ΥΠΕΝ: ποιες εκτάσεις αποτινάζουν δεσμεύσεις της δασικής νομοθεσίας

Της Nτίνας Καράτζιου/

Δεκτή έκανε το ΥΠΕΝ γνωμοδότηση του Νομικού Συμβουλίου του Κράτους για εκτάσεις που δεν βαρύνονται εφεξής από τις δεσμεύσεις της δασικής νομοθεσίας. Ποιους ιδιοκτήτες καλύπτει η γνωμοδότηση.

Η διαδικασία ολοκλήρωσης των δασικών χαρτών και του κτηματολογίου της χώρας έφεραν στην επιφάνεια  όλα τα μικρά και μεγάλα προβλήματα που λίμναζαν στην ελληνική ιδιοκτησία.

Δεκτή από το ΥΠΕΝ

Το άρθρο 48 του ν. 4685/2020 που προσβλέπει στην αναμόρφωση των δασικών χαρτών, λαμβάνοντας υπόψιν πράξεων του Κράτους με τις οποίες παραχωρούνταν νόμιμα ιδιοκτησιακά δικαιώματα παράλληλα με δικαιώματα χρήσεως σε πολίτες,  αγροτικής, κατά κύριο λόγο, και στη συνέχεια οικιστικής, βιομηχανικής, τουριστικής γης. Κι αυτό, γιατί εκατοντάδες πολίτες έβρισκαν τα ακίνητά τους εντός των δασικών χαρτών, με όλες τις δεσμεύσεις που συνεπάγεται η δασική νομοθεσία. Οσοι αποδύθηκαν σε  δικαστικούς αγώνες για να αντικρούσουν το τεκμήριο κυριότητας του Δημοσίου επί των δασών και των δασικών εκτάσεων (άρθρο 62 ν. 998/1979) μπορούν σήμερα να αξιοποιήσουν την περιουσία τους. Στην πραγματικότητα, αυτούς αφορά η γνωμοδότηση του ΝΣΚ, η οποία, έγινε δεκτή από τον υπουργό Περιβάλλοντος και Ενέργειας κ. Κωστή Χατζηδάκη.

Με δικαστική απόφαση

Η Γνωμοδότηση του Νομικού Συμβουλίου του Κράτους που έγινε δεκτή από το ΥΠΕΝ αφορά τη διατήρηση αγροτικού  χορτολιβαδικού χαρακτήρα, εκτάσεων αναγνωρισμένων με αμετάκλητη δικαστική απόφαση ως μη δασικών.

Το Νομικό Συμβούλιο του Κράτους, γνωμοδοτεί κατόπιν σχετικού ερωτήματος της Γενικής Γραμματείας Φυσικού Περιβάλλοντος & Υδάτων –Γενική Διεύθυνση Δασών & Δασικού Περιβάλλοντος (Διεύθυνση Προστασίας Δασών Τμήμα Επιτρεπτών Επεμβάσεων στα δασικά εδάφη, Πάρκων & Αλσών). Ειδικότερα, και σύμφωνα με το έγγραφο που υπογράφεται από τον κ. Χατζηδάκη, το οποίο κοινοποιείται προς όλες τις Διευθύνσεις Δασών της χώρας, αναγράφονται τα εξής: Κατόπιν υποβολής σχετικού ερωτήματος της υπηρεσίας μας προς το ΝΣΚ, εξεδόθη η υπ’ αριθ. 94/2020 Γνωμοδότηση του Γ’ Τμήματος του Νομικού Συμβουλίου του Κράτους, την οποία αποδεχόμαστε.

Η γνωμοδότηση

Σύμφωνα με τη γνωμοδότηση γίνεται δεκτό ότι οι διατάξεις της παραγράφου 21 του άρθρου 19 του νόμου 3208/2003, που προστέθηκε με την παράγραφο 8β του άρθρου 43 του νόμου 4280/2014, εφαρμόζονται στις περιπτώσεις εκτάσεων πρώην αγροτικού ή χορτολιβαδικού χαρακτήρα, στις οποίες έπαυσε η καλλιέργεια ή η βόσκηση λόγω απαγόρευσης διενέργειας διακατοχικών πράξεων σε αυτές μέχρι την επίλυση του ιδιοκτησιακού καθεστώτος έναντι του Δημοσίου εφόσον αναγνωρισθούν με αμετάκλητη δικαστική απόφαση ως μη δημόσιες.

