Αυτόχθονες λαοί της γης: θεματοφύλακες γνώσης για τη σωτηρία του πλανήτη

Του Τζιοβάνι Πρέτε*

gioprete79@gmail.com

Η παραδοσιακή οικολογική γνώση των αυτοχθόνων λαών της Γης είναι ένας πραγματικός θησαυρός σοφίας που έχει διατηρήσει τις κοινότητες και τα οικοσυστήματα για αιώνες. Η αναγνώριση και ο σεβασμός των δικαιωμάτων και των γνώσεών τους είναι ουσιαστικής σημασίας για την αξιοποίηση των δυνατοτήτων τους για την αντιμετώπιση παγκόσμιων περιβαλλοντικών ζητημάτων.  Οι διεθνείς συνεργασίες που συνδυάζουν την σοφία των Ιθαγενών με τη σύγχρονη επιστήμη έχουν δείξει πολλά υποσχόμενα αποτελέσματα.

Πηγή: Jimmy Nelson

Οι αυτόχθονες λαοί είναι αρχικοί κάτοικοι συγκεκριμένων περιοχών, που συχνά χαρακτηρίζονται από τους ξεχωριστούς πολιτισμούς, τις γλώσσες και τους τρόπους ζωής που έχουν εξελιχθεί με τη πάροδο των χρόνων. Υπάρχουν περίπου 370 εκατομμύρια άνθρωποι που χαρακτηρίζονται ως αυτόχθονες και ζουν σε 90 χώρες. Αποτελούν το 5% του γενικού πληθυσμού του πλανήτη και μιλούν 4.000 γλώσσες, ενώ οι περιοχές στις οποίες κατοικούν, διατηρούν το 80% της παγκόσμιας βιοποικιλότητας. Καθώς ο κόσμος αντιμετωπίζει ίσως τις πιο κρίσιμες περιβαλλοντικές προκλήσεις στην ιστορία της ανθρωπότητας, η σοφία των Ιθαγενών αναδύεται ως φάρος ελπίδας στην αναζήτηση ενός βιώσιμου μέλλοντος.

Η καθιέρωση της Διεθνής Ημέρα των Αυτοχθόνων Λαών της Γης από τον ΟΗΕ

Το 1923, ο Ντεσκαέ (Deskaheh), Ιθαγενής της Αμερικής, ταξίδεψε στη Γενεύη της Ελβετίας για να μιλήσει ενώπιον της τότε Κοινωνίας των Εθνών και να υπερασπιστεί το δικαίωμα των ανθρώπων να ζουν κάτω από τους δικούς τους νόμους και να έχουν τη δική τους Γη. Αν και δεν του επετράπη να μιλήσει, το όραμα του έμπνευσε τις γενιές που ακολούθησαν να συνεχίσουν το έργο του.

Η Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ, 71 χρόνια αργότερα, με το ιστορικό ψήφισμα 49/2014 της 23 Δεκεμβρίου του 1994 καθιέρωσε την 9η Αυγούστου ως Διεθνής Ημέρα των Αυτοχθόνων Λαών της Γης με σκοπό τη διεθνή συνεργασία για την επίλυση των προβλημάτων που αντιμετωπίζουν οι αυτόχθονες λαοί στους τομείς των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, του περιβάλλοντος, της ανάπτυξης, της εκπαίδευσης και της υγείας.

Πηγή: Jimmy Nelson

Παραδοσιακή Σοφία και Περιβάλλον

Οι αυτόχθονες κοινότητες έχουν μια βαθιά ριζωμένη σύνδεση με τα εδάφη τους, συχνά θεωρώντας τους εαυτούς τους ως προστάτες παρά ως ιδιοκτήτες. Αυτή η βαθιά σύνδεση είναι ενσωματωμένη στα παραδοσιακά συστήματα γνώσης τους, τα οποία έχουν εξελιχθεί μέσα από αιώνες αρμονικής συνύπαρξης με τη φύση. Από τα τροπικά δάση του Αμαζονίου μέχρι τις αρκτικές τούνδρες, οι αυτόχθονες πληθυσμοί έχουν αναπτύξει μια δυνατή κατανόηση των οικοσυστημάτων, της βιοποικιλότητας και της οικολογικής δυναμικής. Η αρχαία σοφία τους έχει τη δυνατότητα να προσφέρει ιδέες που η σύγχρονη επιστήμη αρχίζει μόλις να κατανοεί.

Πηγή: JimmyNelson

Παραδοσιακή Οικολογική Γνώση (TEK)

Στην καρδιά της γνώσης των αυτoχθόνων λαών βρίσκεται η Παραδοσιακή Οικολογική Γνώση, η αλλιώς TEK, μια ολιστική κατανόηση του φυσικού κόσμου. Το ΤΕΚ μεταβιβάζεται από γενιά σε γενιά και περιλαμβάνει ένα ευρύ φάσμα γνώσεων, όπως τη πρόβλεψη του καιρού και τη βιώσιμη διαχείριση των φυσικών πόρων. Αυτή η γνώση αποκτάται μέσω της άμεσης παρατήρησης και βιωμάτων και δίνει έμφαση στην ουσιαστική διασύνδεση όλων των ζωντανών όντων.

