Βριτόμαρτις ή Δίκτυννα (Βριτομάρτεια στην Ολούντα – Ελούντα)

Του Γιώργου Αλεβίζου

Η προσπάθεια της Ομάδας Πρωτοβουλίας με επικεφαλής τον κ. Δημ. Παυλόπουλο για την ένταξη του Μινωικού Πολιτισμού στην UNESCO συνεχίζεται. Τον Μάρτιο 2026 στην έδρα της UNESCO στο Παρίσι θα αναλυθεί ο πλήρης φάκελος, τον οποίο έχει υποβάλει και παρακολουθεί ο Έλληνας εκπρόσωπος κ. Κουμουτσάκος. Έως τότε αλλά και μετά. Έχουμε να γράφουμε αλλά και να πράττουμε. Καθότι, ως έχουμε πει αναφορικά με την γνωριμία του Μινωικού πολιτισμού, βρισκόμαστε ακόμη στον πρόλογο. Αφού η αποκρυπτογράφηση της Γραμμικής Α και οι τελούμενες ανασκαφές θα μας αποκαλύψουν πολλά.

Φωτογραφία και κείμενο δανεισμένα από το ανεκτίμητης αξίας βιβλίο του αεί. Νίκου Ψιλάκη ΚΡΗΤΙΚΗ ΜΥΘΟΠΛΑΣΙΑ από τις εκδόσεις «Καρμανώρ». Δεν πρέπει να λείπει από κανένα κρητικό σπίτι (Γ. Αλεβίζος)

Όπως το «Νεκροταφείο Πετρά» στη Σητεία, που μετ’ εμποδίων αποκάλυψε η διακεκριμένη, άξια αρχαιολόγος κ. Μεταξία Τσιτοπούλου, στην οποία η Σητειακή κοινωνία οφείλει πολλά.

Ο Μινωικός πολιτισμός, ο αρχαιότερος πολιτισμός της Κρήτης, είχε βαθιά επίδραση στον αρχαίο ελληνικό πολιτισμό. Στην Κρήτη βρίσκονται οι ρίζες πολλών παραδόσεων της μυθολογίας. Δεν είναι τυχαίο το ότι ο Δίας γεννήθηκε στην Κρήτη, όπου και τέλεσε τον γάμο του με την Ευρώπη.

Οι μύθοι των Μινωικών χρόνων μιλούν για αστραφτερά ανάκτορα. Αλλά και σκοτεινές φυλακές. Μιλούν για θεές εκθαμβωτικής ομορφιάς. Μιλούν για έρωτες γεμάτους ποίηση. Αλλά και για βίαιους, αμαρτωλούς, ανώμαλους. Μιλούν για πράξεις εκδίκησης των θεών προς τους ανθρώπους. Που τόλμησαν να τους προσβάλουν.

Κάθε μύθος έχει μια, δύο ή και περισσότερες παραλλαγές. Όμως κάθε παραλλαγή έχει τη δική της ομορφιά. Το δικό της συγκλονιστικό ενδιαφέρον.

Αλιεύοντας από την πολύτιμη έκδοση του αείμνηστου Νίκου Ψιλάκη ΚΡΗΤΙΚΗ ΜΥΘΟΛΟΓΙΑ εκδόσεις Καρμάνωρ, πάμε να γνωρίσουμε τη συμπαθή στους Μινωίτες ψαράδες Δίκτυννα. Τη γλυκιά κρητικιά παρθένα Βριτόμαρτις (βρίτυ=γλυκύ, μάρτις=παρθένος).

Μια παρθενική θεότητα, η οποία για πολλούς αιώνες λατρεύτηκε στην Κρήτη. Με πολλά χαρακτηριστικά γνωρίσματα της πανάρχαιης μινωικής θρησκείας, έχοντας επεκταθεί η λατρεία της σε πολλές ελληνικές περιοχές, ταυτίστηκε στα ιστορικά χρόνια με την κόρη της Λητούς, την Άρτεμη.

Η Βριτόμαρτις στην Αίγινα λατρεύτηκε ως Αφαία (άφαντη). Στη Σπάρτη ως Άρτεμις Λημναία. Στην Κεφαλονιά ως Λαφρία. Στη Σάμο ως Βριτόμαρτις. Η λατρεία της έφτασε ως τη Μασσαλία (Στράβων, Διιόδωρος Σικελιώτης).

Στους κρητικούς μύθους η Βριτόμαρτις εμφανίζεται με τον μυθικό βασιλιά του νησιού. Τον Μίνωα. Με βασική της επιδίωξη να διατηρήσει την αγνότητα, την παρθενιά της.

Οι μύθοι που σώθηκαν για την παρθένα Κρήσσα είναι μεθύστεροι και πιθανώς απηχούν προϊστορικές παραδόσεις.

Η Βριτόμαρτις, θεϊκής γενιάς, ήταν κόρη του Δία. Μητέρα της η Κάρμη. Γιαγιά της η Δήμητρα. Γεννήθηκε στα άγρια φαράγγια των Σφακίων, στην πόλη Καινώ. Τριγύριζε και κυνηγούσε στα απέραντα πυκνά δάση του νησιού. Εκείνη λέει ανακάλυψε το κυνηγετικό δίκτυ και την είπαν Δίκτυννα. Πιστεύεται σήμερα ότι αυτή η ονομασία οφείλεται στο ιερόν όρος της Κρήτης, τη Δίκτη. Κοιτίδα θεών και νυμφών. Όπως ο Μέγιστος Κούρος, ο Δικταίος Δίας. Για τον οποίο γράφτηκε ο αρχαιότερος ύμνος στην ειρήνη.

