Επιτρεπτές επεμβάσεις στα Δάση

Του Κωνσταντίνου Κραββαρίτη*

Τα δάση και οι δασικές εκτάσεις, αποτελούν έναν από τους κυριότερους παράγοντες του φυσικού περιβάλλοντος, για το οποίο τα τελευταία χρόνια αναπτύσσεται και ενδυναμώνεται παγκόσμια μία αντίληψη, για την ανάγκη της προστασίας τους, μετά από τις μεγάλες καταστροφές που έχει υποστεί από τις διάφορες, κυρίως ενέργειες του ανθρώπου.

Στα πλαίσια αυτά, η χώρα μας, για πρώτη φορά το 1975, στο Σύνταγμα του 1975, συμπεριέλαβε και διατάξεις που αναφέρονται στην προστασία των δασών. Είναι τα άρθρα 24 και 117 με τα οποία επιβάλλεται αυστηρή προστασία των δασών και δασικών εκτάσεων, ενώ απαγορεύεται η μεταβολή του προορισμού τους, εκτός και αν προέχει για την εθνική οικονομία ή γεωργική εκμετάλλευση ή άλλη χρήση  που την επιβάλλει το δημόσιο συμφέρον.

Αρχικά, το Σύνταγμα του 1975 αναφερότανε μόνο στα δημόσια δάση και την αλλαγή χρήση τους, με την τροποποίηση όμως του άρθρου 24 του Συντάγματος το 2001, συμπεριελήφθησαν και ως προς το σημείο αυτό και οι ιδιωτικές δασικές εκτάσεις.

Η μεγάλη συνεισφορά των δασικών εκτάσεων στο φυσικό περιβάλλον και η εκ του λόγου τούτου ανάγκη της αυστηρής προστασίας τους, δεν συνεπάγεται την απόλυτη απαγόρευση των επεμβάσεων και την μη χρήση κάποιων τμημάτων τους για ικανοποίηση αναγκών, οι οποίες δεν είναι δυνατόν να εξυπηρετηθούν κάπου αλλού ή και σε άλλης μορφής εκτάσεις, και φυσικά πάντοτε στα πλαίσια της επιταγής του Συντάγματος.

Άλλωστε η απόλυτη απαγόρευση της επέμβασης μέσα σε δάση και δασικές εκτάσεις θα είχε σίγουρα το αντίθετο αποτέλεσμα της επιδιωκόμενης και προσδοκώμενης προστασίας τους, ενώ είναι σίγουρο από την αντίθετη πλευρά, ότι θα είχε καταστροφικά αποτελέσματα η απόλυτη ελευθερία των επεμβάσεων.

Άρα η απόλυτη ελευθερία επεμβάσεων στα δάση, θα ήταν και η καταστροφή τους.

Στο πνεύμα αυτό λοιπόν, του Συντάγματος, οι επιτρεπτές επεμβάσεις ρυθμίζονται με νομοθετικές διατάξεις και η αρχή έγινε με τον νόμο 998 του 1979 τον οποίον τροποποίησαν και συμπλήρωσαν άλλοι νόμοι μεταγενέστερα.

Για να είμαστε πιο σαφείς, πρέπει να διακρίνουμε τις επιτρεπτές επεμβάσεις σε δύο μεγάλες κατηγορίες. Η μία κατηγορία είναι οι δασοκομικές επιτρεπτές επεμβάσεις, που γίνονται στα πλαίσια της προστασίας και της διαχείρισης των δασών και δασικών εκτάσεων, οι οποίες δεν ρυθμίζονται νομοθετικά, αλλά είναι αποτέλεσμα και εφαρμογή της δασολογικής επιστήμης.

Η άλλη κατηγορία επιτρεπτών επεμβάσεων αφορά αυτές που ρυθμίζονται νομοθετικά και σκοπό έχουν να εξυπηρετήσουν την βιώσιμη ανάπτυξη, στο πνεύμα πάντοτε του Συντάγματος για την προστασία του περιβάλλοντος σε συνδυασμό με την ανάπτυξης της εθνικής οικονομίας και όπου το επιβάλλει το δημόσιο συμφέρον.

