Eden Project: κορυφαίο παράδειγμα βιομιμητικής αρχιτεκτονικής

Της Ντίνας Καράτζιου/

Δείγμα υψηλής αρχιτεκτονικής τέχνης  εμπνευσμένο από τις φόρμες και τη μηχανική της φύσης,  η κοινότητα  «Εden  Project»  στην Κορνουάλη της Μ. Βρετανίας αποδεικνύει στην πράξη ότι το σκοτάδι μπορεί να γίνει φως και η κόλαση  παράδεισος, όπως  άλλωστε διαφαίνεται  και από τον ονομαστικό της προσδιορισμό.

Η έκταση που αναπτύχθηκε το  «Eden Project» ήταν ένα σεληνιακό τοπίο μέχρι τις αρχές του 2000. Στο χώρο, εκτείνονταν ένα  ορυχείο αργίλου, σε μία έκταση 130 στρεμμάτων, με  ασταθές έδαφος και μεγάλα βάθη,  που έφταναν τα 90 μέτρα.

Μπροστά στις περιβαλλοντικές προκλήσεις που ανέδειξε το φαινόμενο της κλιματικής αλλαγής, και την ανάγκη για αλλαγή νοοτροπίας, οι εμπνευστές του project θέλησαν να αναδείξουν στην πράξη, τη δυναμική ανάκτηση των υποβαθμισμένων οικοσυστημάτων, αλλά και την ανάγκη προστασίας της ζώσας φυσικής κληρονομιάς του πλανήτη, η οποία  αντιμετωπίζει όπως υποστηρίζουν οι ίδιοι μία κρίση πρωτοφανούς κλίμακας. Και το κατάφεραν: Στη  θέση του απόκοσμου σεληνιακού τοπίου  έχουν δημιουργηθεί δασικά οικοσυστήματα υψηλής οικολογικής αξίας  και βιοποικιλότητας, τα οποία μπορούν και αναπτύσσονται χάρις σε έναν πρωτοπόρο αρχιτεκτονικό σχεδιασμό, που μιμείται τις λειτουργίες της φύσης.

Με πολυσχιδή και πολυεπίπεδη δραστηριότητα, το «Eden Project» που έχει τη νομική υπόσταση ενός μη κερδοσκοπικού οργανισμού, δεν αποτελεί μόνο τόπο επίσκεψης όπου κανείς μπορεί να θαυμάσει την ομορφιά ενός επίγειου παραδείσου που δημιουργήθηκε στη μέση του πουθενά. Αποτελεί ταυτόχρονα μία κυψέλη εγρήγορσης, ενημέρωσης, αλλά και επιστημονικής γνώσης: Ομάδες εργασίας επιστημόνων του ιδρύματος τρέχουν πολλά και διαφορετικά προγράμματα σε συνεργασία με πανεπιστημιακά ιδρύματα της Μ. Βρετανίας, τα οποία εστιάζουν την έρευνά τους σε θέματα που βρίσκονται στον πυρήνα των περιβαλλοντικών εξελίξεων, πολλά εκ των οποίων βρίσκουν πειραματική εφαρμογή στην ίδια την κοινότητα, μέσα στην οποία λειτουργούν πρωτοπόρα συστήματα ανακύκλωσης και ενεργειακής λειτουργίας.

Σήμερα το «Εden Projekt», αποτελεί σύμφωνα με τις υπάρχουσες έρευνες, ένα από τα τρία κορυφαία αξιοθέατα του  Ηνωμένου Βασιλείου και ο δεύτερος πιο δημοφιλής προορισμός έξω από το Λονδίνο. Όμως για την κοινότητα, ο λόγος ύπαρξής του ξεπερνά τα όρια του τουριστικού αξιοθέατου. Επικεντρώνει στην ενημέρωση, τον προβληματισμό, την εγρήγορση για τα μείζονα περιβαλλοντικά ζητήματα και την εκπαίδευση πολιτών και νέων γενεών, η οποία αφενός στοχεύει στην ευαισθητοποίηση, αλλά κυρίως στην ανάγκη εδραίωσης μίας αντίληψης, ότι η κοινή δράση μπορεί να ανατρέψει οποιαδήποτε επιζήμια αλλαγή, έχοντας ως εμβληματικό παράδειγμα, το πλούσιο οικοσύστημα του «Eden Project», που αναγέννησε ένα κρανίου τόπο.

