Tου Αλέξανδρου Παγουλάτου*
Η σχολική χρονιά είναι στην αρχή της μ’ ένα πρόσφατα ψηφισμένο νομοσχέδιο. Η ιδιοφυής Ελένη Γλύκατζη – Αρβελερ με δύο λόγια έχει συνοψίσει αυτό που επιχειρώ να αναλύσω παρακάτω:
“ Η Παιδεία μας έχει αποτύχει γιατί στα παιδιά μιλάνε όλοι από την αρχή για επιτυχία, κανείς δεν τους μιλάει για ευτυχία!”
Η Εκπαίδευση στη χώρα μας αντιμετωπίζει τον μαθητή σαν μελλοντικό εργάτη, έστω ενίοτε με «λευκό κολάρο». Τον θέλει να μπορέσει να συμβάλλει στην μεγιστοποίηση του εγχώριου πλούτου. Ενός πλούτου των ολίγων όμως, κατά κύριο λόγο. Ο ίδιος συμμετέχει “στα κέρδη” όλο και λιγότερο, όσο οι ποικίλες, παγκόσμιες πια, κρίσεις διαδέχονται η μία την άλλη. Δεν είναι όμως αυτό “το πρόβλημα” ή αν θέλετε “το μόνο πρόβλημα”. Το αντικείμενο στο οποίο στρέφει τον εργαζόμενο το σύστημα είναι ένας υλικός πλούτος, στηριγμένος κυρίως στην ποσότητα και όχι στην ποιότητα, που απέχει από την ευτυχία και την ευζωία. Ευζωία είναι ουσιαστικά η αρμονική σχέση με τον εαυτό μας και το περιβάλλον. Και όχι πόσα περιουσιακά και τεχνολογικά μέσα κατέχουμε αλλά πόσο τα χαιρόμαστε, πόσο δε φθειρόμαστε ουσιαστικά για να τα αποκτήσουμε και κατά πόσον κάνουν τη ζωή μας πιο ευχάριστη.
Στα περισσότερα κράτη μέλη της ΕΕ, την οποία άλλωστε πρέπει να προσεγγίσουμε, το νόημα τόχουν πιάσει εδώ και πολύ καιρό. Σε συζήτηση με φίλο από το Ελληνικό προξενείο στο Ντύσσελντορφ της Γερμανίας, εδώ και καιρό, μου μίλησε για το φαινόμενο Γερμανών εργαζομένων να αρνούνται προαγωγές και τις αντίστοιχες μισθολογικές προσαυξήσεις απλά γιατί προτιμούν μια ζωή με λιγότερες ευθύνες και περισσότερο ελεύθερο χρόνο!
Το εκπαιδευτικό μας σύστημα, όπως και πλείστες πολιτικοκοινωνικές δομές της χώρας μας, διακατέχεται από ένα παρωχημένο “momentum” και αποβλέπει σε ένα παρωχημένο επίσης οικονομικό μοντέλο. Κάποτε μετά τη δεκαετία του 60, όταν η μηχανή του Δυτικού κόσμου, είχε πάρει φωτιά και έτρεχε σε τρελούς ρυθμούς ανοικοδόμησης των ερειπίων του Β Παγκοσμίου πολέμου, το μοντέλο αυτό χάρισε αρκετή, έως πολλή υλική ευμάρεια, αλλά στην πραγματικότητα διέλυσε το πολιτικοκοινωνικό πλαίσιο και την πολιτική υπόσταση του Νεοέλληνα. Ανεμομαζώματα, διαβολοσκορπίσματα.
Η πράσινη έννοια της «αποανάπτυξης» είναι αυτή που θα πρέπει να διέπει αποφασιστικά ένα μοντέρνο εκπαιδευτικό σύστημα. Και αυτό σημαίνει όχι ποσότητα γνώσεων αλλά ποιότητα και διαμόρφωση χαρακτήρα. Η ψυχολογική και παιδαγωγική εκπαίδευση θα πρέπει να πρωτοστατεί ΚΑΙ στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση. Είναι γνωστό δε ότι η Ελληνική δευτεροβάθμια εκπαίδευση εντοπίζει σε λεπτομέρειες και τεράστια ποσότητα υπερ-εξειδικευμένων για τον μέσο Έλληνα έφηβο γνώσεων. Οι ουσιώδεις γνώσεις απαραίτητες για την καθημερινή διαβίωση, απουσιάζουν σχεδόν εντελώς. Κοιτάμε το δέντρο και χάνουμε το δάσος. Και φυσικά έχουμε γεμίσει από ανέργους υψηλά εξειδικευμένους επιστήμονες με τις επακόλουθες διαστρεβλώσεις στην αγορά εργασίας αλλά και τις ολέθριες επιπτώσεις στον ψυχισμό νέων, ικανών ανθρώπων, που προσπάθησαν σκληρά να ολοκληρώσουν μια υπεραπαιτητική εκπαίδευση και οι οποίοι αισθάνονται άχρηστοι.
