Το σημερινό αλαλούμ και η απρόσωπη Αθήνα του ηλεκτρονικού μέλλοντος

Από τον Βασίλη Σγούτα*

Η αλματώδης πρόοδος της τεχνολογίας στα χέρια του Μεγάλου Αδελφού έχουν αφαιρέσει κάθε έννοια ιδιωτικότητας. Ο Ελύτης με μια του φράση τα είχε πει όλα – «η μεθοδευμένη και οιονεί επιστημονική καθυπόταξη του ανθρώπου». Η παρένθεση της πανδημίας μας φανέρωσε τι σημαίνει νεκρή πόλη. Λογικό δεν ήτανε να νοσταλγήσουμε την πολύβουη Αθήνα, ακόμα και το καθημερινό της αλαλούμ;

Η Αθήνα νεκρή πόλη

Η ζωή που αλλάζει

Ζούμε τα πρώτα χρόνια ρυθμών ζωής που μεταβάλλονται με όλο και πιο ιλιγγιώδη ταχύτητα, όπου πολλά αλλάζουν πριν καλά καλά καταλάβουμε το πώς και το γιατί. Για μας που κατοικούμε σε τούτη την πόλη, αυτό σημαίνει ότι πολλές φορές είμαστε ακόμα στο χθες, ενώ έχει ξημερώσει το αύριο. Και ότι δεν προλαβαίνουμε να αφομοιώσουμε τις αλλαγές που συντελούνται γύρω μας.

Δεν μένει παρά να προσαρμοζόμαστε συνέχεια στους νέους ρυθμούς ανάπτυξης και αλλαγών, χωρίς πολλά περιθώρια εμβάθυνσης στην ουσία. Και στην ηλεκτρονική πια διαχείριση του δομημένου περιβάλλοντος και της ζωής μας από κέντρα εξουσίας ακόμα πιο απόμακρα, πιο απρόσωπα και πιο καταπιεστικά από τα σημερινά. Φανταστικό σενάριο για το μέλλον, ή μήπως μια όχι και τόσο μακρινή πραγματικότητα;

Υψηλή τεχνολογία, τεχνητή νοημοσύνη, δίκτυα 5G θα είναι η νέα πραγματικότητα της μελλοντικής Αθήνας. Θα έχουμε και εμείς γίνει μια έξυπνη πόλη, και θα καυχιόμαστε για αυτό. Από την εξοικονόμηση ενέργειας μέχρι τη ρύθμιση της κυκλοφορίας, τα πλεονεκτήματα είναι προφανή. Για να λειτουργήσει το σύστημα, θα υπάρχουν αισθητήρες παντού και κάμερες. Με τίμημα την απώλεια της ιδιωτικότητας. Όλα θα είναι γνωστά εκεί που πρέπει να είναι γνωστά. Η αναγνώριση προσώπων θα έχει γίνει μέρος της καθημερινότητας, και μια ακόμα ψηφίδα στην «μεθοδευμένη και οιονεί επιστημονική καθυπόταξη του ανθρώπου», όπως είχε παρατηρήσει ο Οδυσσέας Ελύτης.

Κάμερα στα Κάτω Πατήσια

Η τεχνολογία αναγνώρισης προσώπων έχει κάνει, παγκοσμίως, τεράστια άλματα. Κάμερες τοποθετούνται σε όλο και περισσότερες πόλεις και στις πέντε ηπείρους. Για παράδειγμα, στο Γιοχάνεσμπουργκ, μια πόλη με πληθυσμό ανάλογο της Αθήνας, είχαν ήδη από πέρυσι εγκατασταθεί πάνω από δώδεκα χιλιάδες κάμερες. Το πλήθος τους δείχνει και την έκταση της παρακολούθησης, η οποία θα αυξηθεί μετά την κληρονομιά σε κάμερες που έχει αφήσει η πανδημία του κορωνοϊού σε όλο τον πλανήτη. Ναι, υπάρχουν κάπου και τα ανθρώπινα δικαιώματα. Αλλά κανείς δεν αμφιβάλει ότι θα βρεθούν οι νόμιμοι τρόποι, για λόγους ασφαλείας και γενικότερου συμφέροντος, για να ξεπεραστεί αυτό το εμπόδιο. Πάντα για το καλό μας, εννοείται. Ας απολαύσουμε, λοιπόν, για λίγο ακόμα, αυτά που κάποτε θα ονομαστούν τα χρόνια της αθωότητάς. Όταν μπορούσαμε να πάμε κάπου, μόνοι ή με παρέα, και να μην το ξέρει κανείς. Μια βόλτα σε ένα πάρκο, οπουδήποτε.