Βιομιμητική Αρχιτεκτονική: Με έμπνευση από τη Φύση

Δάση μέσα σε «σαπουνόφουσκες»; Και όμως, η απάντηση είναι, είναι ναι, μπορεί να συμβεί! Από τις πλέον εντυπωσιακές εικόνες στο χώρο του Eden Project, είναι οι εγκαταστάσεις μέσα στις οποίες αναπτύσσονται τα δύο βασικά οικοσυστήματα της κοινότητας: Οι Biomes (βιοσυστήματα) αποτελούν μια σειρά οκτώ διασυνδεδεμένων διαφανών θόλων. Δημιούργημα της ομάδας Grimshaw Architects, με επικεφαλής τον Sir Nicholas Grimshaw, Θεωρείται ένα από τα χαρακτηριστικότερα παραδείγματα βιομιμητικής αρχιτεκτονικής. Πρόκειται στην ουσία για τα δύο μεγαλύτερα θερμοκήπια στον κόσμο, τα οποία οι αρχιτέκτονες έπρεπε να κατασκευάσουν σε ένα ασταθές και μεταβαλλόμενο έδαφος που έφτανε ακόμη και τα 90 μέτρα βάθος. Στο πρώτο βιοσύστημα, αποτελούμενο από τους τέσσερις θόλους, ή …bubles  κατά την ομάδα των αρχιτεκτόνων, αναπτύσσεται το Mediterranean Forest Biome (βιοσύστημα μεσογειακού κλίματος), το οποίο καλύπτει 6540m² και έχει ύψος 30 μέτρα

Στη δεύτερη τετράδα, εκτείνεται το Rainforest Biome (βιοσύστημα τροπικού κλίματος) το οποίο καλύπτει  περίπου 16.000 τ.μ. και έχει ύψος 50 μέτρα, για το οποίο όπως γράφεται χαρακτηριστικά, θα μπορούσε να χωρέσει ο Πύργος του Λονδίνο! Οι δύο Biomes μαζί με τους υπαίθριους κήπους της κοινότητας, καλύπτουν περίπου 13 εκτάρια, το ίδιο, με πάνω από 3 γήπεδα ποδοσφαίρου. Για την επίλυση της αστάθειας του εδάφους και των υψομετρικών διαφοροποιήσεων προκρίθηκε η λύση της κατασκευής διαδοχικών σαπουνόφουσκων, η διάμετρος των οποίων θα διέφερε, ανάλογα με τις υψομετρικές ανάγκες κάθε μέρους του κτιρίου. Οι αρχιτέκτονες πραγματοποίησαν τρισδιάστατη αποτύπωση των σαπουνόφουσκων προκειμένου να προσδιορίσουν την τελική μορφή, αφαιρώντας όποιο μέρος, ήταν κάτω από την επιφάνεια του εδάφους. Όταν η αρχιτεκτονική ομάδα βρέθηκε μπροστά στην πρόκληση να δημιουργήσουν …σαπουνόφουσκες δυνατής και ελαφριάς κατασκευής, προσέφυγαν στη φύση: μελέτησαν φυσικά δείγματα από μόρια άνθρακα και μονοκύτταρους οργανισμούς, αλλά και τη δομή της κυψέλης και κατέληξαν στη γεωδαιτική δομή από πεντάγωνα και εξάγωνα. Θέλοντας να επιτύχουν δυνατό ηλιασμό, οι αρχιτέκτονες μεγιστοποίησαν το μέγεθος των εξαγώνων. Τα πάνελ επένδυσης είναι μαξιλάρια τριπλής στρώσης από φύλλο ETFE υψηλής περιβαλλοντικής απόδοσης. Και καθώς το υλικό, ήταν ελαφρύτερο από το γυαλί, αποτέλεσμα, ήταν, η υπερκατασκευή να έχει μικρότερο βάρος από αυτού του αέρα μέσα στους θόλους.

