Αντιμετώπιση της πανδημίας με χωρικό πρόσημο

Του Παύλου Λουκάκη*

Ζώντας και γω, υπερηλικας 87 ετών με σοβαρή  υποκείμενη  αδυναμία εδώ και 30 χρόνια (και άλλες μικρότερες), αποδεχόμενος τα μέτρα της Κυβέρνησης και των ειδικών ιατρών – επιστημόνων, συναδέλφων μου καθηγητών στην τριτοβάθμια εκπαίδευση, μένω σπίτι μου (και όχι μόνο στην περιοχή κατοικίας μου).

Πρόθεσή μου είναι στην παρέμβαση αυτή, να συμβάλλω και ‘γω στο μέτρο του δυνατού, στο να αντιμετωπίσουμε την πανδημία με μερικά πρόσθετα ουσιαστικά και αναγκαία μετρα, επιστημονικά και πρακτικά, σημειώνοντας τα παρακάτω σημεία.

1. Διαπιστώσεις

• Η πανδημία πλήττει στην χώρα μας την ακρως αστικοποιημένη περιοχή της Πρωτεύουσας, δηλαδή στο Λεκανοπέδιο (την Αθήνα και την Αττική), και που εκτείνεται στη Βοιωτία, την Ευβοια και την Κορινθία τουλάχιστο που εχουν και κυριότερο προορισμό (το καλοκαίρι) τον τουρισμό και την εξοχική κατοικία και τώρα φέρουν και τον κυριότερο όγκο της βιομηχανικής παραγωγής.
• Πέραν της Αθήνας, οι περιοχές που υποφέρουν είναι η Δυτική Μακεδονία (Καστοριά, λόγω της εξαγωγικής δραστηριοποίησης στον τομέα της Γούνας και του διεθνούς εμπορίου που υποστηρίζει/ η Κοζάνη – Πτολεμαίδα με τον τομέα της ενέργειας που εχει διεθνείς διασυνδέσεις και έλκει επισκέπτες/ η Πάτρα, στην Δυτική Ελλάδα, δηλαδή κυριως οι νομοί Αχαίας, Ηλείας, τουλάχιστο λόγω του λιμανιού και του τομέα των υπηρεσιών και τέλος η Ξανθη, λόγω επαναπατρισμού από την κεντρική Ευρώπη.
• Ο αγροτικός χώρος, με διασπορά 12.000 οικισμών, δηλαδή η πανσπερμία των αγροτικών οικισμών της ηπειρωτικής χώρας, με τα νησιά εχουν ελάχιστα δείγματα, άρα διασώζονται ακόμα. Όμως ο τουρισμός και η αγροτική ανάπτυξη δεν είναι μακριά απο το να τρωθούν. Αρα, πρέπει να αντιμετωπισθούν (!) όπως και η Θεσσαλονίκη. Δεν είναι εύκολο, ίσως και μη αντιμετωπίσιμο(;) (παράδειγμα Δήμος Βοιου, με 52 οικισμούς, με 2 προβληματικούς και ιδιαίτερη δυσκολία στη διαχείριση).
• Τα φαινόμενα των τριών σημείων χαρακτηρίζουν και όλο τον υπεραστικοποιημένο χώρο της Ευρωπαικής Ενωσης σε συνδυασμό και με το δυσμενές και το συνεχώς δυσμενοποιούμενο φυσικό περιβάλλον.

Τα πιο πάνω αποτελούν μια προσέγγιση που απαιτεί από τώρα περαιτέρω εξειδίκευση που ουτε οι Ευρωπαίοι εταίροι έχουν κάνει επαρκώς.

2. Για την πανδημία

2.1  Απαιτείται κατά την ταπεινή μου  γνώμη και όχι μόνο, να εντοπισθούν  και αξιολογηθούν οι περιοχές κατοικίας των κατοίκων του Λεκανοπεδιου των Αθηνών, που ασθενούν με τον κορονοιο. Αυτό γιατι η ασθένεια ξεκίνησε από τις περιοχές εργασίας (βιομηχανία, εμπόριο, υπηρεσίες) που συρρέουν στο κεντρο της Αθήνας (400.000 θέσεις) και στον Πειραιά 100.000 (θέσεις) και στις  βιομηχανικές περιοχές και άξονες.

Οι περιοχές κατοικίας είναι ακρως προβληματικές τόσο στο λεκανοπέδιο  όσο και σε άλλες μικρότερες πόλεις της χώρας, κυρίως λόγω της πυκνότητας κατοίκησης (1600 κάτοικοι/εκτάριο). Είναι ιδιαίτερα πυκνοκατοικημένες και πυκνοδομημένες με την υψηλή δόμηση να υπερκαλύπτει την πυκνοδόμηση. Η πυκνοδόμηση αυτή εχει ως συνέπεια τη συγκέντρωση μεγάλου αριθμού εξυπηρετήσεων μη επιπέδου γειτονιάς που παραχαράσσουν το χαρακτήρα μιας περιοχής κατοικίας και επιβαρύνουν περαιτέρω τους ελεύθερους χώρους.