Το δάσος είναι γνωστό ότι μπορεί να ζήσει, να αναπτυχθεί, να αναγεννηθεί και να προσφέρει τα αγαθά του, χωρίς την ανθρώπινη επέμβαση. Όμως, υφίσταται πολλές καταστροφές από φυσικούς παράγοντες, αλλά και από ενέργειες ανθρώπινες, ακούσιες ή εκούσιες.

Οι επεμβάσεις που αφορούν την προστασία και την ανάπτυξη των δασών, γίνονται από την Δασική Υπηρεσία, όπως είναι η τεχνητή αναδάσωση, ή διαχείριση με σκοπό τη μεγαλύτερη και ποιοτικότερη παραγωγή του και αυτές οι επεμβάσεις γίνονται με επιστημονικά δεδομένα, που έχουν προκύψει από έρευνες, της δασολογικής επιστήμης και συμβάλλουν στην διατήρηση και βελτίωσή του, όπως η αειφορία των καρπώσεων, είναι ένας πρώτος όρος της δασολογικής επιστήμης.

Αυτές οι επεμβάσεις λοιπόν γίνονται με επιστημονικά δεδομένα, που έχουν προκύψει από έρευνες, της δασολογικής επιστήμης. Η προστασία και η διαχείριση του δάσους, δεν μπορεί να γίνει βέβαια, χωρίς να γίνουν μέσα και κάποια έργα δασοτεχνικά, όπως οι αντιπυρικοί δρόμοι κλπ δρόμοι για την πρόσβαση μηχανημάτων και οχημάτων, για τη μεταφορά των προϊόντων και των υλικών, έργα που αντιμετωπίζουμε την χειμαρρικότητα, δεξαμενές, φράγματα και οποιαδήποτε άλλα έργα εξυπηρετούν τους δασοπονικούς σκοπούς.

Επίσης γίνονται και έργα, που εξυπηρετούν κοινωνικές ανάγκες. Όπως είναι η διαβίωση του ανθρώπου μέσα στο δάσος, δηλαδή έργα αναψυχής, διάφορα κτίρια, εργοστάσια ξύλου και άλλα.

Οι ωφέλειες που προκύπτουν από τις επεμβάσεις αυτές, τις επιστημονικές, στο δάσος, δεν μπορούν να γίνουν χωρίς να έχουμε και κάποια μικρή απώλεια χλωρίδας. Η ωφέλεια όμως των έργων αυτών, είναι πολύ μεγαλύτερη από ότι η μικρή απώλεια λίγης χλωρίδας.  Όλες αυτές οι επεμβάσεις γίνονται μετά από εγκεκριμένες μελέτες, οι οποίες συνοδεύονται από μελέτες περιβαλλοντικών επιπτώσεων.

Η αποστολή των δασών είναι πολλαπλή και δεν περιορίζεται μόνο στο φυσικό περιβάλλον  και στα αποτιμούμενα και μη αποτιμούμενα σε χρήμα, υλικά και άυλα αγαθά, όπως ξύλο, ρητίνη, οξυγόνο κλπ., αλλά τα δάση συμβάλουν και στην ικανοποίηση των αναγκών της κοινωνίας, της οικονομίας και του δημόσιου συμφέροντος, που άλλως ή αλλού δεν θα μπορούσαν να ικανοποιηθούν.

Μπαίνουμε τώρα στο κυρίως θέμα της εκδήλωσης, που είναι οι επιτρεπτές επεμβάσεις στα δάση, με τις οποίες δεν ασχολείται βεβαίως η δασολογική επιστήμη, δεν γίνονται όμως και ερήμην της. Αυτές τις επεμβάσεις τις επιβάλλει η βιώσιμη ανάπτυξη και οι κοινωνικές ανάγκες.

Όλες οι επιτρεπτές επεμβάσεις, έχουν ρυθμιστεί και προβλέπονται από διατάξεις νόμων. Γίνονται δε, μετά από έγκριση της αρμόδιας Αρχής, η οποία επιβάλλει και οποιουσδήποτε όρους θεωρεί απαραίτητους για την ελαχιστοποίηση των επιπτώσεων στο περιβάλλον και φυσικά συνοδεύονται και αυτές από περιβαλλοντικές μελέτες.

