ΕΕΔΣΑ: εννέα προτάσεις για τη βελτίωση της διαχείρισης αποβλήτων

Η Ελληνική Εταιρία Διαχείρισης Στερεών Αποβλήτων (ΕΕΔΣΑ) κατέθεσε προς τα υπουργεία Περιβάλλοντος και Εσωτερικών εννέα συγκεκριμένες προτάσεις για τη βελτίωση της αποτελεσματικότητας των Δήμων, των ΦοΔΣΑ, των Συστημάτων Εναλλακτικής Διαχείρισης, των υπόχρεων παραγωγών και εν γενεί των εμπλεκομένων φόρων στη διαχείριση αποβλήτων.

Με επιστολή που υπογράφουν ο πρόεδρος Γιώργος Ηλιόπουλος και ο γενικός γραμματέας Κωνσταντίνος Μουστάκας, η ΕΕΔΣΑ, ασκεί παρέμβαση στη διαβούλευση επί του νομοσχεδίου του Υπουργείου Περιβάλλοντος και Ενέργειας με τίτλο: «Ρυθμίσεις για τον εκσυγχρονισμό της διαχείρισης αποβλήτων, τη βελτίωση του πλαισίου εξοικονόμησης ενέργειας και την αντιμετώπιση πολεοδομικών ζητημάτων».

Στην επιστολή της ΕΕΔΣΑ προς τον υπουργό Περιβάλλοντος και Ενέργειας Θεόδωρο Σκυλακάκη τον  υπουργό Εσωτερικών Θοδωρή Λιβάνιο τον υφυπουργό Εσωτερικών, Βασίλη Σπανάκη την υφυπουργό Εσωτερικών Β. Χαραλαμπογιάννη, τον Γενικό Γραμματέα Συντονισμού Διαχείρισης Αποβλήτων του ΥΠΕΝ Μανώλη Γραφάκο, με γνωστοποίηση προς τον πρόεδρο Κεντρικής Ένωσης Δήμων Ελλάδας  Λάζαρο Κυρίζογλου αναφέρονται τα ακόλουθα:

Αξιότιμε κ. Υπουργέ,

Η ΕΕΔΣΑ αποτελεί τον επιστημονικό φορέα – σύμβουλο της πολιτείας σε θέματα διαχείρισης στερεών αποβλήτων. Στο πλαίσιο του καταστατικού μας σκοπού σας γνωστοποιούμε με την παρούσα επιστολή τις απόψεις και προτάσεις μας επί του Σχεδίου Νόμου του Υπουργείου Περιβάλλοντος και Ενέργειας του θέματος, που υποβάλλονται στο πλαίσιο της δημόσιας διαβούλευσης μέσω του OpenGoV.

Οι προτεινόμενες ρυθμίσεις του Μέρους Β του σχεδίου νόμου αποτελούν, κατά την αντίληψή μας, σημειακές και επιμέρους μεν, σημαντικές δε τροποποιήσεις ή συμπληρώσεις του υφιστάμενου νομοθετικού πλαισίου διαχείρισης αποβλήτων.

Αξίζει να σημειωθεί ότι υπό την προϋπόθεση της ορθής εφαρμογής τους και των συμπληρώσεων και βελτιώσεων που προτείνουμε με το παρόν, οι σχετικές διατάξεις θα μπορούσαν να συμβάλουν στη βελτίωση της αποτελεσματικότητας των Δήμων, των ΦοΔΣΑ, των Συστημάτων Εναλλακτικής Διαχείρισης, των υπόχρεων παραγωγών και εν γενεί των εμπλεκομένων φόρων ως προς τη διαχείριση αποβλήτων, και ειδικότερα ως προς:

α) της προετοιμασίας για επαναχρησιμοποίηση και της ανακύκλωσης

β) την ίδια τη λειτουργία τους και τη βελτίωση της αποτελεσματικότητάς τους κατά την άσκηση των αρμοδιοτήτων – καθηκόντων τους