Οι εκτάσεις αυτές διατηρούν το χαρακτήρα που είχαν, αγροτικό ή χορτολιβαδικό, μολονότι φέρουν, σήμερα, χαρακτήρα δασικής έκτασης, συνεπεία της απαγόρευσης επεμβάσεων σ’ αυτές, έστω και αν ο δασικός χαρακτήρας τους κρίθηκε, μεταγενέστερα, με τελεσίδικη πράξη χαρακτηρισμού και έχουν κηρυχθεί αναδασωτέες είτε λόγω εκχέρσωσης τους για καλλιέργεια μετά τη δάσωσή τους είτε λόγω πυρκαγιάς, ανακαλουμένων, αυτοδίκαια, των σχετικών διοικητικών πράξεων.

Η ερμηνεία των διατάξεων από το ΝΣΚ

Από τις προαναφερόμενες διατάξεις, ερμηνευόμενες αυτοτελώς και σε συνδυασμό μεταξύ τους, ενόψει και όλου του νομικού πλαισίου εντός του οποίου εντάσσονται, του σκοπού που εξυπηρετούν και την υπαγωγή σ’ αυτές των πραγματικών περιστατικών που τέθηκαν υπόψη του Τμήματος, συνάγονται τα ακόλουθα:

• Οι διατάξεις της παραγράφου 21 του άρθρου 19 του ν. 3208/2003, όπως αυτή προστέθηκε με την παράγραφο 8 β. του άρθρου 43 του ν. 4280/2014, για τις οποίες δεν διαλαμβάνεται οποιαδήποτε αναφορά στην οικεία Αιτιολογική Έκθεση, ρυθμίζουν ειδικά τις περιπτώσεις που αφορούν στο χαρακτήρα των εκτάσεων πρώην αγροτικού ή χορτολιβαδικού χαρακτήρα, οι διακατοχικές πράξεις στις οποίες παύουν λόγω απαγόρευσής τους. Σύμφωνα με τη διάταξη αυτή, εφόσον αναγνωριστούν ως μη δημόσιες με αμετάκλητη δικαστική απόφαση, διατηρούν το χαρακτήρα που είχαν, δηλαδή αγροτικό ή χορτολιβαδικό. Οι προϋποθέσεις, επομένως, εφαρμογής της παραπάνω διάταξης είναι: α) ο πρώην αγροτικός ή χορτολιβαδικός χαρακτήρας της έκτασης, β) η απαγόρευση διενέργειας διακατοχικών πράξεων επ’ αυτής με συνέπεια την εμφάνιση δασικής βλάστησης, λόγω της έλλειψης των σχετικών επεμβάσεων, γ) η επίλυση του ιδιοκτησιακού καθεστώτος έναντι του Δημοσίου με την αναγνώριση της έκτασης ως μη δημόσιας. Με την πλήρωση των παραπάνω προϋποθέσεων, η έκταση θεωρείται ότι διατηρεί τον χαρακτήρα που είχε πριν από την απαγόρευση της διενέργειας διακατοχικών πράξεων και οι έως την τότε εκδοθείσες, σύμφωνα με τις διατάξεις της δασικής νομοθεσίας, διοικητικές πράξεις ανακαλούνται αυτοδίκαια.
• 14 Αναφορικά με την διατυπωθείσα από την ερωτώσα υπηρεσία άποψη για τη δυνατότητα εφαρμογής του άρθρου 47 του ν. 998/1979, επισημαίνονται τα εξής:

Με την ΟλΣτΕ 710/2020 κρίθηκαν αντισυνταγματικές οι διατάξεις των κρίσιμων στη προκειμένη περίπτωση παραγράφων 5 και 13 του άρθρου 47 του ν. 998/1979, με την αιτιολογία ότι η εξαγορά δασών/δασικών εκτάσεων που εκχερσώθηκαν προ του 1975 αυτογνωμόνως, προκειμένου να καλλιεργηθούν, και η μεταβίβαση κυριότητας,έναντι τιμήματος, στους κατόχους αυτών, υπό την προϋπόθεση ότι η αγροτική χρήση συνεχίζεται έως την έκδοση της πράξης εξαγοράς και θα συνεχισθεί και στο μέλλον (άρθρο 47 παρ. 5 επ. του ν. 998/1979), αντίκεινται προς τα άρθρα 24 παρ. 1 και 117 παρ. 3 του Συντάγματος, καθώς δεν συνιστούν εξαιρετική ανάγκη με ιδιαίτερη κοινωνική, εθνική ή, έστω, οικονομική σημασία, που θα δικαιολογούσε την έγκριση των, αυθαιρέτως πραγματοποιηθεισών προ του 1975, εκχερσώσεων δασών και δασικών εκτάσεων και οι εκχερσώσεις αυτές έχουν γίνει ανεπιλέκτως και ασυνδέτως προς κρατικούς αναπτυξιακούς σκοπούς ή άλλους λόγους δημοσίου συμφέροντος, με αποτέλεσμα να μην μπορεί να θεωρηθεί ότι η ρύθμιση επιδιώκει θεμιτό σκοπό εξ εκείνων που περιγράφονται στο άρθρο 106 Σ. Για τους ίδιους ως άνω λόγους, διαπιστώνεται με την προαναφερθείσα απόφαση η αντίθεση προς το Σύνταγμα και της παρ. 13 του άρθρου 47 του ν. 998/1979, που προβλέπει έγκριση επέμβασης και αλλαγή χρήσης δασικής έκτασης, σύμφωνα με το άρθρο 47Β του νόμου, όταν οι κάτοχοι δασικών εκτάσεων που εκχερσώθηκαν αυθαιρέτως προ της ισχύος του Συντάγματος του 1975 και καλλιεργούνται αγροτικώς δεν επιθυμούν να καταβάλλουν το τίμημα εξαγοράς και να τις αποκτήσουν κατά κυριότητα.Με τις εν λόγω διατάξεις επιχειρείται η ρύθμιση του ζητήματος των εκτάσεων οι οποίες αποδεδειγμένα στο παρελθόν είχαν αγροτική μορφή και δασώθηκαν λόγω εγκατάλειψης. Ειδικότερα, επιχειρείται η ρύθμιση του ιδιοκτησιακού καθεστώτος των εν λόγω εκτάσεων αλλά και της διαχείρισης αυτών, αναλόγως της μορφής των εκτάσεων στις Α/Φ των ετών 1945 ή 1960 και σήμερα, της ύπαρξης ή μη δικαιωμάτων κυριότητας του Δημοσίου επ’ αυτών και της προσκομιδής από τους ενδιαφερόμενους ιδιώτες τίτλων ιδιοκτησίας οι οποίοι ανάγονται πριν από την 23η Φεβρουάριου 1946 (ημερομηνία εισαγωγής του Αστικού Κώδικα) ή, αναλόγως, και μετά. Στις διατάξεις του άρθρου 67 ν. 998/1979 δεν υπάγονται οι χορτολιβαδικές εκτάσεις (βλ. σχετ. ΣτΕ 744/2019).