Η, έως πρωτίστως, πολυπροβαλλόμενη «αριστεία», στην χώρα που την απαξιώνει κατ’ εξοχήν και συστηματικά, μάλλον σαν αστείο ακούγεται. Ένα αστείο ιδιαίτερα κακόγουστο, στην πλάτη των νέων, οι οποίοι καθημερινά βιώνουν εκτός από ανύπαρκτες θέσεις εργασίας και το γνωστό νεποτισμό και ευνοιοκρατία που “καλά κρατεί”. Δεν αποκλείω τον ανταγωνισμό σαν συνιστώσα της κοινωνικής ζωής, απλά δεν είναι η μόνη και δεν πρέπει όλο το σύστημα να περιστρέφεται γύρω από αυτή. Επίσης διατηρώ σοβαρές επιφυλάξεις, ως προς το ότι το σύστημα προετοιμάζει ουσιαστικά τους νέους ως επαρκώς ανταγωνιστικούς στο χώρο εργασίας, τουναντίον δυστυχώς. Μετά από πολυετή θητεία στον επιχειρηματικό κόσμο και με πενταετή υπηρεσία σαν σύμβουλος και παρατηρητής πλήθους επιχειρήσεων έχω καταλήξει στο εξής: Στη σύγχρονη ελληνική επιχείρηση, τα εφόδια για να επιβιώσει και να προχωρήσει κανείς είναι κυρίως ψυχολογική ενδυνάμωση και ωρίμανση, δυνατότητα να αντιμετωπίζει θετικά τον εαυτό του και τους άλλους στο εργασιακό και κοινωνικό περιβάλλον και όχι τόσο να κατέχει εξαιρετικές τεχνικές γνώσεις και δεξιότητες.
Άρα προτείνω:
- Λιγότερη ποσότητα ύλης αλλά εμβάθυνση στην “διαδικασία” κατάκτησης αυτών των γνώσεων ο καθηγητής να έχει λιγότερα θέματα και περισσότερο χρόνο να κατακτήσουν οι μαθητές το “πως πάμε από την πληροφορία στην γνώση κι απ τη γνώση στην κατανόηση”
- Εισαγωγή της ψυχολογίας στην ύλη, με μορφή περισσότερων ψυχοκοινωνικών θεμάτων, όπως συμπεριφορική ψυχολογία, εργασιακή, διοικητική ψυχολογία αλλά και στοιχεία ψυχανάλυσης. Αυτό μπορεί να βοηθήσει επίσης τα μάλα στην επικοινωνία και γεφύρωση σχέσεων μεταξύ διδασκόντων και διδασκομένων στην δύσκολη εφηβική περίοδο.
- Εισαγωγή περιβαλλοντικών μαθημάτων, όπως: 1) Η ενέργεια στην καθημερινή ζωή και η εξοικονόμηση της 2) Ανακύκλωση, τι είναι και πως γίνεται 3) Παγκοσμιοποίηση προκλήσεις και προβλήματα 4)Νομικό πλαίσιο της προστασίας του περιβάλλοντος στην καθημερινή ζωή για να κατανοήσει ο νέος ότι είναι μέλος και ενός ενιαίου ολιστικού βιοκοινωνικού φάσματος, της “Φύσης” εν γένει, στα πλαίσια της οποίας εντάσσονται και η κοινωνική, πολιτική, οικονομική ζωή. Και σίγουρα όχι άλογο κούρσας, ενίοτε και ντοπαρισμένο, για να κερδίζουν κυρίως άλλοι, η ίσως και κανένας τελικά εκτός από το CO2 της ατμόσφαιρας.
- Αλλαγή γενικότερα του πλαισίου διδακτέας ύλης και της δομής των ΑΕΙ και ΤΕΙ. Να μην περιστρέφεται όλο γύρω από τις Πανελλαδικές Εξετάσεις και επίσης οι απόφοιτοι των Λυκείων, ειδικότερα των Επαγγελματικών και Τεχνικών να είναι έτοιμοι για εργασία όπως είναι το μοντέλο στις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες.
Σαν επίλογο θα έλεγα ότι δεν είμαι αφελής να μην έχω κατανοήσει, (είμαι και πτυχιούχος Μαθηματικού εκτός των άλλων) ότι γύρω από τη δομή του Ελληνικού εκπαιδευτικού συστήματος περιστρέφεται και ένα ολόκληρο φάσμα συντεχνιακών συμφερόντων. Παραπαιδεία και σπεκουλαδόροι ιδιώτες μας στοιχειώνουν, αλλά και το δημοσιοϋπαλληλικό, συντηρητικό νομοθετικό και κανονιστικό πλαίσιο γύρω από την Παιδεία, το οποίο, έως τώρα, απλά “βαριέται” να ανατρέψει τα αυτονόητα.
Το πρόσφατο νομοσχέδιο έδειξε κάποιες καλές προθέσεις, όπως ενέργειες αποκέντρωσης της διοίκησης, εισαγωγή ψυχολόγων και κοινωνικών λειτουργών, αξιολόγηση, πολλαπλό βιβλίο κλπ. Ας τις χαιρετίσουμε με αισιοδοξία, παρόλο που βαθιά τομή στην καρδιά, στη δομή του συστήματος δεν είδαμε. Ας ελπίσουμε ότι θα πάμε σύντομα μακρύτερα, πριν ο κοινωνικός ιστός αλλά και η ψυχή του νέου παραγωγικού Έλληνα δεχτεί ακόμα βαρύτερα πλήγματα.
* Ο Αλέξανδρος Παγουλάτος είναι οικονομολόγος, επιχειρηματίας και εκπρόσωπος του κόμματος των Οικολόγων Πράσινων στη Διεθνή Συνομοσπονδία Πρασίνων Κομμάτων (Globalgreens.org)
