Αρχαιολογικό Μουσείο Ηρακλείου: ξενάγηση στους θησαυρούς της Μινωικής τέχνης
ΑρχιτεκτονικήΕιδήσειςΈργαΟικονομίαΦυσικοί πόροι 30 Δεκεμβρίου 2022 Αργύρης
Από τον Νικόλαο Γ. Μωραϊτάκη, Νομικός, MSc Αρχαιολόγος
Στο Αρχαιολογικό Μουσείο Ηρακλείου έχουν αποθησαυρισθεί χιλιάδες κινητά ευρήματα όλων των περιόδων της Μινωικής τέχνης και τεχνικής, γεγονός που το καθιστά το σημαντικότερο στο είδος του σε όλο τον κόσμο και μοναδική σε πλούτο κιβωτό του Μινωικού Πολιτισμού. Ενός πολιτισμού του οποίου τα αρχαιολογικά τεκμήρια που φιλοξενεί τον αναγορεύουν ως έναν από τους επιφανέστερους και επιδραστικούς του αρχαίου κόσμου.
Αρχαιολογικό Μουσείο Ηρακλείου Άνω όροφος,. Αίθουσα τοιχογραφιών
Παρουσίαση με αντιπροσωπευτικά κριτήρια διαλεγμένων / διαλεχτών εκθεμάτων, από τα χιλιάδες εκθέματα του Αρχαιολογικού Μουσείου Ηρακλείου
Γι’ αυτό και μια συνοπτική έστω παρουσίαση των εκθεμάτων τού μουσείου αποτελεί δυσεπίτευκτο εγχείρημα, που προσκρούει στον σκόπελο μιας υποκειμενικής αξιολόγησης, αφού το καθένα από τα χιλιάδες εκθέματα έχει τη δική του και ξεχωριστή για τον κάθε κριτή αξία. Αιτούμενος, ως εκ τούτου, εκ των προτέρων την επιείκειά σας προχωρώ σε μια τυχαία ως προς τη χρονολογική σειρά παράθεση («απάνθισμα») ορισμένων μόνο και με αντιπροσωπευτικά κριτήρια διαλεγμένων / διαλεχτών εκθεμάτων.
Το περίφημο κόσμημα με τις «μέλισσες»
Αποτελεί εμβληματικό έργο χρυσοτεχνίας (1800 – 1700 π.Χ.) που έχει εμπνεύσει αρκετούς σύγχρονους κοσμηματοποιούς. Χρησίμευε ως περίαπτο (κρεμαστό φυλακτό). Απεικονίζει αντικριστά δύο μέλισσες (ίσως ένα ιδιαίτερο είδος υμενοπτέρων), στο επάνω μέρος των οποίων διακρίνεται συρμάτινος κλωβός με μικρό σφαιρίδιο (σταγόνα μέλι;), ανάμεσα στα πόδια τους μάλλον μια κηρήθρα (;) και επικρεμάμενα τρία δισκία.
Ο δίσκος της Φαιστού
Δείγμα μινωικής γραφής των μέσων περίπου της δεύτερης χιλιετίας. Στις δύο πλευρές του έχουν αποτυπωθεί σε σπειροειδή διάταξη διάφορα σύμβολα, τα οποία, παρά την εργώδη προσπάθεια πολλών ειδικών, δεν έχουν ακόμη αποκρυπτογραφηθεί. Πάντως, πιθανότατα πρόκειται για ύμνο σε τοπική θεά. Σημειωτέον ότι η αποτύπωση των εν λόγω συμβόλων είναι σφραγίσματα σε νωπό πηλό, αποτελώντας έτσι ίσως το παλαιότερο γνωστό είδος τυπογραφίας!
Ειδώλιο της «θεάς των όφεων»
Ενδεδυμένη με το χαρακτηριστικό μινωικό μακρύ φόρεμα, χωρισμένο σε επτά οριζόντια επίπεδα, στενό περικόρμιο στη μέση, με χειρίδες (μανίκια) μέχρι τους αγκώνες, κοντό περίζωμα στο ύψος της κοιλιάς, ενώ στο κεφάλι φέρει κάλυμμα , στο οποίο κάθεται πάνθηρας. Εντυπωσιάζουν τα πλούσια στήθη το τριγωνικό πρόσωπο και τα πολύ εκφραστικά μάτια, καθώς και η στάση των ανασηκωμένων χεριών που κρατούν φίδια. Περίπου 1600 π.Χ.
