Ecodesign, καινοτομία και Κυκλική Πόλη 

Της Μαργαρίτας Καραβασίλη*

1. Κυκλική οικονομία και κυκλική πόλη

Μέχρι τα μέσα του τρέχοντος αιώνα, το 70% του παγκόσμιου πληθυσμού θα κατοικεί στις πόλειςαναπαράγοντας τις ίδιες, μη βιώσιμες, πρακτικές του σύγχρονου παγκόσμιου οικονομικού συστήματος, οι οποίες βασίζονται στο γραμμικό μοντέλο «εξορύσσω – παράγω – κατασκευάζω – απορρίπτω», ένα μοντέλο που ήδη έχει ξεπεράσει τα όριά του.

Πόλεις και μεγαλουπόλεις εξακολουθούν να εξαπλώνονται προς την ύπαιθρο με ταχύτερο ρυθμό από τον ρυθμό ανάπτυξης του πληθυσμού τους (εξάπλωση 20% τα τελευταία 20 χρόνια με αύξηση του πληθυσμού μόνον 6% την ίδια περίοδο).

Οι πόροι, τα υλικά και τα θρεπτικά συστατικά τα οποία καταναλώνονται αντιπροσωπεύουν το 75% των φυσικών πόρων, το 50% της παγκόσμιας παραγωγής αποβλήτων και το 60% – 80% των εκπομπών αερίων θερμοκηπίου.

Οι χώροι πρασίνου, αξιόλογη γεωργική και φυσική γη μετατρέπονται σε αραιοκατοικημένες περιοχές ή περιοχές εμπορικής χρήσης. Η αστική εξάπλωση ενισχύει την ανάγκη μετακίνησης και αυξάνει την εξάρτηση από τα ιδιωτικά μηχανοκίνητα μέσα μεταφοράς προς το σκοπό αυτό, η οποία οδηγεί σε κυκλοφοριακή συμφόρηση, κατανάλωση ενέργειας και ρύπανση.

Τα συστήματα αστικών μεταφορών, ενώ εξασφαλίζουν την πρόσβαση του πληθυσμού σε αγαθά, υπηρεσίες, απασχόληση, αναψυχή και την κυκλοφορία εμπορευμάτων, επιτρέποντας την άνθιση της τοπικής οικονομίας, λόγω της πυκνότητα δόμησης και του μεγάλου όγκου κυκλοφορίας έγιναν παράγοντες υποβάθμισης της ποιότητας ζωής με σημαντικές αρνητικές επιπτώσεις στο περιβάλλον και στην υγεία των κατοίκων.

Η αυξανόμενη κινητικότητα απορρέει από την εμφάνιση νέων μοντέλων αστικής ανάπτυξης, σύμφωνα με τα οποία μια αστική περιοχή μπορεί να έχει πολλά “κέντρα”, το καθένα εξειδικευμένο σε μια διαφορετική λειτουργία (καταστήματα, γραφεία, διασκέδαση) ή ανταγωνιζόμενο κάθε άλλο κέντρο.

Η αυξημένη κινητικότητα στις αστικές περιοχές συνεχίζει να υποστηρίζει την συνεχιζόμενη επέκταση των πόλεων προς την περιβάλλουσα ύπαιθρο (“οικιστική εξάπλωση”) και να δημιουργεί κοινωνικές ανισότητες, εμποδίζοντας την ισότιμη πρόσβαση σε υπηρεσίες, εκπαίδευση, απασχόληση, αναψυχή και αγαθά.

Η ποιότητα του δομημένου περιβάλλοντοςέχει ισχυρή επίδραση στην ποιότητα του αστικού περιβάλλοντος, αλλά και στην δημόσια υγεία, καθώς πάνω από το 90% του χρόνου μας το περνάμε σε εσωτερικούς χώρους, στο σπίτι ή στην δουλειά.

Η κακή μελέτη και μέθοδοι κατασκευής τους επηρεάζουν σημαντικά την υγεία των ενοίκων και οδηγούν σε κτίρια δαπανηρά στη συντήρησή τους, τη θέρμανση και τον κλιματισμό τους, γεγονός που θίγει δυσανάλογα τους ηλικιωμένους και τις λιγότερο εύπορες κοινωνικές ομάδες. Η θέρμανση και ο φωτισμός των κτιρίων και μόνον καταλαμβάνουν το μεγαλύτερο μερίδιο ενεργειακής κατανάλωσης (42%, από το οποίο το 70% είναι για τη θέρμανση) και παράγουν το 35% των συνολικών εκπομπών αερίων θερμοκηπίου. Στα κτίρια και το δομημένο περιβάλλον χρησιμοποιείται το ήμισυ των υλικών που λαμβάνονται από το φλοιό της Γης και δημιουργούνται 450 MT αποβλήτων κατασκευής και κατεδαφίσεων το χρόνο (περισσότερο από το ένα τέταρτο των συνολικά παραγόμενων αποβλήτων).

