Black Swan and Hurricanes
Μαύροι Κύκνοι και Ανεμοστρόβιλοι.
Πρόβλεψη ενός απρόβλεπτου γεγονότος στην οικονομία και πως να αποφύγουμε τους ανεμοστρόβιλους και την καταστροφή
Η διαχείριση κινδύνων αποτελεί ένα πολύ σημαντικό εργαλείο. Ακόμα και αν δεν βασίζεται τελείως σε κάποιο μετρήσιμο υπόδειγμα και εμπεριέχει μόνο ποιοτικά στοιχεία είναι εξαιρετικό πολύτιμη. Ακόμα πιο πολύτιμη όμως είναι η κουλτούρα που την περιβάλλει.
Η διαχείριση κινδύνων ως επίσημος επιστημονικός κλάδος άρχισε να αναπτύσσεται κυρίως κατά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο αλλά και αργότερα, στα μέσα του 20ού αιώνα.
Μάλιστα η αποδοχή της, από την πλευρά των δυτικών συμμάχων, τόσο μέσω της κατανόησης των μαθηματικών μοντέλων αλλά και της ανάπτυξης της αντιμετώπισης των πιθανών επιχειρησιακών επεμβάσεων, γύρισε την έκβαση του πολέμου, προς την πλευρά των συμμάχων.
Ωστόσο, οι ρίζες της μπορούν να εντοπιστούν πολύ παλαιότερα:
Από τους αρχαίους πολιτισμούς και τις πρώιμες μορφές διαχείρισης κινδύνων, όπως η διαφοροποίηση των καλλιεργειών για την αντιμετώπιση φυσικών καταστροφών, και η κατασκευή υψηλότερων τειχών ειδικά σε περιοχές που γειτνίαζαν με θάλασσα (για να αποφύγουν φαινόμενα απομακρυσμένης πολιορκίας με ισχυρές μηχανές- ειδικά στην MagnaGrecia) αποτελούν ανάλογα παραδείγματα. Στον δε 17ος αιώνα έχουμε την aνάπτυξη της Θεωρίας Πιθανοτήτων από μαθηματικούς όπως ο BlaisePascal. Στον 18ος και 19ος αιώνα την εξέλιξη της ασφαλιστικής βιομηχανίας. Το 1916 ο HenryFayol αναφέρει τη διαχείριση κινδύνων ως μία από τις λειτουργίες της διοίκησης.
Και φτάνουμε στα 60s με την συστηματική ανάπτυξη της διαχείρισης κινδύνων ως ξεχωριστού πεδίου, και μια δεκαετία μετά με την ανάπτυξη και την εισαγωγή νέων τεχνικών και μεθοδολογιών.
Συνεπώς, ενώ η έννοια του κινδύνου και η ανάγκη διαχείρισής του υπήρχε από αρχαιοτάτων χρόνων, η σύγχρονη, συστηματική προσέγγιση της διαχείρισης κινδύνων “γεννήθηκε” ουσιαστικά στα μέσα του 20ού αιώνα.
Και με την χρήση του machinelearningαλλά και του ΑΙ κανείς θα περίμενε ότι ήδη έχουμε περάσει στην εποχή όχι μόνο της αναγνώρισης αλλά και της πρόβλεψης επερχόμενων κινδύνων και των επιπτώσεων αυτών ειδικά των γεγονότων που ονομάζουμε μαύρους κύκνους.
Ας το ξεκαθαρίσουμε βέβαια εξ’ αρχής. Σε καμία περίπτωση δεν μπορεί να προβλεφθεί με ακρίβεια ένας “μαύρος κύκνος” (blackswanevent), δηλαδή ένα απρόβλεπτο, υψηλών επιπτώσεων γεγονός που αλλάζει δραματικά την οικονομία. Οι μαύροι κύκνοι, κατά την ορισμό τους, είναι απρόβλεπτοι. Και θα συνεχίσουν να είναι.
Ωστόσο, μια καλή διαχείριση κινδύνων και ειδικά η κουλτούρα της ετοιμότητας που παράγει, μπορεί να βοηθήσει στην ετοιμότητα και στην αντιμετώπιση τέτοιων γεγονότων μειώνοντας τις όποιες αρνητικές επιπτώσεις.
Πως μπορεί να επιτευχθεί κάτι τέτοιο: Με τις παρακάτω τεχνικές.
- Τον Εντοπισμό επερχόμενων κινδύνων: Μια συστηματική διαδικασία ανάλυσης κινδύνων βοηθά στον εντοπισμό δυνατών κινδύνων, ακόμα και αυτών που θεωρούνται απίθανοι. Αυτό περιλαμβάνει την εξέταση εξωτερικών παραγόντων (γεωπολιτικές αναταράξεις, κλιματική αλλαγή, πανδημίες) και εσωτερικών παραγόντων (λογιστικά σφάλματα, απάτη). Αν και δεν μπορεί να προβλεφθεί η ακριβής μορφή ενός μαύρου κύκνου, η ανάλυση αυτών των κινδύνων αυξάνει την ετοιμότητα. Εργαλεία υπάρχουν δεκάδες. Αλλά ακόμη και ένα απλό εργαλείο PESTELAnalysisμπορεί να βοηθήσει.
