Αρχιτεκτονικοί διαγωνισμοί: για ποια έργα γίνονται υποχρεωτικοί-οι εξαιρέσεις

Του Αργύρη Δεμερτζή/

Το νέο πλαίσιο που καθιερώνει το ΥΠΕΝ προβλέπει 15 κατηγορίες αξιόλογων τεχνικών έργων, νέων και υφιστάμενων κτιρίων και αναπλάσεων με συγκεκριμένα μεγέθη και κριτήρια για τα οποία προκηρύσσονται  υποχρεωτικά αρχιτεκτονικοί διαγωνισμοί αλλά και δύο σημαντικές εξαιρέσεις.

Με απόφαση του υφυπουργού ΠΕΝ Νίκου Ταγαρά, αναβαθμίζεται και προσδιορίζεται με καθαρούς κανόνες το πλαίσιο, που διέπει στο εξής την διενέργεια αρχιτεκτονικών διαγωνισμών. Διακρίνονται σε πέντε βασικές κατηγορίες, οι οποίες είναι: διαγωνισμός ιδεών, διαγωνισμός προσχεδίων, διαγωνισμός δύο σταδίων (ιδεών και προ­σχεδίων), διεθνής αρχιτεκτονικός διαγωνισμός μελετών  και διαγωνισμός αρχιτεκτονικού – εικαστικού αντικει­μένου.

Οι αρχιτεκτονικοί διαγωνισμοί θα γίνονται εφόσον υπάρχει εξασφαλισμένη χρηματοδότηση για την υλοποίηση του τεχνικού έργου και οι βραβευθέντες θα αξιοποιούνται στο έργο ως μελετητές είτε ως τεχνικοί σύμβουλοι του φορέα υλοποίησης του.  Η έγκριση διενέργειας ενός αρχιτεκτονικού διαγωνισμού θα γίνεται από το Κεντρικό Συμβούλιο Αρχιτεκτονικής, ενώ η τελική απόφαση για τη διενέργεια του αρχιτεκτονικού διαγωνισμού θα λαμβάνεται από τον κύριο του έργου.

Η απόφαση του ΥΠΕΝ προβλέπει υποχρέωση διενέργειας διαγωνισμού μελετών για «αξιόλογα τεχνικά έργα» του δημοσίου, του ευρύτερου δημοσίου τομέα (ΟΤΑ α’ και β’ βαθμού και των αναπτυξιακών οργανισμών τους), των ΝΠΔΔ και των θρησκευτικών φορέων τα οποία ορίζει με συγκεκριμένα κριτήρια και μεγέθη.

Η ίδια απόφαση εξαιρεί από την υποχρέωση αρχιτεκτονικού διαγωνισμού τα έργα, που ορίζει ως “αξιόλογα έργα” (νέων και υφιστάμενων κτιρίων) και πολεοδομικές – χωροταξικές μελέτες ιδεών και με­λέτες αστικού σχεδιασμού, το αντικείμενο των οποίων είναι σημαντικό για τη στρατηγική ανάπτυξη περιοχών ιδιαίτερης σημασίας για την μελέτη των οποίων έχει γνωμοδοτήσει το Κεντρικό Συμβούλιο Αρχιτεκτονικής. Από την υπο­χρέωση διενέργειας αρχιτεκτονικού διαγωνισμού εξαιρούνται τα έργα ΕΣΠΑ, του Ταμείου Ανάκαμψης, τα έργα ΣΔΙΤ και συγχρηματοδοτούμενα έργα από την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων.

Τα αξιόλογα έργα με υποχρέωση αρχιτεκτονικού διαγωνισμού

Τα αξιόλογα έργα, για τα οποία υπάρχει υποχρέωση προκήρυξης διαγωνισμού μελετών σύμφωνα με την απόφαση «νοείται κάθε έργο που έχει ευρύτερη κοινωνική, πολεοδομική, αρχιτεκτονική, τεχνική, συμβολική και περιβαλλοντική σημασία, η δε λειτουργία του, ο όγκος, η θέση ή άλλα χαρακτηριστικά του έχουν ιδιαίτερη επίδραση στο ευρύτερο δομημένο ή φυσικό περιβάλλον ή αφορά σε έργο επαναλαμβανό­μενου τύπου».