Οι κυριότερες επεμβάσεις, περιλαμβάνονται στο έκτο κεφάλαιο του Νόμου 998 του ’79, όπως αυτό τροποποιείται και συμπληρώνεται  μέχρι σήμερα ώστε να συμπεριληφθούν και νέες παρεμβάσεις που προκύπτουν στην πορεία και  σαν παράδειγμα θα αναφέρω τις εγκαταστάσεις παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας, από τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, όπως οι ανεμογεννήτριες και τα φωτοβολταϊκά.

Αυτά τα αιτήματα τώρα για τις επιτρεπτές επεμβάσεις αυτές, υποβάλλονται στη Δασική Υπηρεσία, ελέγχονται, συμπληρώνονται τα κενά και επιβάλλονται οι πρόσθετοι όροι, που πρέπει να τηρηθούν, για να έχουμε, όπως είπαμε, το καλύτερο αποτέλεσμα.

Σαν πρώτη επιτρεπτή επέμβαση, θα αναφέρω την γεωργική εκμετάλλευση, η οποία αναφέρεται ρητά και στο άρθρο 24, στην παράγραφο 1 του άρθρου 24 του Συντάγματος. Είναι η μόνη ρητή επέμβαση που αναφέρεται στο Σύνταγμα, ενώ οι άλλες είναι αυτές που εξυπηρετούν την Εθνική Οικονομία και επιβάλλονται από το δημόσιο συμφέρον.

Στις άλλες επεμβάσεις εντάσσονται οι στρατιωτικές εγκαταστάσεις και όλα τα στρατιωτικά έργα που απαιτούνται για την άμυνα της χώρας, μικρά και μεγάλα δημόσια έργα, όπως είναι οι εθνικοί δρόμοι, οι επαρχιακοί δρόμοι, το δημοτικό οδικό δίκτυο, οι αγροτικοί δρόμοι και λοιπά.

Τα υδροηλεκτρικά έργα, δίκτυα μεταφοράς ηλεκτρικού ρεύματος, μετεωρολογικοί σταθμοί, κεραίες τηλεφωνίας, τηλεόρασης, ραδιοφώνου, σχολεία, εκκλησίες, μονές, αθλητικές εγκαταστάσεις, γήπεδα, σκοπευτήρια, νοσοκομεία, κέντρα υγείας, τουριστικές εγκαταστάσεις, χιονοδρομικά κέντρα, υπαίθρια θέατρα, αρχαιολογικές έρευνες και προστασία αρχαιολογικών χώρων.

Χώροι υγειονομικής ταφής απορριμμάτων και επεξεργασίας λυμάτων, βιομηχανικές περιοχές και βιομηχανικά πάρκα, τα γνωστά όπως τα ξέρουμε ΒΙΠΕ ΚΑΙ ΒΙΟΠΑ. Μεταλλεία και λατομεία μαρμάρου και αδρανών υλικών, μαζί με τις απαιτούμενες εγκαταστάσεις επεξεργασίας των  υλικών και των προϊόντων.

Εγκαταστάσεις που έχουν σχέση με την διαβίωση του ανθρώπου μέσα στο δάσος, το δασογενές περιβάλλον, όπως είναι κατασκηνώσεις, τα δασικά χωριά και τελευταία οικισμοί για φιλοξενία επαναπατριζόμενων Ελλήνων.

Οι πιο πάνω και κάποιες ίσως ακόμη επεμβάσεις, θεσμοθετήθηκαν στα πλαίσια του πνεύματος της παραγράφου 1 του άρθρου 24 του Συντάγματος και εφαρμόστηκαν, αφού κρίθηκε ότι προέχουν για την εθνική οικονομία και εξυπηρετούν το δημόσιο συμφέρον.

Άφησα τελευταίο και θα αναφερθώ, στο μεγάλο θέμα που απασχολεί τους Οικοδομικούς Συνεταιρισμούς και το οποίο είναι η οικιστική επέμβαση σε εκτάσεις δασικού χαρακτήρα.