• Υπό τα ανωτέρω δεδομένα, στη προκειμένη περίπτωση, γίνονται δεκτά ως προς το ζήτημα που τίθεται με το εξεταζόμενο ερώτημα, τα ακόλουθα:Όπως προκύπτει από τα στοιχεία του οικείου φακέλου και από τις προαναφερόμενες δικαστικές αποφάσεις, οι επίμαχες εκτάσεις είχαν έως το φόνο της απαγόρευσης διενέργειας διακατοχικών πράξεων σε αυτές (1968) αγροτικό-χορτολιβαδικό χαρακτήρα, η δασική δε βλάστηση που αναπτύχθηκε από το παραπάνω χρονικό διάστημα μέχρι σήμερα είναι αποτέλεσμα της μακρόχρονης εκκρεμοδικίας και της απαγόρευσης από το Δασαρχείο επεμβάσεων για καθαρισμό και καλλιέργεια. Η παραπάνω διαπίστωση, πέρα από τις κρίσεις των οικείων αμετάκλητων δικαστικών αποφάσεων και τα σχετικά έγγραφα, στοιχεία και μαρτυρίες στα οποία στηρίχθηκαν οι αποφάσεις αυτές, επιβεβαιώνεται και από τη Δ/νση Δασών Φωκίδας και ενισχύεται τόσο από το προαναφερόμενο στο ιστορικό της παρούσας με αριθμό 4897/26-1-2005 έγγραφο του Δασαρχείου, όσο και από την έκθεση φωτοερμηνείας του αρμόδιου υπαλλήλου του Δασαρχείου Άμφισσας, η οποία συντάχθηκε κατόπιν της με αριθμό 5447/177117/8-10-2015 Διαταγής της Δ/νσης Συντονισμού και Επιθεώρησης Δασών στο πλαίσιο επανεξέτασης της σχετικής με το θέμα υπόθεσης. Από την τελευταία συνάγεται ότι οι σχετικές εκτάσεις μέχρι τα έτη 1969/1970 δεν καλύπτονταν από δασική βλάστηση και είχαν χορτολιβαδική μορφή, ότι με τη φωτοερμηνευτική παρατήρηση δεν προκύπτει με βεβαιότητα η καλλιέργεια ή μη αυτών, ενώ, μετά τη δεκαετία του 1970, οι εκτάσεις απέκτησαν δασικό χαρακτήρα (άρθρο 3 παρ. 2 του νόμου 998/1979). Ενόψει της προσθήκης, με την παράγραφο 8 β του άρθρου 43 του ν. 4280/2014, της παραγράφου 21 στο άρθρο 19 του ν. 3208/2003, με την οποία ρυθμίζεται, πλέον, ρητά το ζήτημα του χαρακτηρισμού των πρώην αγροτικών ή χορτολιβαδικών εκτάσεων που απέκτησαν δασική μορφή, λόγω της απαγόρευσης διενέργειας διακατοχικών πράξεων σε αυτές μέχρι την επίλυση του ιδιοκτησιακού καθεστώτος τους και προβλέπεται ότι διατηρούν μετά την δικαστική αναγνώρισή τους, ως μη δημόσιες, τον αρχικό τους χαρακτήρα (αγροτικό ή χορτολιβαδικό), η νεότερη και ειδικότερη αυτή ρύθμιση εφαρμόζεται στις περιπτώσεις που υπάγονται στο πεδίο της, μη επιτρεπομένης, για το λόγο αυτό, αναλογικής εφαρμογής άλλων διατάξεων της δασικής νομοθεσίας. Εφόσον, επομένως, διαπιστωθεί ότι πληρούνται οι τιθέμενες με αυτή προϋποθέσεις σε περιπτώσεις σαν αυτή που απασχολεί την ερωτώσα Υπηρεσία, αυτή οφείλει, σε συμμόρφωση με την παραπάνω διάταξη να την εφαρμόσει, χωρίς να εμποδίζεται από τις τυχόν μεταγενέστερα εκδοθείσες πράξεις χαρακτηρισμού που έκριναν τις επίμαχες εκτάσεις τελεσίδικα δασικές ή αποφάσεις με τις οποίες κηρύχθηκε η αναδάσωσή τους, η αυτοδίκαιη ανάκληση των οποίων, άλλωστε, προβλέπεται ρητά και ειδικά στο τελευταίο εδάφιο της διάταξης αυτής.
• Περαιτέρω, δεν δύναται να εφαρμοστούν στη συγκεκριμένη περίπτωση που απασχολεί την ερωτώσα Υπηρεσία οι διατάξεις του άρθρου 47 του ν. 998/1979, αφενός λόγω του ειδικότερου χαρακτήρα των διατάξεων της παραγράφου 21 του άρθρου 19 του ν. 3208/2003, που προστέθηκε με την παράγραφο 8 β του άρθρου 43 του ν. 4280/2014, που, όπως προαναφέρθηκε, ρυθμίζει ρητά και ειδικά τις περιπτώσεις που υπάγονται στο πεδίο εφαρμογής τους, αφετέρου και, σε κάθε περίπτωση, ενόψει της κριθείσας, με την ΟλΣτΕ 710/2020, αντισυνταγματικότητάς των κρίσιμων παραγράφων 5 και 13 του άρθρου 47 του ν. 998/1979.
• Τέλος, δεν δύναται να εφαρμοστούν στη συγκεκριμένη περίπτωση που απασχολεί την ερωτώσα Υπηρεσία οι διατάξεις του άρθρου 67 του ν. 998/1979, καθόσον η εφαρμογή των διατάξεών του άρθρου αυτού αφορά στους αγρούς που δασώθηκαν λόγω εγκατάλειψής τους και όχι στους αγρούς που δασώθηκαν λόγω απαγόρευσης διενέργειας διακατοχικών πράξεων σε αυτούς, περίπτωση που ρυθμίστηκε ειδικά με τις διατάξεις της παραγράφου 21 του άρθρου 19 του ν. 3208/2003, όπως ισχύει, καλύπτοντας, ακριβώς, το σχετικό κενό που υπήρχε στη δασική νομοθεσία. Εξάλλου, από το σύνολο των στοιχείων του φακέλου δεν έχει εξακριβωθεί με ασφάλεια ο χαρακτήρας των κρίσιμων εκτάσεων, ως αμιγώς αγροτικός ή αμιγώς χορτολιβαδικός, στη τελευταία δε περίπτωση, όπως κρίθηκε με την ΣτΕ 744/2019 δεν εφαρμόζεται το άρθρο 67 του ν. 998/1979.