Ι. Προτάσεις βελτιώσεων επί του σχεδίου νόμου

Στο πλαίσιο των ανωτέρω καθώς και του σκοπού του φορέα μας, και με γνώμονα την βελτίωση και ενίσχυση των ρυθμίσεων του σχεδίου νόμου και τη συμβολή της πολύτιμης εμπειρίας των μελών και της Διοίκησης μας στο ιδιαιτέρως σημαντικό έργο του Υπουργείου σας, θέτουμε υπόψή σας τις ακόλουθες προτεινόμενες βελτιώσεις σε:

• Λειτουργικά θέματα ανακύκλωσες (π.χ. στήριξη Δήμων κάτω των 10.000 κατοίκων και θέσπιση ενιαίου πανελλαδικά συστήματος εγγυοδοσίας – DRS).
• Οργανωτικά θέματα και θέματα ενίσχυσης της εφαρμογής υφιστάμενων ρυθμίσεων (π.χ. συγχώνευση ΦΟΔΣΑ, διασύνδεση ΕΜΠΑ-ΓΕΜΗ, κ.α.).

Ειδικότερα οι παρακάτω επιμέρους προτεινόμενες διατάξεις χρήζουν σημαντικών συμπληρωματικών βελτιώσεων για τις οποίες σας υποβάλλουμε και τις αντίστοιχες εννέα (9) προτάσεις μας.

1. Κεφάλαιο Α΄- Θέματα ΦοΔΣΑ, Σχόλια επί των άρθρων 3 έως και 7 του σχεδίου νόμου

Η συγχώνευση των ΦοΔΣΑ σε έναν (1) ανά Περιφέρεια φαίνεται ορθή καθώς θα μπορεί να παρακολουθείται κεντρικά η υλοποίηση του αντίστοιχου ΠΕΣΔΑ και ταυτόχρονα να επιτυγχάνεται ο ενιαίος συντονισμός των υπαγόμενων σε κάθε Περιφέρεια Δήμων για την συμβολή στην επίτευξη των στόχων επαναχρησιμοποίησης-ανακύκλωσης (π.χ. με δράσεις χωριστής συλλογής-αποκομιδής).

Πέραν των ανωτέρω, όμως, για την αποτελεσματική λειτουργία των ΦοΔΣΑ, ως νευραλγικής σημασίας φορέων για τη διαχείριση των αστικών αποβλήτων κρίνεται απαραίτητη και επιτακτική η άμεση ενίσχυση της στελέχωσης τους και των οικονομικών πόρων τους.

Πρόταση 1

Ειδικότερα, προτείνεται η πρόβλεψη δυνατότητας στους ΦοΔΣΑ να συνάπτουν συμβάσεις εργασίας ορισμένου χρόνου (έως 5 ετών), η οποία δεν επιβαρύνει τον κρατικό προϋπολογισμό, αποκλειστικά για την κάλυψη των αναγκών των εν λόγω φορέων σε ανθρώπινους πόρους και σε συγκεκριμένα σε διοικητικό, οικονομικό και τεχνικό προσωπικό. Για τη διευκόλυνση των Φορέων αλλά και την εφαρμογή ομοιόμορφων και διαφανών κριτηρίων θα μπορούσε να δοθεί σχετική εξουσιοδότηση στους συναρμόδιους Υπουργούς Περιβάλλοντος και Ενέργειας και Εσωτερικών να εκδίδουν απόφαση περί έγκρισης πρότυπης προκήρυξης των υπόψη θέσεων εργασίας. Για την ενίσχυση, δε, και των τοπικών οικονομιών και κοινωνικών θα ήταν σκόπιμο να δοθεί έμφαση σε κριτήρια εντοπιότητας των υποψηφίων. Τέλος προκειμένου μια τέτοια ρύθμιση να μπορεί επιτελέσει πράγματι τον σκοπό της προτείνεται το σχετικό προσωπικό να εξαιρείται των διατάξεων περί μετακινήσεων προσωπικού στον δημόσιο τομέα.