Μπροστά στις κρίσιμες κοινωνικές και περιβαλλοντικές προκλήσεις οι πόλεις οφείλουν να αλλάξουν πορεία αξιοποιώντας άμεσα τις τοπικές αστικές προκλήσεις που αφορούν σε  ένα νέο σύστημα αστικής διακυβέρνησης που προωθεί στρατηγικές καινοτομίας και κυκλικής οικονομίας, υιοθετώντας πρακτικές που συμβάλλουν στην ελαχιστοποίηση κατανάλωσης των πρώτων υλών και στην μεγιστοποίηση των δυνατοτήτων αξιοποίησής τους με τη μορφή επαναχρησιμοποιώ, επισκευάζω, ανακυκλώνω.

Η μετάβαση προς την κυκλική οικονομία ξεκινά ουσιαστικά από τις πόλεις, όπου ο οικονομικός, κοινωνικός και χωρικός αντίκτυπος είναι μεγαλύτερος και πληρούνται οι προϋποθέσεις για ολοκληρωμένες παρεμβάσεις.

Η μετάβαση στην κυκλική οικονομία απαιτεί μια πολυεπίπεδη διακυβέρνηση και νέα οράματα για το πως θα μπορούσε να είναι η μελλοντική πόλη. Στη βάση αυτή η συμμετοχή σε τοπικό επίπεδο είναι ζωτικής σημασίας για τη μετατροπή από την παραδοσιακή γραμμική προσέγγιση σε μια κυκλική στρατηγική που θα αποσυνδέει την ανάπτυξη από τους πεπερασμένους πόρους και την κατανάλωση. Η κυκλική οικονομία αποτελεί την απάντηση του μέλλοντος για μια ιδανική ισορροπία μεταξύ ποιότητας ζωής και προστασίας του πλανήτη στην οποία τίποτα δεν θα χάνεται και τα πάντα θα χρησιμοποιούνται ξανά και οι εργαζόμενοι θα μπορούν να διακινούνται ελεύθερα, να κατοικούν σε μια χώρα και να εργάζονται στην γειτονική.

Ο ρόλος της Κυκλικής Οικονομίας στον μετασχηματισμό των σημερινών πόλεων σε βιώσιμες πόλεις είναι ιδιαίτερα ουσιαστικός, καθώς μετασχηματίζει την οικονομία, την κοινωνία και το περιβάλλον, δηλαδή και τους τρεις πυλώνες που στηρίζουν την αειφόρο ανάπτυξη.

Το όραμα της οικοδόμησης δίκαιων, ισόνομων υγιών και αειφόρων πόλεων παίρνει πλέον «σάρκα και οστά» μέσα από σειρά στρατηγικών εργαλείων που αποτελούν το υπόβαθρο αειφόρων αλληλεξαρτημένων κοινωνιών.

Έτσι, οι σύγχρονες απαιτήσεις σε επίπεδο πολιτικής υπακούουν στις αρχές ενός σύγχρονου οικολογικού βιώσιμου πολεοδομικού σχεδιασμού, που μπορεί να οδηγήσει την κατά το δυνατόν ομαλή μετάβαση στην κυκλική οικονομία, άρα και στην κυκλική πόλη.

Οι πόλεις με συναίσθηση του απειλούμενου κινδύνου επανεφεύρουν τον εαυτό τους μαζί με τους πολίτες και αντιλαμβάνονται πλέον ότι οφείλουν να μειώσουν το περιβαλλοντικό τους αποτύπωμα με στόχο «μια κοινωνία μηδενικών εκπομπών και μηδενικών αποβλήτων» και να ανταποκριθούν στην μεγάλη πρόκληση της κλιματικής κρίσης, μέσα από τη στενή συνεργασία πόλεων, κυβερνήσεων, επιχειρήσεων, πανεπιστημίων και της κοινωνίας των πολιτών, εστιάζοντας στην προσέλκυση καινοτόμων ιδεών και ταλαντούχων ανθρώπων.

Στο παραπάνω πλαίσιο η σύγχρονη προβληματική περιστρέφεται γύρω από εκείνες τις πρακτικές που θα προσδώσουν στον αστικό μετασχηματισμό χαρακτηριστικά καινοτομίας, που θα υποστηρίζουν τη δημιουργικότητα, την υγιή επιχειρηματικότητα, τον ψηφιακό μετασχηματισμό, τις νέες τεχνολογίες, κλπ.