Επισημαίνεται ακόμη ότι οι περιοχές κατοικίας καλύπτουν περι το 60% +,  των επιφανειών χρήσεων γης της πόλης, λόγω ελλειψης περιοχών πρασίνου και ελεύθερων χώρων. Η εξυπηρέτηση των χώρων στάθμευσης και τροφοδοσίας επιβαρύνει και απομειώνει περαιτέρω τις επιφάνειες κυκλοφορίας των οχημάτων (οδικό δίκτυο) από 20% περίπου στο μισό. Ειδικότερα για την κυκλοφορία, συνεχίζει και επιβαρύνει σήμερα τις πόλεις, δεδομένου ότι ολες οι σχετικές ρυθμίσεις για τους χώρους στάθμευσης εγιναν μετα το 1980, όταν απο υπολογισμούς είχε δομηθεί η μητροπολιτική αστική περιοχή της Αθηνας κατά 80%, με το προυφισταμενο σύστημα παραγωγής του χώρου.

Με την εξάπλωση της πανδημίας, μετασχηματίζονται και οι περιοχές κατοικίας, σε περιοχές «μόλυνσης». Αρα, πρέπει (αν το φαινόμενο δεν είναι διάχυτο, όπως διαισθάνομαι) να προχωρήσουμε και σε πρόσθετα μέτρα πρόληψης, τρόπων μετακίνησης ή διευκόλυνσης.

2.2 Επειδή υπάρχει μεγάλο απόθεμα κενών διαμερισμάτων, σε αντιδιαστολή με το τρομακτικό έλλειμα ελεύθερων χώρων στις πυκνοδομημένες περιοχές κατοικίας, ίσως θα πρέπει να υπάρξει ένα μέτρο ενίσχυσης της αποκέντρωσης «πολυμελών» οικογενειών, για την εφαρμογή του «Μένουμε Σπίτι».

Αυτό όχι τόσο εκτιμώ για τις μεγάλες ηλικίες, που τα παιδιά τους εχουν δικές τους οικογένειες και ζουν αλλού ,αλλά και για τα ζευγάρια των μέσων ηλικιών (35-55 ετών).

2.3 Μήπως μπορούν στις «πληγείσες περιοχές» κατοικίας να προσδιοριστούν και οι χώροι – «διαδρομές» περιπάτου, διαρκειας 30-45 λεπτών, ενδεχομένως και με κυκλοφοριακές πρόσθετες ρυθμίσεις (πεζοδρομήσεις και λοιπες διευθετήσεις μικρών πλατειών και δικτυων ελευθερων χωρων που παραμενουν εξ’ υπολοιπου στα εν ισχύ ρυμοτομικά σχέδια), εντός των χώρων υποχρεωτικής παραμονής στην κατοικία και σε απευθείας σύνδεση με τους χωρους διαμονής όπως ζητούνται (κατά την έννοια του σημείου 6 των λόγων εξόδου, της επίσημης άδειας μετακίνησης);

Ολοκληρώνοντας τις σκεψεις αυτές επισημαίνεται πως και οι Ελληνικές πόλεις, και η μητροπολιτική αστική περιοχή της Αθήνας, χαρακτηρίζονται από μεγάλη καθημερινή και εποχιακή εισροή πληθυσμού, από ευρύτερες περιοχές σε αλληλεπίδραση, επιβαρύνοντας ποσοτικά, ποιοτικά και λειτουργικά  τον κόσμο που ζει και κινείται σε αυτές, σε ότι αφορά τόσο στα πληθυσμιακά μεγέθη, αλλα και στο φυσικό περιβάλλον και τις υποδομές της πόλης, ειδικότερα. Κατά συνέπεια περαιτέρω επηρρεάζονται και οι πληθυσμιακές πυκνότητες, τόσο των κέντρων πόλεων όσο και των περιοχών κατοικίας.

Τέλος, οι ΟΤΑ και διασυνδεδεμένα σχετικά Πανεπιστημιακά Τμήματα, μπορούν να αναλάβουν ενεργό δράση, προς την κατεύθυνση της εφαρμογής ολων των παραπάνω. Θα είναι και μια ευκαιρία, για αστικές αναπλάσεις στον ταλαίπωρο αστικό χώρο της Πρωτεύουσας, κατ’ αρχήν.

*Παύλος Λουκάκης:  Ομότιμος Καθηγητής Παντείου Πανεπιστημίου Κοινωνικών και Πολιτικών Επιστημών.