Η ΤΕΚ έχει αποδειχθεί ανεκτίμητη για την αντιμετώπιση των σύγχρονων περιβαλλοντικών προκλήσεων. Για παράδειγμα, οι αυτόχθονες κοινότητες στην Αυστραλία ασκούν εδώ και πολλούς αιώνες τη πρακτική της ‘καλλιέργειας πυροσβεστήρων.’ Η πρακτική αυτή βασίζεται στον έλεγχο τοπικής κλίμακας φωτιάς για την αποτροπή πυρκαγιών μεγάλης κλίμακας. Ομοίως, στη Βόρεια Αμερική, οι αυτόχθονες πρακτικές διαχείρισης της γης, όπως το ελεγχόμενο κυνήγι και η φύτευση, έχουν βοηθήσει στη διατήρηση υγιών οικοσυστημάτων.

Με την ενσωμάτωση αυτών των παραδοσιακών πρακτικών μπορούμε να αντιμετωπίσουμε τις καταστροφικές επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής και να προωθήσουμε την προστασία της βιοποικιλότητας και του πλανήτη μας.

Διατήρηση της Βιοποικιλότητας

Ο κόσμος αυτή την στιγμή βιώνει κρίση βιοποικιλότητας, με χιλιάδες είδη να εξαφανίζονται με ανησυχητικό ρυθμό. Οι αυτόχθονες λαοί έχουν πληθώρα γνώσεων σχετικά με τα διαφορετικά είδη φυτών και ζώων που κατοικούν στις περιοχές τους. Αυτή η γνώση όχι μόνο βοηθά στην καταλογογράφηση της βιοποικιλότητας αλλά υπογραμμίζει επίσης τον οικολογικό ρόλο που διαδραματίζουν αυτά τα είδη. Από την επικονίαση στην υγεία του εδάφους, η γνώση των ιθαγενών υπογραμμίζει τις κρίσιμες αλληλεξαρτήσεις που συντηρούν τη ζωή στη Γη.

Επιπλέον, οι παραδοσιακές πρακτικές συχνά δίνουν προτεραιότητα στη βιώσιμη χρήση των πόρων. Πολλές αυτόχθονες κοινότητες ασχολούνται με τη βιώσιμη γεωργία, επιτρέποντας στη γη να αναγεννιέται φυσικά μεταξύ των εποχών φύτευσης. Αυτό έρχεται σε αντίθεση με τις σύγχρονες πρακτικές γεωργίας που εξαντλούν τη γονιμότητα του εδάφους και συμβάλλουν στην ερημοποίηση. Υιοθετώντας τις παραδοσιακές πρακτικές των αυτόχθονων λαών μπορούμε να προστατεύσουμε τη βιοποικιλότητα και να διασφαλίσουμε τη συνεχή διαθεσιμότητα των πόρων.

Πηγή: JimmyNelson

Διατήρηση Ιερών Τοποθεσιών και Πολιτιστικών Τοπίων

Η προσκόλληση των αυτοχθόνων πληθυσμών με τα προγονικά εδάφη τους εκτείνεται πέρα από το πρακτικό κομμάτι. Ιεροί τόποι και πολιτιστικά τοπία έχουν βαθιά σημασία για τις αυτόχθονες κοινότητες, καθώς ενσωματώνουν πολλούς αιώνες ιστορίας, τελετουργιών και σοφίας. Αυτοί οι χώροι δεν είναι απλά ‘αποθήκες’ πολιτιστικής κληρονομιάς, αλλά λειτουργούν και ως φυσικά καταφύγια, διατηρώντας διαφορετικού είδους οικοσυστήματα.

Όταν οι αυτόχθονες λαοί έχουν το δικαίωμα να προστατεύσουν και να διαχειρίζονται τα εδάφη τους, γίνονται και διαχειριστές της βιοποικιλότητας. Ο λαός Ogiek της Κένυας, για παράδειγμα, έχει διατηρήσει με επιτυχία τα προγονικά τους δάση, αποτρέποντας την αποψίλωση των δασών και την απώλεια οικοτόπων. Αυτές οι προσπάθειες διατήρησης της φύσης λοιπόν έχουν τις ρίζες τους σε μια βαθιά πνευματική σύνδεση με τη γη και αποτελούν βιώσιμες και αποτελεσματικές πρακτικές.

