Επείγουσα και γενναία ανασυγκρότηση δομών εναλλακτικής διαχείρισης αποβλήτων

Του Μανώλη Μπαλτά*

O αρμόδιος για το περιβάλλον υπουργός  κ. Κωστής Χατζηδάκης δήλωσε προσφάτως ότι «έχουμε μείνει πολύ πίσω στα ζητήματα της ανακύκλωσης, είμαστε στο 19% επισήμως. Υπάρχουν χώρες στην Ευρωπαϊκή Ένωση, που ξεπερνούν το 50%. Εμείς είμαστε σχεδόν τελευταίοι. Περνάμε μόλις τρεις χώρες, από τις 28 της Ευρωπαϊκής Ένωσης, στα ποσοστά της ανακύκλωσης». Και πρόσθεσε:   «Δεν διαθέτω κάποια μαγική συνταγή, αλλά θα προσπαθήσουμε να προσεγγίσουμε το θέμα με τις μεθόδους της κοινής λογικής και των καλών ευρωπαϊκών πρακτικών».

Βέβαια το ότι  η κοινή λογική απουσιάζει συχνά από τις δημόσιες πολιτικές στη χώρα μας, δεν ξενίζει πια κανέναν λογικό άνθρωπο. Όταν μάλιστα στη διοικητική πρακτική και τις δημόσιες δομές συμβεί να απουσιάζουν ταυτόχρονα η κοινή λογική και οι καλές ευρωπαϊκές πρακτικές, τα αποτελέσματα είναι  απογοητευτικά. Κάπως έτσι εξελίχτηκε η κατάσταση στον ΕΟΑΝ στη πρόσφατη /τελευταία περίοδο λειτουργίας του.

Ο κ Χατζηδάκης, με τις δηλώσεις του διαπιστώνει τις αρνητικές επιδόσεις στον τομέα της εναλλακτικής διαχείρισης απορριμμάτων και της ανακύκλωσης. Ταυτοχρόνως ανοίγει εξ αντικειμένου το διάλογο, για τις θεσμικές αλλαγές και τις διαρθρωτικές παρεμβάσεις, στις οποίες μπορεί και πρέπει να προχωρήσει η πολιτεία.

Σε αυτές τις συνθήκες είναι αναγκαίο και επιβεβλημένο να υπογραμμιστεί ότι απαιτείται:

• Θεσμικός και οργανωτικός εκσυγχρονισμός διοικητικών δομών, διαδικασιών και νομοθεσίας που διέπει την οργάνωση της εναλλακτικής διαχείρισης με επανατοποθέτηση του ΕΟΑΝ , ως ένας δυναμικός , αντί γραφειοκρατικός διοικητικός και παραγωγικός οργανισμός με αυτοέλεγχο , διαφάνεια , επιχειρησιακό σχεδιασμό και τακτική λογοδοσία.
• Εφαρμογή συστημάτων διοίκησης μέσω στόχων, απελευθέρωση των διαδικασιών συμμετοχής, σύστασης και λειτουργίας ΣΣΕΔ, με ουσιαστικοποίηση των ελέγχων στη λειτουργία τους (εκπλήρωση στόχων και διαχείριση.
• Επιβάλλεται να αρθούν επειγόντως όλα τα γραφειοκρατικά εμπόδια καθώς και οι ρυθμίσεις που θεσμοθετήθηκαν με το Ν. 4496/2017 και αποπνέουν έντονα σημάδια κρατισμού, έλλειψης εμπιστοσύνης στους διοικούμενους και ιδίως στις επιχειρήσεις (υπόχρεους ) και στα ΣΣΕΔ. Να καταργηθούν όλες οι δομές που οδηγούν σε διοικητική και παραγωγική αδράνεια και αναποτελεσματικότητα, καθώς και κάθε αναιτιολόγητος αποκλεισμός, που έχει ως αποτέλεσμα την αποθάρρυνση των εμπλεκομένων στελεχών των επιχειρήσεων και των κοινωνικών οργανώσεων.

Τίποτα δε γεννιέται στο κενό. Η αναγκαιότητα για έναν γενναίο νομοθετικό και οργανωτικό εκσυγχρονισμό στην εναλλακτική διαχείριση, όπως πάντα συμβαίνει, επιβάλλεται από γεγονότα, τα οποία   έχουν την εξήγηση και την αφετηρία  τους.

Οι νομοθετικές τροποποιήσεις στο Ν. 2939/01 για τη εναλλακτική διαχείριση και τις δομές υποστήριξης της (ΣΣΕΔ, ΕΟΑΝ), όπως υιοθετήθηκαν πρόσφατα στο Ν.4496/17, κάθε άλλο παρά επιβεβαίωσαν, στη πράξη , τα οράματα και το σχεδιασμό των εμπνευστών τους. Και τούτο παρά το γεγονός ότι το τελικό νομοθέτημα που ψηφίστηκε, με πρωτοβουλία του Σωκράτη Φάμελλου, ευτυχώς υιοθέτησε σημαντικές βελτιώσεις, σε σχέση με το σχέδιο νόμου του προκατόχου του.