Πρόταση 2

Προς τον ίδιο ως άνω σκοπό και λαμβάνοντας υπόψη την διαχρονική έλλειψη των ΦοΔΣΑ σε οικονομικούς πόρους οργάνωσης, ανάπτυξης, εκπαίδευσης, εξοπλισμού λειτουργίας, εξειδικευμένων τεχνικών μελετητικών υπηρεσιών κοκ., προτείνεται η άμεση, δηλαδή εντός του 2024 αξιοποίηση χρηματοοικονομικών εργαλείων όπως του Προγράμματος Τεχνικής Βοήθειας του ΕΠ ΠΕΚΑ 2021-2027 του ΕΣΠΑ. Τα σχετικά ποσά θα μπορούσαν να διοχετεύονται στους ΦοΔΣΑ για την κάλυψη των αναγκών τους μέσω της δημοσίευσης ειδικής πρόσκλησης πενταετούς διάρκειας.

2.ΚΕΦΑΛΑΙΟ Γ’ – Υλοποίηση δράσεων από το Υπουργείο Περιβάλλοντος και Ενέργειας για την ενίσχυση της ανακύκλωσης στους Δήμους ειδικότερα για την ενίσχυση της χωριστής συλλογής και τη σύναψη προγραμματικών συμβάσεων – Σχόλια επί του άρθρου 10 του σχεδίου νόμου

Η πρόβλεψη της υλοποίησης δράσεων, προμηθειών και υπηρεσιών (εξοπλισμός και υπηρεσίες αποκομιδής για ανακύκλωση) σε κεντρικό επίπεδο από το Υπουργείο ΠΕΝ με σύμφωνη γνώμη της ΚΕΔΕ εκτιμάται ότι θα συμβάλει στην επιτάχυνση των διαδικασιών και στην κάλυψη με άμεσο τρόπο πολύ σημαντικών αναγκών των μικρών και πολύ μικρών Δήμων.

Πέραν αυτού θα πρέπει να να διασφαλιστούν και οι πόροι λειτουργικής ενίσχυσης που μόνο η αναδιανομή μέρους του τέλους ταφής μπορεί να εξασφαλίσει. Επίσης, λαμβάνοντας υπόψη το γεγονός ότι οι Δήμοι που καταλαμβάνονται από την ανωτέρω ρύθμιση αφορούν μόνο στο 5-10% του πληθυσμού κρίνεται αναγκαία η μέριμνα λειτουργικής ενίσχυσης και των μεγάλων Δήμων άνω των 10.000 κατοίκων που αφορούν στο 90-95% του ελληνικού πληθυσμού.

Πρόταση 3

Να καταρτιστεί εντός του 2024 η ΚΥΑ , πρόγραμμα αναδιανομής του τέλους ταφής από το ΥΠΕΝ με ΚΕΔΕ που να διασφαλιστούν ( πέραν από τους πόρους για Δήμους κάτω των 10.000 κατοίκων) και πόροι προς Δήμους άνω των 10.000 κάτοικων και πόροι προς ΦΟΔΣΑ, ενίσχυσης τους για δράσεις ανακύκλωσης , ώστε να ενεργοποιηθεί η χρηματοδοτική πρόσκληση του ΕΟΑΝ

Να ληφθεί υπόψη η διατύπωση της διάταξης για το είδος χρηματοδότησης μέσω του τέλους ταφής, ώστε να υπάρχει συμπληρωματικότητα με τα προβλεπόμενα στον Ν. 4819/2021 για την εφαρμογή της «διευρυμένης ευθύνης του παραγωγού» και με τις επιλέξιμες δράσεις και ποσά του εγκεκριμένου ΕΠ ΠΕΚΑ ΕΣΠΑ 2021-2027