Η πανδημία του κορωνοΐου αναστάτωσε και την Αθήνα και τους Αθηναίους. Η πολύβουη πόλη που είχαμε συνηθίσει, σχεδόν με μιας έπαψε να υπάρχει, ιδιαίτερα τα βράδια. Εργαζόμενοι που μπορούσαν να δουλεύουν από το σπίτι τους, σταμάτησαν να κυκλοφορούν. Πιο αραιά τα αυτοκίνητα, οι πεζοί λιγότεροι και πιο νευρικοί. Τα δημόσια στέκια, για κάποια διαστήματα κλειστά και χωρίς τραπεζάκια έξω. Η ανθρώπινη επαφή, αυτό το αναπόσπαστο στοιχείο της μεσογειακής ζωής, και αυτή παρελθόν για όσο κρατούν οι απαγορεύσεις.

Η Αθήνα όπως την ξέρουμε και την ζούμε

Ιός είναι και θα περάσει, όλοι το είχαν ευχηθεί. Όλες, όμως, αυτές οι εφιαλτικές εβδομάδες και μήνες, μας άνοιξαν ένα παράθυρο σε έναν άλλο τρόπο ζωής, που δεν τον είχαμε ποτέ φανταστεί. Και που μπορεί να τον βιώνουμε καθημερινά στο μέλλον, ακόμα και όταν η βαριά σκιά του κορωνοϊού θα έχει εκλείψει. Θα καθιερώνεται, όλο και περισσότερο, η εργασία από το σπίτι με ηλεκτρονικά μέσα. Θα πρέπει να αρχίσουμε να συνηθίζουμε μια Αθήνα πιο άδεια, με λιγότερο παλμό και λιγότερη ζωή στους δρόμους και λιγότερη προσωπική επαφή. Μια Αθήνα στερημένη σε κάποιο βαθμό, από χαρές. Για τον ιό μπορούσαμε να πούμε «μπόρα είναι και θα περάσει», για την πιο απρόσωπη Αθήνα του ηλεκτρονικού μέλλοντος, τι να ευχηθούμε; Να καθυστερήσει; Δύσκολο. Δεν μένει παρά να χαιρόμαστε το αλαλούμ όσο ακόμα το έχουμε. Γιατί κάποτε θα μας λείψει.

*Βασίλης Σγούτας: Αρχιτέκτων. Μετά την Νότιο Αφρική και το Ιράκ, σταδιοδρομεί από το 1961 ως εταίρος του Κώστα Σγούτα και από το 1999 με τον Δημήτρη Σγούτα. Αντιπρόεδρος ΣΑΔΑΣ 1983-1984, μέλος Αντιπροσωπείας ΤΕΕ 1984-2006, Πρόεδρος Διεθνούς Ένωσης Αρχιτεκτόνων (UIA) 1999-2002, και από το 2019 Επίτιμος Πρόεδρός της. Το 2007 θεσπίστηκε το Vassilis Sgoutas Prize το οποίο απονέμεται ανά τριετία σε αρχιτέκτονες με έργο σε περιοχές κάτω από το όριο της φτώχειας. Το βιβλίο του A Journey with the Architects of the World (Jovis Verlag, 2017) έχει μεταφραστεί στην κινεζική.

-Πηγή του κειμένου είναι το βιβλίο του Βασίλη Σγούτα με τίτλο: «Ένας Αθηναίος για την πόλη του» από  τις εκδόσεις ΠΛΕΘΡΟΝ

-Φωτογραφίες: Χαράλαμπος Λουιζίδης, Κατερίνα Γληνού.

-Eξώφυλλο: Βάσω Αβραμοπούλου / Α4 Design