Γνωρίζουμε ότι η κυκλική πόλη αποτελεί το βασικό συστατικό στοιχείο της κυκλικής οικονομίας και προς τούτο επαναπροσδιορίζονται οι λειτουργίες της και επανασχεδιάζεται το σύνολο των αστικών συστημάτων με γνώμονα την ανάγκη των μελλοντικών γενεών για ποιότητα ζωής. Επανέρχονται στο προσκήνιο παλιές ξεχασμένες αρχές της αστικής οικολογίας και κοινωνιολογίας, ενώ ταυτόχρονα κινητοποιούνται όλες οι τοπικές δυνάμεις και ενεργοποιούνται οι πολίτες υιοθετώντας μοντέλα και πρότυπα βιώσιμης παραγωγής και κατανάλωσης.

Λαμβάνοντας υπόψη ότι το οικολογικό αποτύπωμα μιας πόλης είναι το αποτέλεσμα του μεταβολισμού των εισροών και εκροών της, δηλαδή οι επιπτώσεις που έχει η λειτουργία της στο περιβάλλον, ο πολεοδομικός σχεδιασμός όχι μόνο εμπνέεται αλλά και καθοδηγείται πλέον από την βιοκλιματική – οικολογική  αντίληψη στον σχεδιασμό, τόσο των κτιρίων, όσο και του δημόσιου χώρου, υιοθετώντας έναν «τεχνικό μεταβολισμό» προς μία κυκλική λειτουργία χωρίς απόβλητα όπου το «οικολογικό αποτύπωμά» της στον πλανήτη θα μειωθεί συνολικά, εφαρμόζοντας δράσεις, ενέργειες και έργα που έχουν τον χαρακτήρα της αποκατάστασης, της ανακαίνισης, της επανάχρησης, της αναγέννησης και εγγυώνται τη διατήρηση των προϊόντων, των εξαρτημάτων και των υλικών στην υψηλότερη χρησιμότητα και αξία τους ανά πάσα στιγμή, συνεπικουρούμενη από την ψηφιακή τεχνολογία.

Η μέτρηση της βιωσιμότητάς των πόλεων γίνεται πλέον στην βάση των συνολικών επιπτώσεών τους λαμβάνοντας υπόψη ότι κάθε πόλη αποτελεί ένα έντονα διαφοροποιημένο πεδίο όσον αφορά σε συνθήκες φτώχειας, κοινωνικού αποκλεισμού, περιβαλλοντικής υποβάθμισης ή ακόμη και περιβαλλοντικού κινδύνου, υψηλής κινητικότητας, κλπ.

Οι προκλήσεις της κλιματικής αλλαγής στην νέα δεκαετία της ψηφιοποίησης που ξεκινάει αποτελούν μια ευκαιρία που δεν πρέπει να χαθεί, καθώς αλλάζει δραστικά ο τρόπος αλληλεπίδρασης ανθρώπων και μηχανών και μεγιστοποιούνται τα οφέλη από τη βελτιστοποίηση της παραγωγής, αλλά και οι τεχνολογίες που το υποστηρίζουν, από το Cloud και το Big Data, μέχρι τις φορητές συσκευές, τα ρομπότ, και το Internet of Things, με συντονισμένες περιφερειακές πολιτικές, καθετοποιημένη παραγωγή και μεγέθυνση των ΜμΕ, ενίσχυση των ψηφιακών και μέσω οριζόντιων δεξιοτήτων αναπτύσσοντας μια ευρεία συνεργασία εκπαιδευτικής και ερευνητικής κοινότητας και επιχειρήσεων προκειμένου να αντιμετωπιστούν οι χρόνιες αδυναμίες του ρυθμιστικού και επενδυτικού περιβάλλοντος.

Οικολογικός σχεδιασμός και κυκλική – αειφόρος πόλη

Ήδη από τη δεκαετία του ’60 πολλές ήταν οι προσπάθειες για το σχεδιασμό οικολογικών κτιρίων σε μια εποχή που άρχισε να αναδεικνύεται η σημασία του οικοσυστήματος και του ζωντανού οργανισμού, καθώς και τα ίδια τα κτίρια άρχισαν να θεωρούνται ως αυτόνομα οικοσυστήματα και όχι «μηχανές για διαβίωση». (Σχετικό είναι το «Ολοκληρωτικό Αστικό Οίκημα» στο Μπέρκλευ της Καλιφόρνιας, μια πρωτοβουλία των βιολόγων Μπιλ και Χέλγκα Ολκόφσκι, ξεκίνησε να υλοποιείται το 1973, και ήταν μια προσπάθεια δημιουργίας ενός απολύτως αυτόνομου οικήματος, το οποίο θα εξασφάλιζε την μικρότερη δυνατή κατανάλωση σε πόρους, αξιοποιώντας την ηλιακή ενέργεια, και ανακυκλώνοντας τους ίδιους του τους πόρους).