Ρυτό σε σχήμα ταυροκεφαλής
Τελετουργικό αγγείο που φέρει τη μορφή της κεφαλής του ιερού ζώου των Μινωιτών, του ταύρου. Χρησίμευε για σπονδές. Γέμιζε υγρό από μια οπή στον τράχηλο και έρρεε από μια άλλη στο ρύγχος. Έργο σπουδαίου λιθοτέχνη που απέδωσε με φυσικότητα τη δύναμη του ταύρου και με ακρίβεια τα ανατομικά χαρακτηριστικά της κεφαλής του. Τα μάτια ήταν ένθετα από ορεία κρύσταλλο και επίσης από ημιπολύτιμους λίθους τα βλέφαρα και το ρύγχος, ενώ τα κέρατα (που δεν βρέθηκαν ) πρέπει να ήταν από επιχρυσωμένο ξύλο (περίπου 1550 -1500 π.Χ.)
Κεφαλή σκήπτρου με μορφή λεοπάρδαλης
Βρέθηκε στο ανάκτορο των Μαλίων, είναι λίθινο και μοναδικό στο είδος του. Ερμηνεύεται ότι συμβολίζει τη θρησκευτική από κοινού με την πολιτική εξουσία. Από καλλιτεχνική άποψη αποδίδει με ζωντάνια την κίνηση του ζώου με τη μορφή του «ιπτάμενου καλπασμού» δηλαδή σαν τα τρέχει στον αέρα. Το εμπρόσθιο τμήμα έχει μορφή λεοπάρδαλης, ενώ το οπίσθιο μέρος καταλήγει σε πέλεκυ (περίπου 1650 – 1600 π.Χ.). Εντυπωσιακή η κάλυψη του σώματος με συνεχείς εγχάρακτες σπείρες, καθώς και με τεθλασμένες που αποδίδουν συμβατικά το τρίχωμα. Ένα όντως πολύ εντυπωσιακό τέχνεργο.
Καμαραϊκό αγγείο
Περίτεχνη κεραμική της Μεσομινωικής περιόδου (1900 – 1700 π.Χ.) Πήρε το όνομά της από το σπήλαιο των Καμαρών του Ψηλορείτη. Τα αγγεία που ανήκουν σε αυτή την κατηγορία φέρουν χαρακτηριστική πολύχρωμη με πρόσθετα στοιχεία διακόσμηση υψηλού καλλιτεχνικού επιπέδου. Απεικονίζονται στην επιφάνειά τους φυσιοκρατικά σχέδια, κυρίως άνθη, φύλλα, ψάρια, άλλα θαλασσινά κ.α.
Τοιχογραφία του “Πρίγκηπα με τα κρίνα”
Η τοιχογραφία σε χαμηλό ανάγλυφο αποσπάσθηκε από κτίσμα της Κνωσού και είναι σε μεγάλο βαθμό αποκατεστημένη. Πρόκειται για άνδρα σε φυσιοκρατική απόδοση με επιβλητικό ύφος που βαδίζει προς τα αριστερά, φορώντας το τυπικό μινωικό περίζωμα (ποδιά), με περιδέραιο στο λαιμό και περίτεχνο / περίπλοκο στέμμα που τον καθορίζει ως τον βασιλέα – ιερέα του εκεί ηγεμονεύοντος Οίκου (περίπου 1550 π.Χ.). Πιθανότατα έσυρε με το αριστερό του χέρι κάποιο ζώο.
Τοιχογραφία της “Παριζιάνας
Πρόκειται για εξαίσιο έργο τέχνης, το οποίο αποτελούσε τμήμα μεγαλύτερης ζωγραφικής σύνθεσης με θέμα την προσφορά σπονδών. Απεικονίζει μάλλον καθήμενη γυναίκα που βλέπει προς τα δεξιά και έχει αξιοπρόσεκτα χαρακτηριστικά προσώπου (ζωηρά μάτια, σαρκώδη και βαμμένα χείλη και επιβλητική μύτη,). Φοράει εντυπωσιακό ιερατικό ένδυμα με τον τυπικό κόμβο στην πλάτη (περίπου 1450 π.Χ.). Αποκλήθηκε Παριζιάνα από τον ανασκαφέα της Κνωσού Έβανς διότι την εποχή που ήλθε στο φως κρίθηκε ως η απόλυτη έκφραση μιας ομορφιάς που θεωρείτο ότι αντιπροσώπευαν οι Γαλλίδες.