Η απάντηση

Σύμφωνα με τα προεκτεθέντα, στο ερώτημα που υποβλήθηκε, το Νομικό Συμβούλιο του Κράτους (Τμήμα Ρ) γνωμοδοτεί, ομόφωνα, ως εξής:

Οι διατάξεις της παραγράφου 21 του άρθρου 19 του νόμου 3208/2003, που προστέθηκε με την παράγραφο 8β του άρθρου 43 του νόμου 4280/2014, εφαρμόζονται στις περιπτώσεις εκτάσεων πρώην αγροτικού ή χορτολιβαδικού χαρακτήρα, στις οποίες έπαυσε η καλλιέργεια ή η βόσκηση λόγω απαγόρευσης διενέργειας διακατοχικών πράξεων σε αυτές μέχρι την επίλυση του ιδιοκτησιακού καθεστώτος έναντι του Δημοσίου εφόσον αναγνωριστούν με αμετάκλητη δικαστική απόφαση ως μη δημόσιες. Οι εκτάσεις αυτές διατηρούν το χαρακτήρα που είχαν, , αγροτικό ή χορτολιβαδικό, μολονότι φέρουν, σήμερα, χαρακτήρα δασικής έκτασης, συνεπεία της απαγόρευσης επεμβάσεων σ’ αυτές, έστω και αν ο δασικός χαρακτήρας τους κρίθηκε, μεταγενέστερα, με τελεσίδικη πράξη χαρακτηρισμού και έχουν κηρυχθεί αναδασωτέες είτε λόγω εκχέρσωσης τους για καλλιέργεια μετά τη δάσωσή τους είτε λόγω πυρκαγιάς, ανακαλουμένων, αυτοδίκαια, των σχετικών διοικητικών πράξεων.

Δείτε εδώ τη γνωμοδότηση του Νομικού Συμβουλίου τιυ Κράτους

Δείτε εδώ την απόφαση του ΥΠΕΝ