Πρόταση 4

Προτείνεται η πρόβλεψη δυνατότητας στους Δήμους άνω των 10.000 κατοίκων να συνάπτουν συμβάσεις εργασίας ορισμένου χρόνου (έως 5 ετών), η οποία δεν επιβαρύνει τον κρατικό προϋπολογισμό, αποκλειστικά για την κάλυψη των αναγκών αποκομιδής για ανακύκλωση. Για τη διευκόλυνση των Δήμων αλλά και την εφαρμογή ομοιόμορφων και διαφανών κριτηρίων θα μπορούσε να δοθεί σχετική εξουσιοδότηση στους συναρμόδιους Υπουργούς Περιβάλλοντος και Ενέργειας και Εσωτερικών να εκδίδουν απόφαση περί έγκρισης πρότυπης προκήρυξης των υπόψη θέσεων εργασίας. Για την ενίσχυση, δε, και των τοπικών οικονομιών και κοινωνικών θα ήταν σκόπιμο να δοθεί έμφαση σε κριτήρια εντοπιότητας των υποψηφίων. Τέλος προκειμένου μια τέτοια ρύθμιση να μπορεί επιτελέσει πράγματι τον σκοπό της προτείνεται το σχετικό προσωπικό να εξαιρείται των διατάξεων περί μετακινήσεων προσωπικού στον δημόσιο τομέα.

Πρόταση 5

Αναγνωρίζοντας ότι η πολυεπίπεδη διακυβέρνηση με συνεργασία φορέων κεντρικής κυβέρνησης (ΥΠΕΝ) και αυτοδιοίκησης (ΚΕΔΕ) δύναται να φέρει θετικά αποτελέσματα προτείνεται η επέκταση του αντικειμένου των προγραμματικών συμβάσεων μεταξύ ΥΠΕΝ – ΚΕΔΕ κατά περίπτωση και με τον ΕΟΑΝ, ώστε να υλοποιηθούν άμεσα και αποτελεσματικά οι απαιτούμενες ενέργειες σχεδιασμού, καθώς και οι ενέργειες για την ενίσχυση της συμμετοχής στην ανακύκλωση μέσω δράσεων ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης.

3.ΚΕΦΑΛΑΙΟ Γ’ – Εκπόνηση ενιαίου ΠΕΣΔΑ από περισσότερες της μιας Περιφέρειες – Σχόλια επί του άρθρου 12 του σχεδίου νόμου

Η διαπεριφερειακή συνεργασία σε επίπεδο ενιαίου ΠΕΣΔΑ, πρέπει να αφορά τις περιπτώσεις που υπάρχουν οικονομίες κλίμακας ή αρχή της εγγύτητας ή μεταβατικές περιόδους.

Πρόταση 6

Πρέπει η εν λόγω ρύθμιση να αφορά μόνο όμορες περιφέρειες, στις οποίες η υλοποίηση ενός κοινού ΠΕΣΔΑ συμβάλει στην εν μέρει επίτευξη οικονομιών κλίμακας σε εύλογες αποστάσεις (όμορες) ή/και την μακροχρόνια (5ετής διάρκεια ΠΕΣΔΑ) κάλυψη ενδεχόμενου κενού σχεδιασμού σε μία εκ των δύο Περιφερειών-ΠΕΣΔΑ

4.Στο Άρθρο 14 …για την δυνατότητα δήμων να διενεργούν δράσεις χωριστής συλλογής αποβλήτων που εμπίπτουν σε καθεστώς διευρυμένης ευθύνης παραγωγού(τροποποίηση παρ. 1 του Άρθρου 89 του Ν. 4819/2021)

Πρόταση 7

Επειδή συνεχώς αυξάνονται περιπτώσεις Δήμων που επιτελούν εργασίες συλλογής και προσωρινής αποθήκευσης ρευμάτων αποβλήτων εναλλακτικής διαχείρισης, με τις δημοτικές υποδομές τους όπως γωνιές ανακύκλωσης, πράσινα σημεία, και ο νόμος δίνει τη δυνατότητα να το πράττουν χωρίς συνεργασία με ΣΣΕΔ, θα πρέπει να θεσπιστεί η υποχρέωση γνωστοποίησης των αποτελεσμάτων σε ανακτώμενα υλικά (πχ από ΚΔΑΥ κατ αναλογία με τις αντίστοιχες υποχρεώσεις των Φορέων ΣΣΕΔ), και των ποσοτήτων που έγιναν νέες α ύλες από ανακύκλωση και εισήλθαν πραγματικά στην κυκλική οικονομία, όπως ορίζεται στις ευρωπαϊκές εκτελεστικές αποφάσεις ώστε να υπάρχει καταγραφή της συμβολής τους στην επίτευξη των εθνικών στόχων για την ανακύκλωση.