Οι προσπάθειες αυτές εντάθηκαν στην δεκαετία του ‘70 σαν συνέπεια της πρώτης μεγάλης ενεργειακής κρίσης και της αύξησης της τιμής του πετρελαίου, που έθεσε ερωτήματα για την εξάρτηση του σύγχρονου ανθρώπου από τα ορυκτά καύσιμα.

Στη συνέχεια, κατά τη δεκαετία του ’80, εξελίχθηκαν οι τεχνολογίες εκμετάλλευσης της ηλιακής και αιολικής ενέργειας και η έννοια των οικολογικών προϊόντων άρχισε να διαδίδεται όλο και εντονότερα, ιδίως μετά το 1987 που εισήχθηκε για πρώτη φορά η έννοια της «βιώσιμης ανάπτυξης» μετά από σχετική αναφορά της Παγκόσμιας Επιτροπής για το Περιβάλλον και την Ανάπτυξη, ενώ από το 1992, μετά την πρώτη Διάσκεψη Κορυφής για τον Πλανήτη Γη  και την συμφωνία για την Agenda 21,άρχισε να υιοθετείται η άποψη πως ο σχεδιασμός εστιάζει στις ανάγκες του ανθρώπου, οι οποίες δεν είναι ανεξάρτητες των οικολογικών συνεπειών της όποιας σχεδιαστικής απόφασης για την ικανοποίηση αυτών.

Σήμερα, ο σύγχρονος μελετητής εξετάζει με προσοχή την ικανότητα σχεδίασης του Κύκλου Ζωής του προϊόντος, μια προσέγγιση που παρέχει καλύτερο έλεγχο της περιβαλλοντικής απόδοσης του προϊόντος, καθώς ο οικολογικός σχεδιασμός αναφέρεται σε όλα τα στάδια του Κύκλου Ζωής προκειμένου να ικανοποιηθεί ο στόχος της ελαχιστοποίησης της επιβάρυνσης του περιβάλλοντος, χωρίς τα προϊόντα να στερούνται την λειτουργική, αισθητική, νομική και ανταγωνιστική τους δυναμικότητα.

Η διάσταση αυτή έχει τις ρίζες πολύ παλιά όταν οι άνθρωποι έχτιζαν τα σπίτια τους και κατασκεύαζαν τα εργαλεία τους με απόλυτα φυσικά υλικά, έχοντας πλήρη γνώση της φύσης, μεγιστοποιώντας τα οφέλη από τις θετικές κλιματικές παραμέτρους και ελαχιστοποιώντας τις επιπτώσεις από τις αρνητικές.

Ο οικολογικός σχεδιασμός των πόλεων βρίσκει πεδίο εφαρμογής κύρια σε δύο επίπεδα: στα κτίρια (νέα και υφιστάμενα) και στους ελεύθερους χώρους (δημόσιους και μη) με στόχο τον περιορισμό της κατανάλωσης ενέργειας και των αντίστοιχων ρύπων που εκλύονται, με την εφαρμογή πρακτικών εξοικονόμησης ενέργειας και βιοκλιματικού σχεδιασμού με παράλληλο στόχο την διείσδυση των ΑΠΕ. Σε κάθε περίπτωση οι αρχές που ακολουθούνται για έναν ολοκληρωμένο ενεργειακό/βιοκλιματικό σχεδιασμού, περιλαμβάνουν (α) βελτιστοποιημένη ενεργειακά αρχιτεκτονική (μέθοδοι κατασκευής, δομικά υλικά, προσανατολισμός, θέση κλπ) και (β) ένταξη συστημάτων ΑΠΕ και ΕΞΕ (ηλεκτρομηχανολογικές εγκαταστάσεις, συστήματα και υλικά εξοικονόμησης ενέργειας κλπ). Παράλληλα, με τον οικολογικό – βιοκλιματικό σχεδιασμό των ελεύθερων χώρων διασφαλίζεται σημαντική βελτίωση στο αστικό μικρόκλιμα, στις συνθήκες θερμικής άνεσης σε αυτούς και στα γειτονικά κτήρια.