Μια άλλη εκδοχή του μύθου που αιτιολογεί την ονομασία Δίκτυννα λέει: την είδε κάποτε ο Μίνωας και την ερωτεύθηκε παράφορα. Εκείνη όμως δεν ενέδωσε. Παντοιοτρόπως, ήθελε να διαφυλάξει την αγνότητα, την παρθενιά της. Επί πολλούς μήνες την καταδίωκε ο Μίνωας στα φαράγγια, στα δάση. Εκείνη τρέχοντας σαν αγρίμι του ξέφευγε. Κρυβόταν στα πυκνόφυλλα δάση.

Τελικά ο Μίνωας την πλησίασε, όταν εκείνη βρισκόταν στη δυτική Κρήτη, πάνω σ’ ένα ακρωτήρια. Και ο αραχνοΰφαντος πέπλος της μπερδεύτηκε σε μια μυρτιά. Την ανάσα του διώκτη ένιωθε να καίει σαν πυρετός στο δέρμα του κορμιού της. Όταν εκείνος τινάχτηκε με δύναμη μπροστά της βρισκόταν ένας μεγάλος γκρεμός. Στο βάθος του κυμάτιζε το απέραντο πέλαγος. Ο πέπλος της σκίστηκε. Το κορμί της μετέωρο στο χάος έπεσε στο βαθύ πέλαγος και βρέθηκε στα τεντωμένα δίκτυα των ψαράδων. Σώθηκε από τους ψαράδες και την είπαν Δίκτυννα. Το ακρωτήρι ονομάσθηκε Δικτύν. Το σημερινό Σπάθα Χανίων όπου ιδρύθηκε λαμπρός ναός.

Αυτή την εκδοχή του μύθου δεν πίστευαν οι Κρήτες για τον μυθικό βασιλιά τους, τον Μίνωα, που εθεωρείτο ένας από τους πιο δίκαιους νομοθέτες του κόσμου. Το λέει καθαρά ο Διόδωρος Σικελιώτης «…ούτε τω Μίνω δίκαιον προσάπτειν τοιαύτην ασέβειαν, παραδεδομένω σμφώνως δίκαιαν προαίρεσιν και βίονεπαινούμενονεζηλώκεναι…».

Αλλά ούτε και η Βριτόμαρτις. Αυτή η κόρη του Δία δεν ήταν δυνατόν να ζητήσει την βοήθεια των θνητών (ψαράδων) για να σωθεί.

Στην Αίγινα την λάτρευαν ως Αφαία δηλ. αφανή. Καθότι ως έλεγαν στα ελληνιστικά και ρωμαϊκά χρόνια δεν έπεσε στα δίκτυα των ψαράδων αλλά εξαφανίστηκε.

Όπως αφηγείται ο Αντωνίνος Λιβεράλις, ο ψαράς Ανδρομήδης που έκρυψε την Βριτόμαρτη στα δίκτυα του, σκανδαλίστηκε από την ακαταμάχητη ομορφιά της και άρχισε να την πολιορκεί. Καινούργια τρεξίματα, καινούργια καταδίωξη, η Βριτόμαρτις εξαφανίστηκε. Έγινε άφαντη. Πουθενά δεν βρισκόταν. Βρήκαν μόνο ένα άγαλμα της στο ιερό δάσος της Άρτεμης. Κατάλαβαν οι Αιγινήτες, ότι αυτή η κοπέλα δεν ήταν συνηθισμένος άνθρωπος. Την είπαν Αφαία και άρχισαν να την λατρεύουν ως θεά.

Ιερά της Δίκτυννας υπήρχαν ακόμη στα Φαλάσαρνα και την Πολυρρήνια.

Στην ανατολική Κρήτη φημισμένο ήταν το ΙΕΡΟ της ΟΛΟΥΝΤΟΣ (Ελούντας), όπου υπήρχε το ιερό ξόανο της Βριτόμαρτης. Πίστευαν ότι ήταν έργο του Δαίδαλου (Παυσανίας). Και απηχεί την αρχαιότητα του λατρευτικού χώρου. Προς τιμήν της Κρήσσας θεότητας, οι Ολούντιοι τελούσαν μεγάλες εορτές. Τα ονόμαζαν «Βριτομάρτεια». Μάλιστα σε επιγραφή του 3^ου π.Χ. αιώνα, που βρέθηκε σε αυτόν το χώρο, διατυπώνεται η πρόσκληση προς τους κατοίκους της κοντινής πόλης Λατώ. Να λάβουν μέρος στη γιορτή. Στη Λατώ και τη Χερσόνησο υπήρχαν φημισμένα ιερά της ίδιας θεάς.

(Σκέψη του γράφοντος, λόγω της Λασιθιώτικης καταγωγής του. Κατά τους θερινούς μήνες έχουμε Πολιτιστικές Εκδηλώσεις. Στη Σητεία από το 1983 τα «Κορνάρεια» (Βιτσέντζος Κορνάρος). Στην Ιεράπετρα από το 1984 τα «Κύρβεια» (θεά Κύρβα). Στην Ελούντα τα «Βριτομάρτεια»…. πότε;

Γιώργος Αλεβίζος, Μέλος της ομάδας Πρωτοβουλίας για την ένταξη του ΜινωικούΠολιτισμού στην UNESCO