Η υπουργοποίηση του Φάμελλου (τότε), λειτούργησε ως ο «από μηχανής θεός» για να ανοίξει ένας ουσιαστικός διάλογος μεταξύ του Υπουργείου, των Συστημάτων Εναλλακτικής Διαχείρισης  και του επιχειρηματικού κόσμου, που μέχρι τότε ήταν απαγορευμένος. Διάλογος που διεξήχθη ,οργανωμένα και συντονισμένα, υπό την ηγεσία της  ΚΕΕ και αποτύπωσε στο τελικό νομοθέτημα ,  μια νέα βελτιωμένη ισορροπία κράτους και κοινωνίας . Μια νέα ισορροπία που δυστυχώς δεν εξαφάνισε όλα τα «λενινιστικά» βαρίδια που είχαν καταχωρηθεί,  σε συνθήκες ακραίας μυστικότητας και αδιαφάνειας, στο αρχικό ν/σ   και πήγαιναν στη Βουλή για ψήφιση , γρήγορα-γρήγορα ,«ντάλα δεκαπενταύγουστος», που λέει κι ο λαός μας.

Έτσι πολλές κακές διατάξεις και  οι εμπνευστές τους παρέμειναν και  συνέχισαν  δυστυχώς στα χρόνια που ακολούθησαν να ταλαιπωρούν όλους όσοι έχουν  σχέση με το χώρο. Κυρίως όμως να ταλαιπωρούν την ανακύκλωση στη χώρα.

Οι βαριές δομές και οι φιλόδοξες αρμοδιότητες του αενάως υποστελεχωμένου  ΕΟΑΝ,  σε συνδυασμό με την θεσμική και λειτουργική αποδυνάμωση και αποστελεχωση  των ΣΣΕΔ, όπως επεβλήθησαν από το Ν 4496/17, για λόγους εκ πρώτης όψεως ανεξήγητους και πάντως   φοβικούς και ιδεοληπτικούς , όπου δεν υπήρχε σκοπιμότητα (όχι πάντα αθώα) ή/και καχυποψία , έχουν ήδη καταγράψει  την αρνητική συνεισφορά τους στην εναλλακτική διαχείριση. Και σε κάθε περίπτωση ουδόλως   συνέβαλλαν έως σήμερα στην εκπλήρωση  των στόχων και στη γενίκευση ή έστω βελτίωση των συνθηκών νόμιμης περιβαλλοντικής διαχείρισης των αποβλήτων.

-Γιατί, όπως προειπώθηκε, έλειψαν η κοινή λογική και οι καλές ευρωπαϊκές πρακτικές;

-Γιατί στο νομοθέτημα  υιοθετήθηκαν μοντέλα και ανιστόρητοι αποκλεισμοί , πέρα από κάθε ανεκτό και επιτρεπόμενο όριο μιας ανοικτής οικονομίας,  μιας σύγχρονης ευρωπαϊκής χώρας.

-Γιατί οι συγγραφείς του νομοθετήματος, για να διορθώσουν τα κακώς κείμενα , που υπήρχαν και υπάρχουν, εισηγήθηκαν με βάση  το δόγμα «πονάει χέρι-κόψει κεφάλι».

Και έπειτα εκλήθησαν οι ίδιοι να το υλοποιήσουν στον ΕΟΑΝ. Και ζήσαμε μια περίοδο απίστευτης εσωστρέφειας , υπαινιγμών και μυστικισμού.

Διαβήματα  ενδιαφερομένων έμεναν στο ράφι του Οργανισμού  αναπάντητα, ακροάσεις και συναντήσεις αποκλείστηκαν ως μέθοδοι επικοινωνίας με τη Διοίκηση, η απευθείας αναφορά και προσφυγή στα μέλη του ΔΣ , για θέματα θεσμικά,  απαγορεύτηκε , αιτήματα για διεξαγωγή ελέγχων σε «χρόνιες ασθένειες»,  σε καραμπινάτες περιπτώσεις κακοδιαχείρισης με σκοπό την απόδοση ευθυνών , εάν υπήρχαν, χάθηκαν στο δρόμο……

Αντ’ αυτών,  ένα πέπλο μυστικισμού με υπονοούμενα αλλά και ενέργειες «συμμόρφωσης» σε φίλιες δυνάμεις καθόρισαν το δημόσιο ήθος και το βασικό διοικητικό στυλ της διοίκησης που απήλθε…

Είναι λυπηρό και πρωτοφανές, αλλά αν κάποιος , η νέα ηγεσία του ΕΟΑΝ πχ , θελήσει να καταγράψει τη πρόοδο, την εξέλιξη και τις αποφάσεις του ΕΟΑΝ , στην εναλλακτική διαχείριση τη  τελευταία 4ετια θα βρεθεί μπροστά σε ένα απίστευτο κενό. Με εξαίρεση τη πλαστική σακούλα όπου τα πράγματα εξελίχθηκαν στον αυτόματο πιλότο λόγω ευρωπαϊκής πολιτικής και κοινωνικής ευσυνειδησίας.