5.ΚΕΦΑΛΑΙΟ Γ’ Σχόλια επί του άρθρου 16 του σχεδίου νόμου- Εθνικό Μητρώο Παραγωγών και διασύνδεση με άλλα μητρώα – Αντικατάσταση παρ. 3 άρθρου 15 ν. 4819/2021
Η ρύθμιση έρχεται προς βελτίωση του πλαισίου και εκτιμάται ότι ρύθμιση που θα συμβάλλει στην μείωση της εισφοροδιαφυγής.

Πρόταση 8:

Προτείνεται περαιτέρω βελτίωση, ώστε να γίνεται αυτόματα έλεγχος (crosschecking) των κωδικών δραστηριότητας ΚΑΔ των επιχειρήσεων, που είτε εγγράφονται ή τροποποιούν την εγγραφή τους (μέσω ΓΕΜΗ) και οι οποίες εμπίπτουν σε ΠΔΕΠ και υποχρέωσης συμμετοχής του στο ΕΜΠΑ και σε ΣΕΔ. Συγκεκριμένα:

α) Καθώς θα είναι χρονοβόρος ο έλεγχος των στοιχείων κάθε επιχείρησης & εκατοντάδων υπεύθυνων δηλώσεων που θα υποβάλλονται, θα πρέπει να υπάρχει έναν επιπλέον φίλτρο ελέγχου.

β) Σε περίπτωση που εντοπίζεται επιχείρηση η δραστηριότητά της οποίας εμπίπτει στο πεδίο υπόχρεων παραγωγών (εκ του ΚΑΔ της), προτείνεται να ειδοποιείται το ΕΜΠΑ και ο ΕΟΑΝ, για περαιτέρω έλεγχο των στοιχείων που έχουν υποβληθεί.

γ) Βάσει των παραπάνω, δίνεται προτεραιότητα, καθιστώντας αποτελεσματικότερους τους ελέγχους, εξασφαλίζοντας χρόνο και ανθρώπινους πόρους, συμβάλλοντας στην εξάλειψη των εισφοροδιαφυγών.

δ) Για την λειτουργία του ηλεκτρονικού ελέγχου θα απαιτηθούν να εντοπιστούν οι ΚΑΔ που ανήκουν/εμπίπτουν σε ΠΔΕΠ.

6.[ΚΕΦΑΛΑΙΟ Γ’] – Κυρώσεις σε βάρος των υπόχρεων φορέων του άρθρου 53 του ν. 4819/2021 – σχόλια επί του άρθρου 19 του σχεδίου νόμου

Πρόταση 9:

Η εν λόγω προτεινόμενη ρύθμιση χρήζει αναμόρφωσης για λόγους σαφήνειας και εφαρμόστικοτητας. Ειδικότερα επειδή δεν προκύπτει ποια είναι η διαδικασία ελέγχου (δεδομένου ότι το σχετικό μητρώο τηρείται από το ΥΠΕΝ, η είσπραξη δε, φαίνεται να γίνεται από τον ΕΟΝΑ) αλλά και ποιο είναι το αρμόδιο διοικητικό όργανο για την διαπίστωση και βεβαίωση της παράβασης καθώς και την επιβολή της είσπραξης, ούτε και σχετική διαδικασία για τον διοικούμενο αμφισβήτησης των σχετικών διοικητικών κυρώσεων, προτείνεται να τύχει εκ νέου επεξεργασίας η σχετική ρύθμιση.