Ειδώλιο ταυροκαθάπτη
Χρυσελεφάντινο αγαλματίδιο – από τα παλαιότερα που έχουν εντοπισθεί – της νεοανακτορικής περιόδου (1750 – 1500 π.Χ.). Αποδίδει με απαράμιλλη εκφραστικότητα την ένταση του ταυροκαθάπτη κατά την εκτέλεση του επικίνδυνου άλματος επάνω από τον ταύρο. Πιθανολογείται ότι το σώμα του είχε επενδυθεί με χρυσό, ενώ τα μαλλιά του πρέπει να ήταν ένθετα από χαλκό. Ένα ακόμη αριστούργημα της μινωικής μικροπλαστικής.
Ειδώλιο λατρευτή
Σύμφωνα με την κρατούσα ερμηνεία η χαρακτηριστική σε προσοχή χαιρετισμού (;) στάση με το ανασηκωμένο χέρι στο ύψος του μετώπου προδίδει το δέος που τον διακατέχει κατά την αναζήτηση της επικοινωνίας με το θείο και εξηγεί την επονομασία του ως λατρευτή. Εξαίσιο δείγμα χαλκοπλαστικής των Υστερομινωϊκών χρόνων (περίπου 1500 π.Χ.). Την εικόνα της έντασης προσδιορίζει η εκτίναξη του σώματος προς τα πίσω, ενώ αξιοπρόσεκτη είναι και η προσαρμογή στη μινωική στερεότυπη εμφάνιση (λεπτομερής κόμμωση, το τυπικό μινωϊκό περίζωμα, περιδέραιο στον λαιμό και κρίκοι στα πόδια).
Πήλινα ομοιώματα
Βρέθηκαν σε ταφικό χώρο μαζί με άλλα εκατοντάδες κτερίσματα. Έξοχο δείγμα μινωικής πηλοπλαστικής (1600 – 1500 π.Χ.). Εσωτερικό οικίας και ομοίωμα τεσσάρων χορευτών από θολωτό τάφο της Μεσαράς. Δηλωτικά νεκρολατρείας.
Σφραγιστικό δακτυλίδι
Στη σφενδόνη απεικονίζεται θρησκευτική σκηνή δενδρολατρείας (1600 – 1500 π.Χ.). Στο κέντρο διακρίνεται επιβλητική μορφή ιέρειας ή θεότητας με πλούσια ένδυση και ανασηκωμένο χέρι που ίσως ευλογεί. Αριστερά ένας νεαρός άνδρας σε έκσταση στρέφει την προσοχή του σε δένδρο που εκφύεται από τριμερές ιερό κτίσμα, ενώ στο δεξιό άκρο γονατιστός άνδρας απλώνει τα χέρια γύρω από ένα μάλλον ταφικό πίθο. Πρόκειται για την αναπαράσταση δραματικής σκηνής υψηλής έντασης με βαθύ συμβολικό νόημα.
Μινωικά κοσμήματα
Περιεκτική εικόνα που περιλαμβάνει χρυσοποίκιλτα είτε από ημιπολύτιμους λίθους κοσμήματα, ενδεικτικά του πλούτου και της ευμάρειας των Μινωιτών καθώς και του υψηλού επιπέδου της χρυσοτεχνία και κοσμηματοτεχνίας στη μινωική Κρήτη. Περιδέραια, ενώτια (σκουλαρίκια), δαχτυλίδια, κομβία, διακοσμητικά στοιχεία ενδυμασιών κ.ά. που υποδηλώνουν επίσης τα απαιτητικά γούστα και τη φιλαρέσκεια της εποχής.
Χάλκινοι αναθηματικοί πέλεκεις
Ανήκουν σε ένα αρκετά μεγάλο σύνολο από μετάλλινα αντικείμενα λατρευτικού και αναθηματικού χαρακτήρα. Μεταξύ αυτών περιλαμβάνονται και οι εικονιζόμενοι μεγάλου και μικρού μεγέθους αναθηματικοί διπλοί πελέκεις, από τα πλέον χαρακτηριστικά σύμβολα της μινωικής θρησκείας. Βρέθηκαν σε ένα μικρό σπήλαιο στο Αρκαλοχώρι της Π.Ε. (νομού) Ηρακλείου, χωρίς την παρουσία άλλων λατρευτικών αντικειμένων, γεγονός που πιθανολογεί την απόκρυψή τους εκεί λόγω επικείμενου κινδύνου…
Χάλκινα ξίφη
Ξίφη της περιόδου 1450 – 1300 π.Χ. με χρυσόηλες (με χρυσά καρφιά) και χρυσεπένδυτες λαβές που που βρέθηκαν ως κτερίσματα σε τάφους πολεμιστών. Αποτελούσαν αντικείμενα πολυτέλειας και επίδειξης, τεκμήρια ευμάρειας και κοινωνικής υπεροχής. Αποτελούσαν επίσης διάσημα αξιώματος και ιδιότητας τάξης αριστοκρατών πολεμιστών που «επένδυαν ιδεολογικά στην κτήση και χρήση αυτού του είδους των όπλων.