Ειδικά για την εφαρμογή της παρούσας, ως αξιόλογα τεχνικά έργα θεωρούνται τα εξής:

Νέα κτίρια – συμπεριλαμβανομένου και του περιβάλ­λοντος χώρου τους – με τις ακόλουθες χρήσεις:

1. Πολιτιστικά κτίρια και πολιτιστικές εγκαταστάσεις (συνεδριακά κέντρα, μουσεία, βιβλιοθήκες, κτίρια εκθέ­σεων, πινακοθήκες, γλυπτοθήκες, συναυλιακοί χώροι, θέατρα και κινηματογράφοι, πνευματικά κέντρα, κ.λπ.).
2. Κτίρια εκπαίδευσης (νηπιαγωγεία, α’βάθμιας, β’βάθμιας και γ’βάθμιας εκπαίδευσης) με δόμηση άνω των 500 τ.μ.
3. Κτίρια διοίκησης του δημοσίου και του ευρύτερου δημοσίου τομέα (υπουργεία, δημαρχεία, διοικητήρια κ.λπ.) με προσμετρούμενη δόμηση άνω των 500 τ.μ., εξαιρουμένων των κτιριακών υποδομών και συνοδών έργων για την προσαρμογή των θαλάσσιων συνοριακών σημείων διέλευσης στη συνθήκη Σένγκεν (Schengen)
4. Κτίρια αρμοδιότητας Υπουργείου Δικαιοσύνης (δι­καστικά μέγαρα, σωφρονιστικά κτίρια, αναμορφωτήρια, φυλακές, κ.λπ.) με προσμετρούμενη δόμηση άνω των 1000 τ.μ.
5. Κτίρια αρμοδιότητας Υπουργείου Υγείας (νοσοκο­μεία, κέντρα υγείας κ.λπ.) με προσμετρούμενη δόμηση άνω των 500 τ.μ.
6. Κτίρια Κοινωνικής Πρόνοιας (παιδικοί σταθμοί, οίκοι ευγηρίας, βρεφονηπιακοί σταθμοί, κέντρα απε­ξάρτησης κ.λπ.) με προσμετρούμενη δόμηση άνω των 300 τ.μ., εξαιρουμένων παιδικών και βρεφονηπιακών σταθμών.
7. Ιεροί ναοί και γενικά θρησκευτικοί χώροι λατρείας άνω των 400 τ.μ.
8. Κτίρια με χώρους συνάθροισης μεγάλου αριθμού ατόμων (δημοτικές αγορές, συνεδριακά κέντρα κ.λπ.).
9. Επιβατικοί σταθμοί λιμένων, αεροδρομίων, σιδη­ροδρόμων και υπεραστικών λεωφορείων, κτίρια στάθ­μευσης αυτοκινήτων.
10. Συγκροτήματα που υλοποιούνται με την εφαρ­μογή οργανωμένης δόμησης ή κοινωνικών στεγαστικών προγραμμάτων.
11. Κτίρια αθλητικών εγκαταστάσεων, με προσμετρούμενη δόμηση άνω των 1000 τ.μ.

Υφιστάμενα κτίρια – συμπεριλαμβανομένου και του περιβάλλοντος χώρου τους:

12. Αλλαγές χρήσης ή αναδιαρρυθμίσεις ή συνδυα­σμός αυτών για τις ανωτέρω περιπτώσεις, όταν το υφι­στάμενο κτίριο ή συγκρότημα κτιρίων έχει τουλάχιστον την κατά περίπτωση αναφερόμενη επιφάνεια, όπου αυτή καθορίζεται.
13. Προσθήκες για τις ανωτέρω περιπτώσεις, όταν αυτή αντιστοιχεί στο 50% τουλάχιστον της προσμετρούμενης δόμησης του υφισταμένου κτιρίου.
14. Διαμορφώσεις – αναπλάσεις και σχεδιασμός του αστικού εξοπλισμού ελεύθερων κοινόχρηστων χώρων και ειδικότερα: σημαντικών πάρκων, αλσών και εθνικών ή δημοτικών κήπων, κεντρικών ή ιστορικής σημασίας πλατειών, επισκέψιμων αρχαιολογικών χώρων, ζωνών προστασίας της φύσης και του τοπίου, δικτύων οδών και πεζοδρόμων, παραλιακών μετώπων μεγάλου ανα­πτύγματος κ.λπ. εκτός των περιπτώσεων που οι μελέτες εκπονούνται από τεχνικές υπηρεσίες δημόσιας αρχής, φέρουν υπογραφή αρχιτέκτονα και έχει γνωμοδοτήσει επ’ αυτών το Κεντρικό Συμβούλιο Αρχιτεκτονικής.

Με­λέτες αστικού σχεδιασμού

15. Πολεοδομικές – χωροταξικές μελέτες ιδεών και με­λέτες αστικού σχεδιασμού, το αντικείμενο των οποίων είναι σημαντικό για τη στρατηγική ανάπτυξη περιοχών ιδιαίτερης σημασίας.

Οι εξαιρέσεις

Η απόφαση ορίζει ότι: « Η εξαίρεση από την υποχρέωση διενέργειας δια­γωνισμού μελετών για αξιόλογο τεχνικό έργο είναι δυνατή με απόφαση του κυρίου του έργου, υπό την προϋπόθεση ότι προη­γουμένως έχει γνωμοδοτήσει θετικά το οικείο Συμβούλιο Αρχιτεκτονικής ύστερα από σχετική αίτηση. Στην περίπτωση αρνητικής γνωμοδότησης, ο κύριος του έργου μπορεί να προσφύγει ενώπιον του ΚΕΣΑ/Υ.Π.ΕΝ. Προκειμένου το οικείο ΣΑ ή το ΚΕΣΑ να γνωμοδοτήσει σχετικά με το αίτημα εξαίρεσης, συνεκτιμά αναλόγως όλες τις παραμέτρους του θέματος, τη σπουδαιότητά του, την τυχόν δωρεά μελέτης, το χρονοδιάγραμμα χρη­ματοδότησης για την υλοποίησή του κ.λπ». Προβλέπει επίσης ότι:  «Εφόσον αξιόλογο τεχνικό έργο, κατά τις παραπά­νω παραγράφους, ή και η μελέτη του εντάσσονται για χρηματοδότηση σε ΕΣΠΑ ή στο Ταμείο Ανάκαμψης ή συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επεν­δύσεων ή υλοποιείται μέσω ΣΔΙΤ, εξαιρείται από την υπο­χρέωση διενέργειας αρχιτεκτονικού διαγωνισμού».

Κατηγορίες

Η απόφαση ορίζει ότι «διαγωνισμός μελετών με απονομή βραβείων είναι η διαδικασία με την οποία η αναθέτουσα αρχή/φορέας, όπως αυτή ορίζεται στην παρ. 1α του άρθρου 2 του ν. 4412/2016, επιδιώκει την εξασφάλιση μελετών ή σχε­δίων ιδεών στον τομέα της αρχιτεκτονικής, του αστι­κού σχεδιασμού και της χωροταξίας – πολεοδομίας και αναλόγως του αντικειμένου χαρακτηρίζονται αντιστοίχως ως αρχιτεκτονικοί ή πολεοδομικοί – χωροταξικοί διαγωνισμοί» και προβλέπει ότι οι εν λόγω διαγωνισμοί διακρίνονται στις εξής κα­τηγορίες:

α. Διαγωνισμός ιδεών είναι ο διαγωνισμός που έχει ως στόχο τη διερεύνηση των κύριων παραμέτρων ενός θέματος, την αξιολόγησή τους, την ανάδειξη της βασικής συνθετικής ιδέας, την εξειδίκευση του προγράμματος του έργου και τη διαμόρφωση του πλαισίου για την εξέ­λιξη και ολοκλήρωση της μελέτης του έργου. Με την επικύρωση του αποτελέσματος του διαγωνισμού ιδε­ών, η αναθέτουσα αρχή έχει τις εξής δύο εναλλακτικές επιλογές:

α.1. να προχωρήσει στα επόμενα στάδια επεξεργασίας της βραβευμένης πρότασης μέσω της Τεχνικής Υπηρεσί­ας της, με παράλληλη υποχρεωτική σύναψη σύμβασης συμβουλευτικών υπηρεσιών με το βραβευμένο μελε­τητή.