Παρ΄όλα αυτά, περί λογοδοσίας της διοίκησης του ΕΟΑΝ, όπως με το ζόρι επιβάλαμε κάποιοι και θεσμοθετήθηκε ως υποχρεωτική στο Ν4496 ούτε λόγος να γίνεται .

Ήταν μέλη ή φίλοι του ΣΥΡΙΖΑ η συνεργαζόμενα με αυτών κομμάτων, όπως και παλιότερα συνέβαινε αναλόγως και με άλλα κόμματα. Αυτό ως προσόν ήταν επαρκές για την επιλογή τους και  αρκετό για απαλλαγή από κάθε ευθύνη, για πράξεις η παραλείψεις που τυχόν  έβλαψαν την ανακύκλωση.

-«Δε βαριέσαι ρε αδερφέ … Σάμπως είναι εταιρία του πατέρα μας; Η μήπως θα με απολύσουν … Ούτε δεσμεύσεις Επιχειρησιακού Σχεδίου ανέλαβα , ούτε Συμβόλαιο Διαχείρισης με ΔΕΚΟ υπέγραψα. Δημόσιο είναι….»

Στο ίδιο γκρίζο  μήκος κύματος μετριέται και η συνεισφορά της εφαρμογής των δομών/μητρώων ΕΜΠΑ και ΗΜΑ, τα  οποία έως σήμερα, δεν απέδωσαν  τα αναμενόμενα αποτελέσματα.

Ενδεικτικό παράδειγμα  για την αξιολόγηση της συνεισφοράς  του ΕΜΠΑ στο πεδίο της εισφοροδιαφυγής, είναι η κίνηση που καταγράφεται στο ρεύμα των συσσωρευτών.

Στον πίνακα που ακολουθεί παρατίθενται συγκριτικά στοιχεία μεταξύ της ΕΛΣΤΑΤ και του ΕΜΠΑ , σχετικά με τις ποσότητες συσσωρευτών «putonthemarket»,στη περίοδο 2015-2018.

H απόκλιση ποσοτήτων εισαγωγών μεταξύ ΕΛ.ΣΤΑΤ. και «putonthemarket» βάσει ΕΜΠΑ υπερβαίνει τους 27.000tn την τελευταία 4ετία. Η διαφορά αυτή, καταρχήν δεν αιτιολογείται, θεωρείται εξαιρετικά μεγάλη και αξίζει της προσοχής και της περαιτέρω διερεύνησης εν μέρους των αρμοδίων. Κατά ανάλογο τρόπο δεν αιτιολογείται και ο ρυθμός μείωσης των ποσοτήτων συσσωρευτών «putonthemarket», που καταγράφονται στο ΕΜΠΑ κατά τα τελευταία 4 έτη , με την οικονομική κρίση σε αποδόμηση. Αν το ΕΜΠΑ θεσμοθετήθηκε με κύριο σκοπό τον περιορισμό των παράνομων συναλλαγών αποβλήτων και της εισφοροδιαφυγής, αυτό το αποτέλεσμα δεν αποδείχτηκε προφανές.

Γενικότερα δε πρέπει να επισημανθεί ότι η επίδοση της χώρας σε ότι αφορά εν γένει στο στόχο της συνολικής  ανακύκλωσης των αποβλήτων συσκευασίας  απέχει ακόμη μακράν του τελικού εθνικού στόχου (80%)έως το τέλος του 2020. Για το λόγο αυτό επιβάλλεται η λήψη  πρόσθετων  μέτρων , νομοθετικών και οργανωτικών . Επειγόντως.

Στο διάλογο που αναμένεται να ανοίξει, τόσο ο υπουργός ΥΠΕΝ  και ο ΓΓ κος Κων/νος Αραβώσης, με πλούσια πείρα στα θέματα, όσο  και η νέα διοίκηση του ΕΟΑΝ επίσης με  πλούσια πείρα  στις δημόσιες δομές αλλά και στο τεχνικό management, είμαστε βέβαιοι ότι θα βρουν το δρόμο να ακούσουν και να  υιοθετήσουν τις προτάσεις της αγοράς και των κοινωνικών οργανώσεων, που υπηρετούν την ανοιχτή οικονομία και το περιβάλλον ταυτόχρονα και αποτελεσματικά, χωρίς οργανωτικούς ακροβατισμούς και ιδεολογικές εμμονές.

*Πολιτικός Μηχανικός, Επιστημονικός Συνεργάτης της ΚΕΕ, Δ/νων Σύμβουλος Re.De-Plan A.E. Consultants, Σύμβουλος Στρατηγικής Ανάπτυξης REBATTERY AE .