Η Πολιτεία, κατά καιρούς, κρίνοντας το δημόσιο συμφέρον που προκύπτει από την οικιστική ανάπτυξη, συμπεριέλαβε στο νόμο του 998 του ’79, μία διάταξη, σύμφωνα με την οποία μπορούσαν οι Οικοδομικοί Συνεταιρισμοί να αποκτήσουν δάση και δασικές εκτάσεις, αφού κρινόταν προηγουμένως η οικιστική καταλληλότητά τους, προκειμένου να οικοδομήσουν.

Δυστυχώς, λόγω των γνωστών αποφάσεων του Συμβουλίου της Επικρατείας, δεν επετράπη ποτέ να γίνει αυτό πραγματικότητα, γιατί θεωρήθηκε η ένταξη δασών και δασικών εκτάσεων σε σχέδιο πόλης, ως αντισυνταγματική. Και έτσι οι Οικοδομικοί Συνεταιρισμοί δεν μπόρεσαν μέχρι τώρα, να αξιοποιήσουν τις εκτάσεις που νόμιμα αγόρασαν και για το σκοπό τον οποίο τις αγόρασαν.

Παρά ταύτα όμως, με νομοθετικές ρυθμίσεις, έχουν νομιμοποιηθεί οικισμοί που έχουν γίνει μέσα σε δάση και δασικές εκτάσεις. Παράδειγμα η Ανθούσα. Η νομιμοποίηση του σχεδίου πόλεως της Ανθούσας έγινε με νόμο.

Αλλά και άλλο παράδειγμα. Οι οικισμοί Τιτάν στη Μάνδρα και ο Άγιος Νεκτάριος στα Βίλια που είναι μέσα σε δάση, έχουν δημιουργηθεί μετά από σχέδια πόλης.

Στο νόμο 4280 του 2014, και για ορισμένους μόνο Οικοδομικούς  Συνεταιρισμούς με εκτάσεις δασικού χαρακτήρα που ικανοποιούν κάποιες προϋποθέσεις που ορίζει ο νόμος, προβλέπεται η ένταξή τους σε σχέδια πόλης, με συγκεκριμένους περιβαλλοντικούς όρους  πάρα πολύ αυστηρούς.

Μέχρι σήμερα, όμως, νομίζω ότι δεν ικανοποιήθηκε κανένας Συνεταιρισμός. Εγώ εύχομαι και ελπίζω, το Ανώτατο Διοικητικό Δικαστήριο της χώρας, να επανεξετάσει τη θέση του και να δεχτεί ότι η ένταξη δασικών εκτάσεων σε σχέδιο πόλης, εξυπηρετεί  πάνω από όλα το δημόσιο συμφέρον και εφόσον γίνει με αυστηρούς όρους που θα προβλέπονται από τους νόμους μπορούν να εξασφαλίσουν και θετικό περιβαλλοντικό ισοζύγιο.

Πρέπει κάποια στιγμή να συμφωνήσουν η εκτελεστική εξουσία και η δικαστική. Δεν μπορεί δηλαδή η εκτελεστική εξουσία να θεωρεί ότι η ένταξη δασικών εκτάσεων σε σχέδιο πόλης εξυπηρετεί το δημόσιο συμφέρον και είναι σύμφωνη με την επιταγή του άρθρου 24 του Συντάγματος, και η δικαστική εξουσία να την θεωρεί αντισυνταγματική.

Οπότε δεν εφαρμόζονται οι αποφάσεις της εκτελεστικής εξουσίας.

Οι Οικοδομικοί Συνεταιρισμοί και κατ’ επέκταση όλα τα μέλη τους, δεν αυθαιρετούν. Δεν χτίζουν παράνομα στις εκτάσεις δασικού χαρακτήρα, που έχουν στην κυριότητά τους. Γιατί λοιπόν να υφίστανται μια μακροχρόνια ταλαιπωρία, εγώ θα έλεγα και ομηρία, χωρίς καμία εναλλακτική λύση.

Και όσον αφορά τις υποσχέσεις που κατά καιρούς ακούγονται για ανταλλαγή των εκτάσεων, εγώ ως τεχνοκράτης, τις θεωρώ προβληματικές και δύσκολες έως ανέφικτες.