α.2. να προκηρύξει διαγωνισμό προσχεδίων με βάση το αποτέλεσμα του διαγωνισμού σύμφωνα με το άρθρο 111 του ν. 4412/2016.

β. Διαγωνισμός προσχεδίων είναι ο διαγωνισμός που έχει ως στόχο την επιλογή της καλύτερης πρότασης για ένα συγκεκριμένο σχέδιο και την ανάθεση της περαιτέρω επεξεργασίας της μελέτης στο βραβευμένο μελετητή.

γ. Διαγωνισμός δύο σταδίων είναι ο ενιαίος διαγωνι­σμός, το πρώτο στάδιο του οποίου συνιστά διαγωνισμό ιδεών και το δεύτερο στάδιο συνιστά διαγωνισμό προ­σχεδίων. Κατά το πρώτο στάδιο επιλέγεται συγκεκρι­μένος αριθμός προτάσεων (τουλάχιστον τρεις), οι με­λετητές των οποίων συμμετέχουν στο δεύτερο στάδιο, από το οποίο προκύπτει η επιλογή και η ανάθεση της ολοκλήρωσης της μελέτης στο βραβευμένο μελετητή. Οι διαγωνισμοί δύο σταδίων κρίνονται απαραίτητοι στις περιπτώσεις έργων μεγάλης πολυπλοκότητας. O χρόνος ολοκλήρωσης των διαγωνισμών δύο σταδίων δεν δύναται να υπερβαίνει τους δώδεκα (12) μήνες.

Ειδικοί διαγωνισμοί

α. Διεθνής αρχιτεκτονικός διαγωνισμός μελετών είναι ο διαγωνισμός που έχει ως στόχο τη διεθνή προβολή ενός θέματος και διεξάγεται σε συνεργασία με τη Διεθνή Ένω­ση Αρχιτεκτόνων (U.I.A.) σύμφωνα με τον ν. 2092/1992.

β. Διαγωνισμός αρχιτεκτονικού – εικαστικού αντικει­μένου είναι ο διαγωνισμός κατά τον οποίο στο πλαίσιο της μελέτης του αρχιτεκτονικού αντικειμένου, περιλαμ­βάνεται και η ενσωμάτωση εικαστικού αντικειμένου. Ο εν λόγω διαγωνισμός διεξάγεται κατά τις διατάξεις της παρούσας, εξομοιούμενος με διαγωνισμό προσχεδίων, χωρίς να εφαρμόζεται η υπ’ αρ. 37456/15-9-1997 (Β’ 878) κοινή υπουργική απόφαση.

Η ίδια απόφαση του ΥΠΕΝ περιγράφει τις διαδικασίες συμμετοχής σε διαγωνισμό,  της προετοιμασίας, προκήρυξης, δημοσίευσης της προκήρυξης  του διαγωνισμού και δημοσιοποίησης του αποτελέσματος, παραλαβής φακέλου στοιχείων, υποβολής ερωτημάτων, τον χρόνο και  τον τρόπος υποβολής μελετών και τις υποχρεώσεις διαγωνιζομένων. Τα βραβεία, τη σύνθεση τα κριτήρια επιλογής  και την αμοιβή της κριτικής επιτροπής. Επίσης  τη διαδικασία κρίσης, τη δημοσιοποίηση  των αποτελεσμάτων και τους τρόπους προβολής του διαγωνισμού, τις διαδικασίες ανάθεσης μελετών του διαγωνισμού, θέματα πνευματικών δικαιωμάτων και επίλυσης διαφορών.