- Ανάπτυξη σεναρίων με το “Τι γίνεται αν”: Η διαχείριση κινδύνων συχνά χρησιμοποιεί σενάρια “Τι γίνεται αν” (what-ifscenarios) για να εξετάσει τις δυνατές επιπτώσεις διαφόρων γεγονότων, συμπεριλαμβανομένων και αυτών που θεωρούνται απίθανα. Αυτή η προσομοίωση βοηθά στον καθορισμό των απαραίτητων μέτρων προστασίας.
- Χάραξη πολιτικής ανθεκτικότητας (resilience): Η διαχείριση κινδύνων οδηγεί στη δημιουργία μιας πολιτικής ανθεκτικότητας (resilience). Αυτό σημαίνει ότι ένας φορέας/ οργανισμός/ οικονομικός κλάδος αλλά και ένα κράτος, είναι ικανό να αντιμετωπίσει τα σοκ και να ανακάμψει από αυτά γρηγορότερα. Αυτό περιλαμβάνει την ποικιλομορφία των πηγών εισόδων, την διαφοροποίηση των επενδύσεων και την ετοιμότητα για άμεση αντιμετώπιση προβλημάτων.
- Δημιουργία σχεδίων επιχειρησιακής συνέχειας και εφεδρικών πλάνων: Η διαχείριση κινδύνων επιβάλλει την δημιουργία επιχειρησιακής συνέχειας καθώς και εφεδρικών πλάνων και σχεδίων (contingencyplans) για να αντιμετωπιστούν απρόβλεπτα γεγονότα. Αυτά τα πλάνα ορίζουν τις ενέργειες που πρέπει να ληφθούν σε περίπτωση εμφάνισης ενός σοκ στην οικονομία.
- Διατήρηση της ρευστότητας: Η διατήρηση αρκετής ρευστότητας είναι κρίσιμη για να αντιμετωπιστούν απρόβλεπτα γεγονότα. Ένας οργανισμός με αρκετή ρευστότητα μπορεί να αντιμετωπίσει μια κρίση χωρίς να υποστεί σοβαρές οικονομικές ζημιές. Δεν αναφερόμαστε εδώ απαραίτητα στο ρευστό (cashinhand)αλλά σε οποιοδήποτε περιουσιακό στοιχεία το οποίο είτε μπορεί άμεσα να ρευστοποιηθεί, είτε να χρησιμοποιηθεί ως εχέγγυο είτε ακόμα και να επιδείξει έναντι τρίτων σταθερότητα και να ενισχύσει την σιγουριά ότι η οντότητα που κινδυνεύει θα είναι «ζωντανή» και την επόμενη ημέρα.
Συνεπώς η διαχείριση κινδύνων – ακόμα και σήμερα- δεν μπορεί να προβλέψει τον μαύρο κύκνο, αλλά μπορεί να βοηθήσει στην ελαχιστοποίηση των αρνητικών επιπτώσεων σε περίπτωση εμφάνισης. Η συνεχής παρακολούθηση του οικονομικού περιβάλλοντος, η ανάλυση των κινδύνων και η δημιουργία σχεδίων αντιμετώπισης είναι κρίσιμα στοιχεία για την ενίσχυση της ανθεκτικότητας και της προσαρμοστικότητας.
Το Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών Σπουδών «Εσωτερικός Έλεγχος, Διαχείριση Κινδύνων& Κανονιστική Συμμόρφωση/InternalAudit, RiskManagement&Compliance(NKUAIARC)», με τις αντίστοιχες κατευθύνσεις του Εσωτερικού Ελέγχου/Internal Audit, της Διαχείρισης Κεφαλαίων και Κινδύνων/RiskManagement, και της Κανονιστικής Συμμόρφωσης/Compliane, έχει ως στόχο να παράσχει υψηλού επιπέδου θεωρητικό υπόβαθρο, χωρίς να χάνει τον πρακτικό επαγγελματικό του προσανατολισμό, και να αναπτύξει στους συμμετέχοντες την κουλτούρα, την στρατηγική σκέψη και τις απαραίτητες εκείνες δεξιότητες που χρειάζονται για να ανταποκριθούν στις αυξημένες ανάγκες και απαιτήσεις του εσωτερικού ελέγχου, της διαχείρισης κινδύνων και της κανονιστικής συμμόρφωσης στον δημόσιο και ιδιωτικό τομέα. Προσφέρεται από το Τμήμα Οικονομικών Επιστημών του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών (ΕΚΠΑ) και αποτελεί το μοναδικό στην Ελλάδα εξειδικευμένο Πρόγραμμα που «θεραπεύει» πολυδιάστατα και ολιστικά τους τρεις πυλώνες διακυβέρνησης ιδιωτικών και δημόσιων οργανισμών.
*Ο Δημήτρης Καινούργιος είναι Καθηγητής Χρηματοοικονομικής στο Τμήμα Οικονομικών Επιστημών του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών (ΕΚΠΑ), Διευθυντής του Προγράμματος Μεταπτυχιακών Σπουδών στην «Εφαρμοσμένη Διαχείριση Κινδύνων» και Διευθυντής του Κέντρου Μελετών και Εκπαίδευσης Χρηματοοικονομικής (ΚΕΜΕΧ) του ΕΚΠΑ.
**Ο Θεοχάρης Χατζηγρηγορίου είναι Επαγγελματίας Εσωτερικός Ελεγκτής 26 συναπτά έτη και Υποψήφιος Διδάκτωρ του Τμήματος Οικονομικών Επιστημών του ΕΚΠΑ και Επιστημονικός Συνεργάτης του ΠΜΣ «Εφαρμοσμένη Διαχείριση Κινδύνων» και του ΚΕΜΕΧ.