Ειδικότερα, οι παράμετροι οι οποίες μελετώνται κατά τον ενεργειακό/βιοκλιματικό σχεδιασμό των υπαίθριων/ελεύθερων χώρων των πόλεων, είναι η ορθή χωροθέτηση των βασικών δραστηριοτήτων με βάση το μικροκλίμα και τις συνθήκες ηλιασμού και αερισμού της περιοχής (ανάλογα τις απαιτήσεις των χρηστών σε κάθε λειτουργική ενότητα), οι κατάλληλες μέθοδοι σκιασμού και ηλιοπροστασίας στον αστικό χώρο, οι κατάλληλες διατάξεις ανακατεύθυνσης ανέμου και ανεμοπροστασίας και η ορθή επιλογή υλικών επίστρωσης εδάφους και άλλων δομικών στοιχείων (συμπεριλαμβανομένου του αστικού εξοπλισμού)

Αστική Οικολογία και παράμετροι σχεδιασμού

Στην εποχή της κυκλικής οικονομίας και της κλιματικής αλλαγής επανέρχεται η ανάγκη της οικολογικής προσέγγισης παράλληλα με άλλα λειτουργικά στοιχεία που δημιουργούν ευημερία και οικονομική αντοχή στην πόλη, ενώ αποσυνδέουν τη δημιουργία αξίας από την κατανάλωση πεπερασμένων πόρων.

Η οδηγία της ΕΕ για τον οικολογικό σχεδιασμό διασφαλίζεται η τεχνική βελτίωση των προϊόντων, κύρια αυτών που καταναλώνουν ενέργεια (ΠΚΕ), ορίζοντας σαφείς και αυστηρές απαιτήσεις ενεργειακής απόδοσης ακόμη και για λέβητες, υπολογιστές ή τηλεοράσεις, αλλά και προϊόντων που συνδέονται με την ενέργεια χωρίς να καταναλώνουν ενέργεια κατά τη χρήση, αλλά που επηρεάζουν έμμεσα την κατανάλωση ενέργειας, όπως οι συσκευές που χρησιμοποιούν νερό, τα παράθυρα και τα μονωτικά υλικά. Παραμένει ως ζητούμενο,σε Ευρωπαϊκό επίπεδο,η νομοθέτηση των Προτύπων και η αλληλοσυμπλήρωσή τους με τα Ευρωπαϊκά, ώστε να υποστηριχθεί η παραγωγή βιώσιμων προϊόντων, παράλληλα με την πλήρη εφαρμογή της νομοθεσίας για τις Πράσινες Δημόσιες Συμβάσεις. Και αυτό γιατί η κυκλικότητα των προϊόντων αναδεικνύει τα πρότυπα και την τυποποίηση ως τα πλέον αποδοτικά εργαλεία άσκησης πολιτικής της Ε. Ένωσης, καθώς διασφαλίζουν την ασφάλεια, την ποιότητα, την αποδοτικότητα και την αποτελεσματικότητα των προϊόντων που βγαίνουν στην αγορά, κάτι που απαιτεί συνεργασία μεταξύ των ευρωπαϊκών και των εθνικών οργανισμών τυποποίησης.

Δεν είναι τυχαίο που όλο και περισσότερο χρησιμοποιούνται τα πρότυπα με πρωτοβουλία των ενδιαφερομένων μερών γιατί θεωρούν αναγκαία την εφαρμογή τους ως προϋπόθεση για τη διασφάλιση ποιότητας, ασφάλειας και αξιοπιστίας που ενισχύουν την εμπιστοσύνη των καταναλωτών. Η βιομηχανία συνολικά εξελίσσεται επίσης προς αυτή την κατεύθυνση και οι κατασκευαστές ασχολούνται για πρώτη φορά με ζητήματα ανάλυσης κινδύνων προκειμένου να διασφαλίσουν ότι τα προϊόντα τους, πριν από τη διάθεσή τους στην αγορά της ΕΕ, θα τηρούν και περιβαλλοντικούς κανόνες. Και δεν είναι καθόλου τυχαίο αν λάβουμε υπόψη μας ότι ακόμη και σε περίπτωση εξωτερικής ανάθεσης του σχεδιασμού ή της παραγωγής των προϊόντων, ο κατασκευαστής παραμένει ο υπεύθυνος για τη διασφάλιση της διενέργειας αξιολόγησης της συμμόρφωσης.

Έτσι στις ημέρες μας όλο και περισσότερες επιχειρήσεις ακολουθούν, τόσο κατά το στάδιο του σχεδιασμού, όσο και κατά το στάδιο της παραγωγής μια σαφή διαδικασία αξιολόγησης της συμμόρφωσης, παρά το γεγονός ότι τα πρότυπα και άλλα έγγραφα τυποποίησης δεν υπόκεινται σε υποχρεωτικές δεσμεύσεις, ακολουθώντας κατά γράμμα προαιρετικές κατευθυντήριες γραμμές, οι οποίες παρέχουν τεχνικές προδιαγραφές για προϊόντα, υπηρεσίες και διεργασίες – από βιομηχανικά κράνη ασφαλείας ή φορτιστές ηλεκτρονικών συσκευών έως υπηρεσίες υψηλού επιπέδου στις δημόσιες συγκοινωνίες.