 The core (ο  Πυρήνας)και η ακολουθία Fibonaccι

Ο χώρος της κοινότητες κρύβει και άλλα δείγματα αρχιτεκτονικής πρωτοπορίας, με το κεντρικό κτίριο Core (πυρήνας) της κοινότητας (να αποτελεί ένα από αυτά.  «To Core είναι η απόλυτη έκφραση των  σκοπών της Eden, για τα  στάνταρντς που θέτει η κοινότητα για το τι εστί βιωσιμότητα στην Αρχιτεκτονική», αναφέρει η Dr Jo Elworthy ,υπεύθυνη παρουσίασης του Eden Project. Το κτίριο κατασκευάστηκε βάσει των αρχών της βιομιμητικής αρχιτεκτονικής η οποία εμπνέεται και εφαρμόζει τα πολύπλοκα συστήματα της φύσης, σε μία διαδικασία η κατασκευή να ενταχθεί ως μέρος ως μέρος ενός περιβάλλοντος, με το οποίο αναπτύσσει αμφίδρομες σχέσεις ανταλλαγής ενέργειας.

Σχεδιασμένο από τον Jolyon Brewis της Ομάδας Nicholas Grimshaw and Partnerς, η στέγη του Core αποτελεί και το πιο εντυπωσιακό του χαρακτηριστικό. Θυμίζει ένα τεράστιο ηλιοτρόπιο και όχι άδικα. Πρόκειται  για ένα περίπλοκο πλέγμα που βασίζεται στις περίφημες σπείρες Fibonaccι, καθώς ο αριθμός των σπειρών ενός ηλίανθου, και προς τις δύο κατευθύνσεις είναι δύο διαδοχικοί αριθμοί στην ακολουθία Fibonacci.  Ένα μοτίβο, που συναντάται σε πολλές φυσικές μορφές. Η ακολουθία Fibonacci απαντάται συχνά σε πολλούς τομείς των μαθηματικών και των άλλων επιστημών. Είναι όμως αξιοσημείωτο, πόσο συχνά συναντάται στη φύση, σε μοτίβα όπως τα λουλούδια ή τα φύλλα των φυτών. Για κάποιους, υπάρχει η επιστημονική παραδοχή ότι είναι το αριθμητικό σύστημα της φύσης. Εμφανίζονται παντού στη φύση, από τη διάταξη των φύλλων στα φυτά μέχρι το μοτίβο των πετάλων στα λουλούδια, των κώνων του πεύκου, ακόμη και στα κελύφη των σαλιγκαριών. Για τους σχεδιαστές του έργου, η βιομορφική αυτή λογική στο σχεδιασμό του έργου, το καθιστά έναν ζωντανό οργανισμό, εξού και στο κέντρο του  βρίσκεται το μνημειώδες γλυπτό του Peter Randall-Page, που αναπαριστά ένα σπόρο, με βάση αυτά τα ίδια φυσικά μοτίβα της ακολουθίας.

Βιώσιμη κατασκευή & μεταφορές

Οι εμπνευστές του eden project δοούλεψαν με μηχανικούς για να μειώσουν όσο το δυνατόν περισσότερο το ενεργειακό αποτύπωμα του κτιρίου. Οι τοίχοι  του Core είναι υπερ-μονωμένοι με ειδικό υλικό, κατασκευασμένο από ανακυκλωμένες εφημερίδες. Τα πράσινα πλακάκια στο πάτωμα κατασκευάστηκαν από μπουκάλια Heineken, τα χαλιά εισόδου  από ανακυκλωμένα ελαστικά φορτηγών και το πάτωμα  από ανακυκλωμένη ξυλεία, οι μοκέτες από αραβόσιτο, ενώ το τσιμέντο που χρησιμοποιήθηκε προέρχεται από κεραμική αργιλώδη άμμο. Σημειώνεται  ότι όλα τα δομικά υλικά που προέρχονται από ηθικές πηγές και φέρουν ειδικές περιβαλλοντικές πιστοποιήσεις, όπως για παράδειγμα της διεθνούς εταιρείας FSC (Forest Stewardship Council) για την προμήθεια της ξυλείας που χρησιμοποιήθηκε, που πιστοποιεί δασικά προϊόντα. Η ίδια διαδικασία ακολουθήθηκε και για την αγορά του μετάλλου που εντοπίστηκε και αγοράστηκε από μία και μόνο πηγή, ένα ορυχείο που είχε περιβαλλοντική πιστοποίηση ISO 14001. Όλες οι μετακινήσεις στην  «Εden Project» γίνονται με ηλεκτροκίνητα αυτοκίνητα, σε μία συνεργασία με τη Renault τα οποία είναι ιδανικά για να κάνουν όλες τις δουλειές στην Eden και επίσης να μας βοηθήσουν να κάνουμε τις καθημερινές μας εργασίες όσο το δυνατόν πιο πράσινες.