Σε κάθε περίπτωση λαμβάνοντας υπόψη την υποστελέχωση και τα αυξημένα καθήκοντα τόσο του ΕΟΑΝ όσο και της αρμόδιας Διεύθυνσης του ΥΠΕΝ προτείνεται οι σχετικές αρμοδιότητες είσπραξης των ποσών να δοθούν στην ΑΑΔΕ, η οποία θα αποδίδει τα σχετικά έσοδα κατόπιν της είσπραξης στον ΕΟΑΝ για την επίτευξη των νόμιμων σκοπών.

ΙΙ. Θεσμικές προτεραιότητες

Ενώ το ισχύον θεσμικό και κανονιστικό πλαίσιο για την διαχείριση στερεών αποβλήτων είναι πλήρες, εν τούτοις υπάρχουν ακόμη αρκετά θέματα, που δεν αποτελούν αντικείμενο του παρόντος σχεδίου νόμου, συνιστούν όμως 4 θεσμικές προτεραιότητες για θέσπιση (είτε μέσω νομοθετικών είτε μέσω κανονιστικών ρυθμίσεων)

Τις ανωτέρω θεσμικές προτεραιότητες παραθέτουμε ενδεικτικά ώστε να δρομολογηθούν το επόμενο διάστημα, ύστερα πάντα από τον απαραίτητο διάλογο με τα ενδιαφερόμενα μέρη:

1) Ενίσχυση σε ανθρώπινο δυναμικό του ΕΟΑΝ και μερική αναμόρφωση του πλαισίου αρμοδιοτήτων του, στην κατεύθυνση της αποτελεσματικότερης έγκρισης, εποπτείας, ελέγχου, επιβολής κυρώσεων των υφιστάμενων και νέων Συστημάτων Εναλλακτικής Διαχείρισης (ΣΕΔ), ενδυνάμωση συνεργασιών και συνεργειών με τους υπόλοιπους φορείς (όπως ΦοΔΣΑ, ΟΤΑ κλπ).

2) Απλοποίηση γραφειοκρατικών εμποδίων και καθυστερήσεων υλοποίησης επενδύσεων διαχείρισης στερεών αποβλήτων όπως των Μονάδων Ανάκτησης και Ανακύκλωσης (ΜΑΑ) με:

α) τον καθορισμό (μέσω ΥΑ) κριτηρίων χαρακτηρισμού μη ουσιωδών απαιτήσεων που επιταχύνει την σημερινή πολύμηνη διαδικασία τροποποιήσεων των ΑΕΠΟ τους, και

β) τη διεύρυνση της υφιστάμενης απλοποιημένης νομοθεσίας για την πολεοδομική αδειοδότηση για κτίρια ΧΥΤΑ και ΣΜΑ και στα Κτίρια ΜΑΑ, που θα επιταχύνει την σημερινή πολύμηνη αδειοδοτική διαδικασία.

3) Ενίσχυση με ειδική ρύθμιση για ανθρώπινο δυναμικό κατά παρέκκλιση των ισχυουσών διατάξεων και τεχνική βοήθεια των Δημόσιων Φορέων που είναι αρμόδιοι για τις επενδύσεις αυτές και ειδικότερα των Δήμων στο σκέλος της χωριστής συλλογής και των ΦοΔΣΑ στο σκέλος της επεξεργασίας – διάθεσης αποβλήτων.

4) Θέσπιση νέων Προγραμμάτων Διευρυμένης Ευθύνης παραγωγού για ρεύματα με ΚΥΑ όπως για τα καπνικά προϊόντα του ν. 4736/2020, τα αλιευτικά του ν. 4736/2020, στρώματα, έπιπλα κοκ αλλά και σε βιοαπόβλητα κουζίνας από την οικονομική δραστηριότητα μεγάλων παραγωγών Ho.Re.Ca.

Ευελπιστούμε ότι οι ανωτέρω 9 προτάσεις μας θα γίνουν αποδεκτές, συμβάλλοντας στην βελτίωση των ρυθμίσεων του σχεδίου νόμου του θέματος και ταυτόχρονα θα δρομολογηθούν το επόμενο διάστημα και οι ανωτέρω 4 θεσμικές εκκρεμότητες προτεραιότητας.