Η συνειδητοποίηση αυξάνεται, οι προσπάθειες κορυφώνονται και το αμέσως επόμενο βήμα είναι η αλλαγή της ανθρώπινης συμπεριφοράς και του τρόπου ζωής διεκδικώντας βιώσιμες κυκλικές πόλεις, όπου τα κτίριαθα διατηρούνται και θα ανανεώνονται, θα χρησιμοποιούνται για να δημιουργούν ενέργεια και τρόφιμα, διευκολύνοντας το κλείσιμο των κύκλων του νερού, των θρεπτικών ουσιών, των υλικών και της ενέργειας, μιμούμενοι φυσικούς κύκλους. Όπου τα ενεργειακά συστήματα θα είναι ανθεκτικά, τοπικά και διαμοιρασμένα ενώ θα επιτρέπουν την αποτελεσματική χρήση ενέργειας, μειώνοντας το κόστος και περιορίζοντας τις επιπτώσεις στο περιβάλλον.

Υιοθετώντας ένα σύστημα βιώσιμης αστικής κινητικότητας, προσβάσιμο, προσιτό και αποτελεσματικό, θα διαμορφωθεί μια διαφορετικού τύπου ραχοκοκαλιά της μετακίνησης στις πόλεις, που θα περιλαμβάνει μέσα μαζικής μεταφοράς με ηλεκτρικά αυτοκίνητα κατά παραγγελία, έναν κεντρικό (γενικό) σχεδιασμό κατασκευαστικών δομικών υλικών, αστικού εξοπλισμού, οδοποιίας, οχημάτων με γνώμονα την  ανακατασκευή, την αντοχή, την αποδοτικότητα και την εύκολη συντήρηση. ενώ η ατμοσφαιρική ρύπανση και η κυκλοφοριακή συμφόρηση θα ανήκουν στο παρελθόν.

Σημαντικό ζήτημα ιδιαίτερης σημασίας είναι και το ζήτημα των τροφίμων. Πρέπει να δημιουργηθεί ένα σύστημα όπου τα θρεπτικά συστατικά θα επιστρέφονται στην βιόσφαιρα με τον κατάλληλο τρόπο, δημιουργώντας παράλληλα αξία και ελαχιστοποιώντας τα απόβλητα τροφίμων. Αυτά τα θρεπτικά συστατικά μπορούν να προκύψουν από το οργανικό κομμάτι των αστικών στερεών αποβλήτων και από τις ροές των λυμάτων μετά από την κατάλληλη επεξεργασία, έτσι ώστε να επιστρέφουν στο έδαφος σε μορφές όπως το οργανικό λίπασμα – το οποίο χρησιμοποιείται τόσο για την αστική όσο και για την αγροτική γεωργία. Είναι λοιπόν αυτονόητο ότι οι κυκλικές πόλεις, εκτός των άλλων, πρέπει να αναπτύξουν την αστική γεωργία. Μόνο έτσι θα μπορούν να προμηθεύουν μερικά από τα δικά τους τρόφιμα, να επαναχρησιμοποιούν τα απορρίμματα τροφίμων, κλπ και να προσφέρουν ένα διαφοροποιημένο, περισσότερο ανθεκτικό, και οικονομικά αποδοτικό ενεργειακό σύστημα στην πόλη.

Εκ των πραγμάτων προτεραιότητα λαμβάνει και η μετάβαση σε ένα αειφόρο σύστημα παραγωγής που θα ενθαρρύνει τη δημιουργία τοπικής παραγωγής και ποικίλες ανταλλαγές αξίας στις τοπικές οικονομίες, παράλληλα με την ενθάρρυνση της τοπικής παραγωγής, επισκευής και διανομής, αλλά και των ψηφιακών εφαρμογών για την ανταλλαγή αγαθών, υλικών και υπηρεσιών.

Ο συνδυασμός της ψηφιακής τεχνολογίας με την καινοτομία και τις γεω-χωρικές πληροφορίες μπορεί να παρέχει χρήσιμες πληροφορίες, να αυξήσει την χρηστικότητα, να βοηθήσει στην αναγέννηση του φυσικού κεφαλαίου, είτε παρατείνοντας τον κύκλο ζωής ενός αυτοκινήτου (με την παρακολούθηση των προτύπων χρήσης και της κατάστασης μέσω αισθητήρων, μπορεί να ενεργοποιήσει ειδοποιήσεις σχετικά με τα προβλήματα που εμφανίζονται, για να είναι δυνατή η εύκολη και γρήγορη αποκατάσταση), να παρέχει ορατότητα στη ροή των υλικών, των εξαρτημάτων, των προϊόντων και των ανθρώπων σε ολόκληρη την πόλη, κλπ.

