλίζουν την δαπάνη των έργων και τη μελλοντική συντήρηση κτιρίων και πρασίνου. Από κει και πέρα ανοίγονται άλλες δυνατότητες, με μεγαλύτερη δόμηση και λιγότερους ελεύθερους χώρους και με συμμετοχή της ιδιωτικής πρωτοβουλίας. Όλα είναι θέματα αποφάσεων και κριτικής αξιολόγησης. Σε καμιά, όμως, περίπτωση δεν μπορεί να γίνει αποδεκτή η παράδοση αυτών των πολύτιμων ελεύθερων χώρων για τη δημιουργία ακόμα μερικών εμπορικών κέντρων, ή επενδύσεων αμφιβόλου κοινωνικού οφέλους. Σε αυτές τις αναπλάσεις, ας παραμείνει η κλίμακα ανθρώπινη και αφετηρία του σχεδιασμού ο πολίτης αυτής της πόλης. Με παρεμφερή κριτήρια θα πρέπει να αντιμετωπίζεται και η όποια αξιοποίηση των ανενεργών κτιρίων, χωρίς να αποκλείεται και η κατεδάφιση τους για περιπτώσεις μη διατηρητέων κτιρίων.

Τα παραδείγματα που αναφέρονται είναι ενδεικτικά του αναξιοποίητου πλούτου που μας περιβάλλει.

Πάρκο Δραπετσώνας

Ένα τεράστιο έργο ανάπλασης σε έκταση 640 στρεμμάτων, που ακουμπάει τη θάλασσα, συνεχίζει να ταλαιπωρείται από καθυστερήσεις και από παρεμβάσεις τρίτων. Μια βραβευμένη σε Πανελλήνιο διαγωνισμό μελέτη, όπως αυτή της Ηώς Καρύδη, αξίζει καλύτερης μεταχείρισης. Το δικαιούται, εξ’ άλλου, και η ιδιαίτερα υποβαθμισμένη σε πράσινο ευρύτερη περιοχή.

Βιομηχανικό συγκρότημα

Βιομηχανικά κτίρια του Πειραιά

Στον Πειραιά, το πάλαι ποτέ «Μάντσεστερ της Ελλάδας», όπως είχε αποκληθεί [Βάσιας Τσοκόπουλος, Εισαγωγή στην ιστορία του Ελληνικού Μάντσεστερ, Καστανιώτης 1984], υπάρχει ένα ιδιαίτερα πλούσιο απόθεμα ανενεργών βιομηχανικών κτιρίων και βιομηχανικών συγκροτημάτων. Κάποια από αυτά τα κτίρια και συγκροτήματα θα μπορούσαν να αποτελέσουν πάλι μέρος της ζωής του πρώτου λιμανιού της χώρας, και ήδη αυτό έχει αρχίσει να γίνεται. Σίγουρα θα πρέπει να υπάρχουν στοχευμένες πολιτικές και κίνητρα που θα κατευθύνουν τις αλλαγές χρήσης αυτών των κτιρίων. Αλλά η νέα ταυτότητα τους, αναπόφευκτα θα είναι απόρροια και των νόμων της αγοράς.

Μονή Πετράκη – η καρδιά της ορθοδοξίας

Εκκλησιαστική περιουσία

Ανάμεσα στα πολλά ακίνητα, κτίρια και γήπεδα, της Εκκλησίας στο λεκανοπέδιο, σίγουρα υπάρχουν ορισμένα που προσφέρονται ιδιαίτερα για χρήση από το ευρύτερο κοινωνικό σύνολο. Αν υπάρχει η βούληση, όπως είχε η Μονή Πετράκη με τις πολύ μεγάλες δωρεές της πριν όμως τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, δεν θα έπρεπε να είναι δύσκολη η παραχώρηση, κάτω από οποιοδήποτε νομικό σχήμα, ορισμένων περιουσιακών στοιχείων προκειμένου να αξιοποιηθούν από την Πολιτεία και τους οικείους δήμους για το κοινό καλό – με την κυριολεκτική σημασία της έννοιας «κοινό». Εξ’ άλλου, τι πιο θεάρεστο έργο από τη βελτίωση της ποιότητας ζωής και της καθημερινότητας του ποιμνίου;

*Βασίλης Σγούτας: Αρχιτέκτων. Μετά την Νότιο Αφρική και το Ιράκ, σταδιοδρομεί από το 1961 ως εταίρος του Κώστα Σγούτα και από το 1999 με τον Δημήτρη Σγούτα. Αντιπρόεδρος ΣΑΔΑΣ 1983-1984, μέλος Αντιπροσωπείας ΤΕΕ 1984-2006, Πρόεδρος Διεθνούς Ένωσης Αρχιτεκτόνων (UIA) 1999-2002, και από το 2019 Επίτιμος Πρόεδρός της. Το 2007 θεσπίστηκε το Vassilis Sgoutas Prize το οποίο απονέμεται ανά τριετία σε αρχιτέκτονες με έργο σε περιοχές κάτω από το όριο της φτώχειας. Το βιβλίο του A Journey with the Architects of the World (Jovis Verlag, 2017) έχει μεταφραστεί στην κινεζική.

-Πηγή του κειμένου είναι το βιβλίο του Βασίλη Σγούτα με τίτλο: «Ένας Αθηναίος για την πόλη του» από  τις εκδόσεις ΠΛΕΘΡΟΝ

-Φωτογραφίες: Χαράλαμπος Λουιζίδης, Κατερίνα Γληνού.

-Eξώφυλλο: Βάσω Αβραμοπούλου / Α4 Design