Αφού απαγορεύεται να χτίσετε σε μία έκταση, πώς έχετε δικαίωμα να μεταφέρετε το συντελεστή δόμησης, από την έκταση αυτή σε κάποια άλλη;

Δυστυχώς, στη χώρα μας η απόλυτη απαγόρευση της ένταξης εκτάσεων δασικού χαρακτήρα σε οικιστική αξιοποίηση, έχει δημιουργήσει μία άναρχη και παράνομη κατάσταση οικισμών και μεμονωμένων κτισμάτων στα δάση και τις δασικές εκτάσεις, που δεν τιμά καθόλου την πατρίδα μας, λέγοντας ότι ανήκουμε στα πολιτισμένα ευρωπαϊκά κράτη.

Όσοι έχετε ταξιδέψει στο εξωτερικό ή και τώρα μπορούμε να σχηματίζουμε άποψη και από τα μέσα που υπάρχουν, θα έχετε διαπιστώσει ότι σε όλα τα κράτη του κόσμου, στην Αμερική, στη Γερμανία, στη Γαλλία, στην Πορτογαλία, Φινλανδία, Καναδά, υπάρχει οικιστική αξιοποίηση των δασών, η οποία είναι όμως νόμιμη, επιτρέπεται δηλαδή εκεί.

Σήμερα που η πατρίδα μας περνάει τόσο δύσκολες στιγμές και η οικοδομική δραστηριότητα έχει υποστεί το μεγαλύτερο πλήγμα των τελευταίων εκατονταετιών θα έλεγα ότι οι Οικοδομικοί Συνεταιρισμοί  μπορούν να συμβάλουν αποφασιστικά, στην ανάπτυξη της εθνικής οικονομίας.

Και θεωρώ ότι περισσότερο από κάθε άλλη φορά, η ένταξη κάποιων, τμημάτων δασικών εκτάσεων στα σχέδια πόλης, επιβάλλεται για λόγους δημοσίου συμφέροντος και επομένως εξυπηρετείται το δημόσιο συμφέρον σύμφωνα με την συνταγματική επιταγή.

Θα μπορούσε να αντιμετωπισθεί το πρόβλημα με ρητή συνταγματική διάταξη για την οικιστική ανάπτυξη, όπως είναι για την γεωργική καλλιέργεια, ώστε να μην επιδέχεται ούτε ερμηνείας, αλλά μιας απλής εφαρμογής.

Παρά ταύτα όμως, επειδή είναι δύσκολη η τροποποίηση του Συντάγματος και με τη διάταξη όπως ισχύει σήμερα, μπορούμε, αν ερμηνεύσουμε ότι εξυπηρετείται από την οικιστική ανάπτυξη των εκτάσεων δασικού χαρακτήρα το δημόσιο συμφέρον και η ανάπτυξη της εθνικής οικονομίας, αν το δεχτούμε αυτό, μπορούμε νομίζω να προχωρήσουμε.

Πεποίθησή μου είναι ότι ένας ειλικρινής διάλογος με τους ανώτατους δικαστικούς λειτουργούς μας, όχι σε δικαστική αίθουσα, αλλά όπως σήμερα εδώ μεταξύ μας, σε μία στρογγυλή τράπεζα όπου θα μπορούσαμε να αναπτύξουμε και να ανταλλάξουμε απόψεις πάνω στα ζητήματα επιτρεπτών επεμβάσεων σε εκτάσεις δασικού χαρακτήρα, θα είχε πολύ θετικά αποτελέσματα προς την κατεύθυνση της εξεύρεσης αμοιβαία αποδεκτών λύσεων για όλες τις πλευρές και κυρίως λύσεων που θα εξυπηρετούν τις σύγχρονες κοινωνικές ανάγκες σε συνδυασμό με την αποτελεσματική προστασία του περιβάλλοντος  και την ενίσχυση της αναπτυξιακής προοπτικής της χώρας που εξυπηρετούν το ευρύτερο δημόσιο συμφέρον.

*Κωνσταντίνος Κραββαρίτης,  Δασολόγος, π Αναπληρωτής Γεν. Διευθυντής Υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης

* Το κείμενο αποτελεί παρέμβαση σε επιστημονική εκδήλωση που διοργάνωσε ο  Συλλογικός Φορέας των Οικοδομικών Συνεταιρισμών στις 24 Ιουνίου 2018  στο ΔΣΑ.