Ήδη, η διαδεδομένη και εύκολη πρόσβαση στα έξυπνα κινητά τηλέφωνα και στην τεχνολογία των εφαρμογών επιτρέπει την αυξημένη σύνδεση μεταξύ ανθρώπων και προϊόντων, αξιοποιώντας την ικανότητα παρακολούθησης των περιουσιακών στοιχείων, ευνοώντας τα κυκλικά επιχειρηματικά μοντέλα, όπως η χρηματοδοτική μίσθωση, οι πλατφόρμες ανταλλαγής δεδομένων, η αντίστροφη εφοδιαστική αλυσίδα, τα συστήματα επιστροφής και οι διανεμημένες ανακατασκευές.

Η Τοπική Αυτοδιοίκηση είναι ο κατεξοχήν φορέας που παράγει πολιτική, διαμορφώνει στρατηγική για την τοπική ανάπτυξη και είναι ο μόνος αρμόδιος να ενσωματώσει τις αρχές της κυκλικής οικονομίας στα ζητήματα αρμοδιότητάς της (διαχείριση στερεών και υγρών αποβλήτων, εξοικονόμηση ενέργειας, προμήθειες και έργα με πράσινα και κυκλικά κριτήρια, δημιουργία ζήτησης δευτερογενών υλικών, υπηρεσίες leasing, ψηφιοποίηση υπηρεσιών διευκόλυνσης sharing). Μπορεί να γίνει ο καταλύτης μιας νέας, συνεργατικής και κοινωνικής οικονομίας, των ενεργειακών κοινοτήτων, της αστικής γεωργίας, των συνεταιριστικών επιχειρήσεων και των δομών αλληλεγγύης. Μπορεί να ενθαρρύνει την τοπική οικονομία και την επιχειρηματικότητα, να επενδύσει στην επαναχρησιμοποίηση και ανάκτηση υλικών και ενέργειας διεκδικώντας έσοδα προς όφελος της τοπικής κοινωνίας, μπορεί εν γένει να πρωτοστατήσει στην αλλαγή της καταναλωτικής συμπεριφοράς.

Η δημιουργία κατάλληλων διαύλων ανταλλαγής πληροφοριών και συντονισμού μεταξύ των αυτοδιοικήσεων, της επιστημονικής κοινότητας και των οικονομικών και κοινωνικών φορέων, είναι απολύτως αναγκαία για να διευκολύνει συνέργειες συμβατές με τη μετάβαση στο κυκλικό μοντέλο, μέσω βήματος διαλόγου με την κοινωνία και την αγορά, και ανταλλαγής γνώσης και πληροφοριών. Θα απαιτηθεί μεγάλη προσπάθεια, συνεχής και επίμονη. Θα απαιτηθούν ισχυρά κίνητραγια βελτίωση της σχεδίασης των προϊόντων. Θα απαιτηθεί ενθάρρυνση και ανάληψη πρωτοβουλιών για νέες επιχειρηματικές ευκαιρίες, με στόχο την μετάβαση προς την κυκλική οικονομία, λαμβάνοντας υπόψη τις προκλήσεις και τις ευκαιρίες που φέρνει η 4η βιομηχανική επανάσταση, μέσα από βελτίωση της νομοθεσίας και διαβούλευση.

Ο απαιτούμενος μετασχηματισμός μπορεί και πρέπει να εξελιχθεί τόσο σε παράγοντα επιβίωσης για πολλές επιχειρήσεις, όσο και σε παράγοντα βελτίωσης της ποιότητας ζωής μέσα από μια γρήγορη και επιτυχημένη μετάβαση της οικονομίας στην εποχή της ψηφιακής και της τεχνολογικής επανάστασης, ένα σύγχρονο επενδυτικό και ρυθμιστικό περιβάλλον, αναβάθμιση των δεξιοτήτων, δημιουργία κατάλληλων υποδομών και ενδυνάμωση των επιχειρήσεων.

Σχετικά:

-«Ολοκληρωτικό Αστικό Οίκημα» στο Μπέρκλευ της Καλιφόρνιας, μια πρωτοβουλία των βιολόγων Μπιλ και Χέλγκα Ολκόφσκι, ξεκίνησε να υλοποιείται το 1973, και ήταν μια προσπάθεια δημιουργίας ενός απολύτως αυτόνομου οικήματος, το οποίο θα εξασφάλιζε την μικρότερη δυνατή κατανάλωση σε πόρους, αξιοποιώντας την ηλιακή ενέργεια, και ανακυκλώνοντας τους ίδιους του τους πόρους.