«Θεές με υψωμένα χέρια»
Σχηματοποιημένες μορφές – ίσως γυναικείες θεότητες – με μακρύ ένδυμα που επίσης χαρακτηρίζονται από την τυποποιημένη χειρονομία ύψωσης των χεριών σε στάση χαιρετισμού ή δέησης και τα διάφορα θρησκευτικά σύμβολα που φέρουν στην κεφαλή. Διακρίνεται επίσης ένα μικρό κωνικό στήθος και ένα κόσμημα στον λαιμό. Αποκαλούνται και «θεές των μηκώνων» λόγω της ομοιότητας με τις παπαρούνες (περίπου 1300 π.Χ.)
Ομοίωμα μινωικού κτηρίου
Οι Μινωίτες διακρίθηκαν στον «κτηριακό σχεδιασμό και τις κατασκευαστικές εφαρμογές». Χαρακτηριστικό δείγμα των επιτευγμάτων της Μινωικής αρχιτεκτονικής αποτελεί το ανάκτορο της Κνωσού με τον μεγάλο αριθμό και τη δαιδαλώδη διαρρύθμιση των δωματίων που σε πολλές περιπτώσεις διαμορφώνονται σε ορόφους. Σημαντική κατασκευαστική καινοτομία υπήρξε «η αίθουσα με τα πολύθυρα», τις πολλές εισόδους και τους φεγγίτες που εξασφαλίζουν καλύτερο φωτισμό και αερισμό. Αξιοπρόσεκτες είναι και οι στοές με εξώστες και θέαση προς μεγάλες αυλές.
Η σαρκοφάγος της Αγίας Τριάδας
Βρέθηκε στη γνωστή αρχαιολογική θέση της Αγ. Τριάδας κοντά στη Φαιστό. Είναι λίθινη και πιθανολογείται η εντός αυτής ταφή γόνου βασιλικής οικογένειας (περίπου 1400 π.Χ.). Εκτός από την καλλιτεχνική της αξία παρέχει και μστις τέσσερις πλευρές της πολύτιμες πληροφορίες για τα ταφικά έθιμα και τις επίσημες ενδυμασίες των υψηλών αξιωματούχων της εκμυκηναϊσμένης Κρήτης. Ανάμεσα στις απεικονίσεις συμπεριλαμβάνεται πομπή γυναικών και θυσία ταύρου, μεταφορά του αίματος του θυσιασμένου ταύρου με τη συνοδεία λύρας, άρματα που σέρνουν ίπποι και γρύπες κ.ά.
Παράσταση ταυροκαθαψίων
Εμβληματική σε πληρότητα απεικόνισης τοιχογραφία με το ριψοκίνδυνο άλμα του αθλητή επάνω από τον ταύρο σε τρεις φάσεις, αυτήν της χρήσης των κεράτων ως εφαλτηρίου για την εκτίναξη, το θεαματικό ανάποδο άλμα και την τελική προσγείωση (περίπου 1550 π.Χ.). Καμία σχέση με το σημερινό βάρβαρο έθιμο της ταυρομαχίας! Τρεις ανθρώπινες μορφές με στολίσματα και ψηλές μπότες συνθέτουν τη διαδοχική κίνηση, οι λευκές δύο από αυτές είναι γυναίκες με περίζωμα και ο σκουρόχρωμος άνδρας. Κυριαρχεί στην εικόνα ο ταύρος που παριστάνεται σε «ιπτάμενο καλπασμό». Εντυπωσιάζουν η ζωντάνια της απόδοσης του αθλητικού είτε λατρευτικού δρώμενου, ο συνδυασμός των χρωμάτων και η απόδοση της έντασης της στιγμής!