Χώρος εκπαίδευσης & ψυχαγωγίας

Το core φιλοξενεί εκθέσεις, έργα τέχνης, σχολικά προγράμματα και διαθέτει ειδικές αίθουσες για τους νέους. Η επιμόρφωση και η εκπαίδευση στον χώρο αυτό λειτουργούν με τον πιο δυναμικό τρόπο. Ο πυρήνας κατασκευάστηκε για πρώτη φορά το 2005 και επαναδομήθηκε το 2018, έχοντας στο επίκεντρο μία εμπνευσμένη έκθεση με τον τίτλο Invisible Worlds που αναδεικνύει με τον πιο ευφάνταστο τρόπο πολλές σημαντικές διεργασίες που συντελούνται στη φύση, οι οποίες είναι αόρατες και συνάμα απόλυτα αναγκαίες για την συνέχεια της ζωής στον πλανήτη. Σειρά μεγάλων  εγκαταστάσεις τέχνης, εσωτερικά πάρκα παιχνιδιού, διαδραστικά εκθέματα και γλυπτά φιλοξενούνται στο κτίριο, το οποίο περιλαμβάνει ακόμη καφέ και εστιατόρια που προσφέρουν φαγητό, αναψυκτικά, χρηστικά αντικείμενα και σουβενίρ ηθικού εμπορίου, το οποίο είναι επίσης ένα σημαντικό ποιοτικό χαρακτηριστικό της κοινότητας.  Σε διάφορα σημεία διεξάγονται διαδραστικές εκπαιδευτικές παρουσιάσεις για μικρούς και μεγάλους με σκοπό την όσο το δυνατόν πληρέστερη πληροφόρηση πάνω σε περιβαλλοντικά θέματα. Οι παρουσιάσεις γίνονται σε τακτά χρονικά διαστήματα για το ευρύ κοινό, αλλά διοργανώνονται και ειδικές επισκέψεις και ομιλίες για σχολεία και κέντρα επιμόρφωσης. Με τη βοήθεια επεξηγηματικών πινακίδων και εκπαιδευτικών παρουσιάσεων, που πραγματοποιούνται σε τακτά διαστήματα, αναλύονται οι μέθοδοι καλλιέργειας, αλλά και οι χρήσεις των προϊόντων που παράγονται.

Η εξέλιξη δεν σταματά: Νέες έρευνες , προγράμματα, και εγκαταστάσεις τρέχουν

Χαρακτηριστικό της κοινότητας, είναι ότι  η λέξη στασιμότητα είναι άγνωστη, η ροή και η εξέλιξη είναι συνεχής:  Προγράμματα έρευνας και δοκιμών τρέχουν και στις δύο «Biomes». Παράλληλα η  ερευνητική ομάδα, πραγματοποιεί εκπαιδευτικά σεμινάρια στους μαθητές των σχολείων. Παράλληλα,  η νέα γνώση που προκύπτει από τις έρευνες στα δύο βιοσυστήματα,  μεταφέρεται στους κηπουρούς των δυο δασών για να βελτιστοποιήσουν τα καλλιεργητικά και κηπευτικά τους αποτελέσματα. Την περίοδο αυτή επίσης, έχει ξεκινήσει ο σχεδιασμός για μία νέα εγκατάσταση γεωθερμίας .