-The Earth Summit Strategy to Save Our Planet, ΡίοντεΤζανέιρο, 1994

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

«Πράσινα Κτίρια σε Πράσινες Πόλεις, Βιοκλιματική Αρχιτεκτονική Οικολογική Δόμηση», Μαργαρίτα Καραβασίλη Εκδόσεις Ευώνυμος Οικολογική Βιβλιοθήκη & π-SYSTEMS Αθήνα 1999

«Το κλείσιμο του κύκλου – Ένα σχέδιο δράσης της ΕΕ για την κυκλική οικονομία»,

Improving buildings energy performance: Obstacles and perspectives, ΜαργαρίταΚαραβασίλη, The BRITA in Pubs: A European project for public buildings retrofitting     Athens, 21 & 22 April 2008

«Βιοκλιματική Αρχιτεκτονική για όλους: στέγαση θυμάτων μεγάλων φυσικών καταστροφών σε αυτόνομα ενεργεια κάκελύφη», ΜαργαρίταΚαραβασίλη, BuildingGreenForumΔόμηση – Ενέργεια – Περιβάλλον,INTERNATIONALUNIONOFARCHITECTS, 2008

«Οι αναγκαίες θεσμικές ρυθμίσεις για αειφόρα κτίρια σε αειφόρες πόλεις – μηχανισμοί παρακολούθησης και ελέγχου», Μαργαρίτα Χονδρού Καραβασίλη, ΔΙΗΜΕΡΟ Κ.Α.Π.Ε., 14  &  15  Οκτωβρίου  2004

«Energy Efficiency Policy and Measures in Greece. Regulation on Energy Performance of Buildings», ΕνεργειακήαπόδοσηωςαπάντησηστηνΚλιματικήΑλλαγή, ΜαργαρίταΚαραβασίλη, Ημερίδα  design – lab «ΕΞΟΙΚΟΝΟΜΗΣΗΕΝΕΡΓΕΙΑΣΣΤΑΚΤΙΡΙΑ&ΒΙΟΚΛΙΜΑΤΙΚΟΣΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ», Αθήνα, 23 Φεβρουαρίου 2009

Η πρόκληση και η προοπτική μιας νέας συλλογικότητας στις πόλεις μας (ή αλλιώς μιας συμπαγούςαειφόρου πόλης), Μαργαρίτα Καραβασίλη

«Η δυναμική της σχέσης Πολιτείας, Επιχειρήσεων, Πολιτών στην επίτευξη των εθνικών ενεργειακών στόχων», European Sustainability Academy
Διεθνής Διάσκεψηγια τη Βιωσιμότητα, Οκτώβριος 2012, Αποκόρωνας, νομού Χανίων, Κρήτη

«Επενδύσεις σε Πράσινα Κτίρια», Μαργαρίτα Καραβασίλη, 13η ProdexpoΑξιοποίηση Ακίνητης Περιουσίας, 2012

«Αειφόρος Πόλη, Η περιβαλλοντική συνιστώσα» Προς κτίρια σχεδόν Μηδενικής Κατανάλωσης Ενέργειας, Το θεσμικό πλαίσιο και οι δυνατότητες εφαρμογής, Μαργαρίτα Καραβασίλη Σειρά διαλέξεων Ιανουάριος 2016, Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα ΠεριβαλλοντικούΑρχιτεκτονικού Σχεδιασμού, Τμήμα Αρχιτεκτόνων ΑΠΘ

«Κυκλική Οικονομία και πόλεις. Μία συγκριτική αξιολόγηση αστικών στρατηγικών Ελληνικών πόλεων», Κιάσσου Μαρία, Διαπανεπιστημιακό ΔιατμηματικόΠρόγραμμα Μεταπτυχιακών Σπουδών«Τοπική και Περιφερειακή Ανάπτυξη και Αυτοδιοίκηση», Κόρινθος, Μάρτιος 2018

«Το όραμα προς μια κυκλική, αειφόρο πόλη», άρθρο Της Μαργαρίτας Καραβασίλη, 2018, Ecopress

“Κυκλική Πόλη στο πλαίσιο της Κυκλικής Οικονομίας, Ένα εγχειρίδιο για τους ΟΤΑ”, Μαργαρίτα Καραβασίλη, CESBA MED Εργαστήρι για Βιώσιμες Μεσογειακές Πόλεις, Αθήνα 4 Ιουνίου 2019

Μαργαρίτα Καραβασίλη: Πρόεδρος Παρατηρητήριου Πολιτών για την Αειφόρο Ανάπτυξη – CISD, 171 24 Αθήνα Email: markar081951@gmail.com

Το κείμενο βασίζεται σε εισήγηση της Μαργαρίτας Καραβασίλη με θέμα «Ecodesign, καινοτομία και Κυκλική Πόλη: πρότυπα, δείκτες, δίκτυα, εργαλεία» στο 6^ο  Συνέδριο της ΕΕΔΣΑ