Πηγή: Jimmy Nelson

Έθνος Χάιντα: Παράδειγμα Σύνδεσης των Ιθαγενών με το Περιβάλλον

Το έθνος Χάιντα (Haida), μια ιθαγενής κοινότητα που κατοικεί κατά μήκος της βορειοδυτικής ακτής του Ειρηνικού Ωκεανού στον Καναδά, αποτελεί παράδειγμα ενός αδιάσπαστου δεσμού των Ιθαγενών με το περιβάλλον. Με μια βαθιά ριζωμένη πεποίθηση ότι αποτελούν αναπόσπαστο μέρος της γης και της θάλασσας, οι κάτοικοι της Χάιντα έχουν ασκήσει βιώσιμη διαχείριση των πόρων για χιλιετίες. Η κατανόησή τους για τον περίπλοκο ιστό της θαλάσσιας ζωής έχει οδηγήσει σε πρακτικές όπως η επιλεκτική αλιεία και η προστασία ζωτικών περιοχών ωοτοκίας. Το δέντρο κέδρος (Cedrus), που αποτελεί σύμβολο της κουλτούρας τους, παρέχει υλικά για παραδοσιακή τέχνη, ρούχα και καταφύγιο, καλλιεργώντας μια αίσθηση διασύνδεσης μεταξύ της φύσης και της καθημερινής τους ζωής. Αναζωογονώντας τις προγονικές παραδόσεις σε συνεργασία με σύγχρονες προσπάθειες διατήρησης, το Έθνος της Χάιντα δείχνει πως η διατήρηση της πολιτιστικής του κληρονομιάς συμβαδίζει με τη διαφύλαξη του περιβάλλοντος που θεωρούν ιερό.

Πηγή: JimmyNelson

Προκλήσεις και τα Θετικά αποτελέσματα Διεθνών Συνεργασιών

Παρά την ανεκτίμητη συνεισφορά της γνώσης των Ιθαγενών, αυτές οι κοινότητες αντιμετωπίζουν μέχρι και σήμερα πολυάριθμες προκλήσεις, συμπεριλαμβανομένης της καταπάτησης τη γης,  του περιβαλλοντικού ρατσισμού και των διακρίσεων. Η αναγνώριση και ο σεβασμός των δικαιωμάτων και των γνώσεών τους είναι ουσιαστικής σημασίας για την αξιοποίηση των δυνατοτήτων τους για την αντιμετώπιση παγκόσμιων περιβαλλοντικών ζητημάτων.

Οι διεθνείς συνεργασίες που συνδυάζουν την σοφία των Ιθαγενών με τη σύγχρονη επιστήμη έχουν δείξει πολλά υποσχόμενα αποτελέσματα. Η Πρωτοβουλία Αξιολόγησης Βιοπολιτισμικής Κλιματικής Αλλαγής ( IndigenousPeoples’ BioculturalClimateChangeAssessmentInitiative) του ΟΗΕ συνδυάζει την παραδοσιακή γνώση με την επιστήμη της κλιματικής αλλαγής για την ανάπτυξη στρατηγικών προσαρμογής. Ομοίως, η δημιουργία προστατευόμενων περιοχών απο τον ΟΗΕ σε συνεργασία με αυτόχθονες κοινότητες σε πολλά μέρη του κόσμου έχει οδηγήσει σε επιτυχή αποτελέσματα διατήρησης της βιοποικιλότητας.

Η παραδοσιακή γνώση των αυτοχθόνων λαών της Γης είναι ένας πραγματικός θησαυρός σοφίας που έχει διατηρήσει τις κοινότητες και τα οικοσυστήματα για αιώνες. Στην προσπάθειας μας για  τη διατήρηση του περιβάλλοντος, πρέπει να αναγνωρίσουμε και να τιμήσουμε τη συμβολή των Ιθαγενών. Ενσωματώνοντας την παραδοσιακής τους γνώση με τη σύγχρονη επιστήμη και τεχνολογία, μπορούμε να χαράξουμε μια πορεία προς ένα πιο βιώσιμο και αρμονικό μέλλον. Καθώς αντιμετωπίζουμε τις επείγουσες προκλήσεις της κλιματικής αλλαγής και της περιβαλλοντικής υποβάθμισης, η δύναμη της αυτόχθονης παραδοσιακής γνώσης αποτελεί ένας φάρος ελπίδας και μια υπενθύμιση της κοινή μας ευθύνης να προστατεύσουμε και να γαλουχήσουμε τον πλανήτη που αποκαλούμε σπίτι μας.

*Ο Τζιοβάνι Πρέτε (Giovanni Prete) κατάγεται απο τη Κασσιόπη της Κέρκυρας. Εργάζεται στο τμήμα στρατηγικής επικοινωνίας και τύπου του περιβαλλοντικού προγράμματος του ΟΗΕ στο Μόντρεαλ του Καναδά και είναι ο επικεφαλής της ομάδας της All For Blue στη Κέρκυρα.